BEESTENSOAP

DE AMERIKAANSE zender NBC verraste anderhalf jaar geleden de televisiewereld door de natuurdocumentaire Arctic Kingdom om acht uur 's avonds uit te zenden. Nog groter was de verrassing toen bleek dat het programma een hoger marktaandeel had gescoord dan de sitcoms en politieseries op andere netten. Sindsdien rukt de natuurfilm op naar prime time. Rai Uno, France 2 en ZDF plaatsen natuurdocumentaires in het hart van hun programmering en melden stijgende marktaandelen op dat tijdstip. In Nederland trekken de EO, SBS 6 en Canal Plus meer geld en zendtijd uit voor de struggle for life. De eerste omroep ontpopt zich ook als producent en exporteur. En deze week kreeg Nederland zelfs een eigen 24-uurs zender met dierenfilms en -series: Animal Planet.

Dat kanaal, een joint venture van de BBC en Discovery Channel, zendt als eerste de kwalitatief hoogstaande natuurfilms van de BBC uit, maar ook oude series als Flipper, en een soort Rescue 911, maar dan met een dierenarts. In de Verenigde Staten is Animal Planet naar eigen zeggen de snelst groeiende zender. In Nederland blijft het bereik voorlopig beperkt tot 180 duizend kijkers in Alkmaar, Schiedam en het Westland.

'Biedt alles wat je van televisie mag verwachten', is de slogan van Animal Planet. Om daaraan toe te voegen: 'Drama, romantiek, spanning, actie en amusement' Opvallend is dat het woord educatie zorgvuldig wordt vermeden, wat gemengde gevoelens oproept bij makers en fans van het genre.

Natuurfilmers zijn niet langer een bedreigde diersoort, concludeerde onlangs het vakblad Television Business International (TBI). Volgens het blad worden wereldwijd steeds meer natuurfilms geproduceerd en verkocht. Japanners of Amerikanen blijken in gelijke mate geïnteresseerd in de zwerftocht van een ijsbeer, terwijl slechts de voice over aangepast hoeft te worden na verkoop. Keerzijde van de groei, aldus TBI, is de opkomst van tabloid-achtige documentaires waarin archiefmateriaal van bloeddorstige haaien en leeuwen achter elkaar is geplakt.

'Een goede natuurfilm is steeds moeilijker te vinden op televisie', klaagt producent Robin Hellier van de BBC-serie Wildlife on One. Volgens hem neemt de sensatiezucht toe, zodra natuurfilms moeten concurreren met amusement op prime time. 'Het tempo gaat omhoog, het aantal diersoorten wordt beperkt en het gedrag van een chimpansee-familie wordt gereduceerd tot een apensoap.' Die technieken vindt Hellier toelaatbaar: zelf paste hij ze jarenlang toe, omdat zijn programma na de soap Eastenders werd uitgezonden. Maar hij trekt een grens bij compilaties als When Animals Attack en Nightmares of Nature, die louter op oppervlakkig spektakel uit zijn: de giftigste spinnen, de dodelijkste haaien, de ergste kwallen.

Jennifer Buzzelli van Explore International, een bedrijf dat onder meer natuurdocumentaires van National Geographic en Canal Plus verkoopt, signaleert een groeiende vraag, met name naar sensationeel materiaal. Het bedrijf zag het aantal verkochte uren afgelopen jaar groeien van 2019 tot 5474 uur. 'Het zijn vooral commerciële omroepen die spektakel willen, maar in het algemeen geldt dat er in natuurfilms meer spanning moet.'

Buzzelli vermoedt dat veel kijkers weliswaar hun buik vol hebben van louter amusement en weer eens iets willen opsteken, 'maar dan wel op een onderhoudende manier'. Volgens haar kan het grote publiek niet geboeid worden met een biologieles over biotopen en ecosystemen. 'Het moet drama zijn. Drie cheetas werken samen en één raakt zwaar gewond. Zoiets.'

Projecten als Arctic Kingdom waaraan jarenlang is gewerkt, worden zeldzamer. 'Het soort films waarbij een maker jaren achter een groep olifanten aanrijdt in de hoop dat er iets gebeurd, zijn uit de tijd', aldus Buzzelli. Haar bedrijf zoekt vooral naar het werk van een nieuw slag filmmakers die creativiteit combineren met commercieel talent. 'Die schrijven eerst een script met een aantrekkelijk verhaal en gaan dan pas op zoek naar beeld. Wie dat kan, heeft geen moeite een project gefinancierd te krijgen.'

DIE WERKWIJZE leidt echter tot dicussie binnen de wereld van natuurfilmers. Centrale vraag: mag je de natuur in scène zetten om een film spannender te maken?

Puristen moeten daar niets van hebben, terwijl rekkelijken binnen het gezelschap erop wijzen dat filmen onder 'controlled conditions' fraaie beelden oplevert die zonder ingrijpen niet kunnen worden verkregen. Wie een zeearend in de aanbieding heeft die in slow motion zijn klauwen in een vis zet, heeft vrijwel zeker lokaas gebruikt. Wie heldere beelden levert vanuit een mierennest, is waarschijnlijk in de weer geweest met aarde en glasplaten.

'Jammer van het genre', vindt programmanager Peter van de Wolf van de EO. Maar volgens hem beslist de kijker, en die wil drama. De evangelische omroep financiert zelf een serie over de natuur in Israël en is coproducent van de acht miljoen gulden kostende serie Living Europe. 'Dat zijn ook verstrooiende programma's voor een breed publiek. Maar we kiezen pertinent niet voor sensatie.'

Dat doet SBS 6-programmadirecteur Bart Soepnel wel. 'Voor ons is het een relatief goedkope manier om een flink publiek te bereiken. Maar ik moet daarbij wel rekening houden met mijn doelgroep.' Conventionele documentaires trekken volgens hem veel oudere kijkers, terwijl Nightmares of Nature gegarandeerd een jong en mannelijk publiek trekt. 'Dat is voor adverteerders interessanter en we zijn een commercieel station.'

Noël van Bemmel