Behandeling kan je een hartinfarct bezorgen

Hormoontherapie voor vrouwen in de overgang vermindert klachten zoals opvliegers, maar vergroot de kans op een hartinfarct. Onderzoekers van het Erasmus MC in Rotterdam hebben ontrafeld waarom hormonen die jonge vrouwen beschermen tegen hart-en vaatziekten, later verkeerd kunnen uitpakken. Misschien is het hetzelfde mechanisme dat maakt dat het heilzame vitamine E niet altijd goed is voor mensen met zieke bloedvaten.

'In het verleden werd vitamine E geadviseerd om hartkwalen voor te zijn', zegt dr. ir. Kees Slager van het Erasmus MC. 'Daar is men van teruggekomen.' Zijn bevindingen zijn gepubliceerd in het augustusen septembernummer van het blad Nature Clinical Practice Cardiovasculair Medicine.

Slager is een Delfts ingenieur die later de medische kant is opgegaan. Hij heeft gekeken naar de verstopping van bloedvaten, vroeger aderverkalking genoemd, nu atherosclerose (verharding van de slagaderwand door vetophoping). Het is een ziekte die veel voorkomt in de westerse wereld waar mensen weinig bewegen en zich tegoed doen aan veel (dierlijke) vetten, en veel roken.

Vaak ontstaat er in de slagaders een ophoping van vetten (een plaque) die het bloedvat kunnen afsluiten. Vooral de vaten bij het hart zijn kwetsbaar, want als die worden geblokkeerd, krijgt het hart minder bloed en kan de patiënt overlijden.

De Rotterdamse onderzoekers hebben gekeken naar de functie van de binnenbekleding van de bloedvaten. Dat is het endotheel, een laag van één cel dik met bijzondere eigenschappen. 'Die cellen doen veel', zegt Slager. 'Onder andere meten ze de wrijving die het stromend bloed ondervindt aan de wand van het bloedvat.'

Het endotheel is in staat de verandering in wrijving te registreren en daarop te reageren, legt Slager uit. Als die te hoog wordt, geven de endotheelcellen een signaal af het bloedvat uit te laten groeien zodat de wrijving niet te hoog oploopt. Een hoge wrijving is goed voor een gezond endotheel.

De wrijving moet ook niet te laag worden, zegt Slager, want dat verslapt de beschermende werking van het endotheel. De vetdeeltjes in het bloed kunnen zich dan gemakkelijker achter het endotheel ophopen en zo een vetkwab in de wand vormen. 'Daarom begint de vernauwing in de binnenbocht van een bloedvat. Daar stroomt het bloed langzamer dan in de buitenbocht en is de wrijving dus lager.'

Het lichaam reageert op de dreigende vernauwing. Het bloed gaat sneller stromen, de wrijving neemt toe en het bloedvat verbreedt zich om de doorgang groot genoeg te houden. 'Maar dit gezonde mechanisme pakt op een gegeven moment verkeerd uit', zegt Slager.

In het bredere bloedvat vermindert de wrijving, zodat de aangroei van vetbobbels in de binnenbocht velen jaren ongemerkt doorgaat. Ze kunnen een centimeter lang worden en drie millimeter dik. Slager spreekt van een groeiende tijdbom.

'Als het kwabje ontploft, komen de vetten in de bloedbaan. Dat leidt tot klonteren van het bloed en grote problemen.'

Dat de groeiende vetbollen niet meteen scheuren, komt doordat de vettige substantie lang door een kap op haar plaats wordt gehouden. Maar de wrijving in het bloedvat loopt gestaag op, wat het endotheel weer aan het werk zet. Dat pakt dan verkeerd uit. De laag zal steeds feller de kap willen afbreken. Bij een plotse inspanning of hevige emotie zal het vat barsten.

Dit is interessante kennis, die praktisch wordt bij het toedienen van medicijnen. Van vrouwelijke hormonen en vitamine E is bekend dat ze een goed effect hebben op het endotheel. 'Maar die therapie kan bij mensen met nauwe vaten gevaarlijk uitpakken, omdat het gezonde endotheel de plaque ondermijnt en de kans op uiteenspatten vergroot', zegt Slager. 'Bij veel mensen is echter niet bekend of ze vernauwde vaten hebben.'

Ook zijn de Rotterdamse bevindingen van belang voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen tegen atherosclerose. 'Nieuwe middelen die invloed hebben op de binnenwand van het bloedvat, moeten bij mensen met vaatlijden voorzichtig worden onderzocht.'