Beeldenstorm in Oekraïne: honderden Lenins van hun sokkel getrokken

Bij de belaging van het beeld in Charkov werd door betogers allerhande gereedschap uit de kast gehaald: van slijptollen om Lenin bij de voeten af te zagen tot een strop van staalkabels om hem via zijn hoofd om te trekken. 'Het Lenin-beeld was een belediging', aldus een inwoner van Charkov tegen journalisten. 'We zijn een onafhankelijk land en hadden een monument van een leider van een buurland hier staan. Van een land dat ons de afgelopen eeuw zeker drie keer heeft aangevallen, zonder aan te kondigen dat ze een oorlog tegen ons begonnen.'

In een overzicht op een Oekraïense website is te lezen dat Charkov niet de enige plaats is waar Lenin werd onttroond: sinds november vorig jaar zijn er 390 beelden omver getrokken, waaronder eentje in de hoofdstad Kiev.

Een beeld van 8.5 meter trek je niet zomaar even van zijn sokkel. Hoe ontstaat zo'n actie als die van gisteravond?
'Het neerhalen van het beeld in Charkov is een bedachte actie geweest. Radicaal-nationalisten hebben het uitgedacht, compleet met stalen kabels en slijptollen. Eerder ondernamen ze een soortgelijke poging, maar toen waarschuwde de burgemeester van de stad dat hij de 'handen en voeten' zou breken van iedereen die Lenin beschadigt. Dat was afgelopen maart, als ik me niet vergis. Inmiddels is de stemming omgeslagen. De politie dreigde betogers aanvankelijk met strafrechtelijke vervolging, maar na ingrijpen uit Kiev is dat dreigement afgezwakt. Wel heeft de burgemeester van Charkov vanmorgen laten weten dat hij het beeld in ere wil herstellen. Ik ben benieuwd.'

Waarom is het neerhalen van Leninbeelden ineens zo populair?
'Er zijn eerder beelden omver gehaald, maar deze beweging is afgelopen december begonnen in Kiev, tijdens de aanwakkerende protesten tegen president Viktor Janoekovitsj. De directe aanleiding waren die demonstraties, maar er zit iets veel groters achter: het afrekenen met je eigen geschiedenis. Iets wat in de voormalige Sovjet-Unie heel gevoelig ligt.

'In Rusland is nooit afgerekend met de Sovjettijd. Vladimir Poetin noemde de val van de Sovjet-Unie ooit 'de grootste tragedie van de 20e eeuw'. Oekraïne wil dit wel doen. Het zet zich af tegen het ancien regime. Lenin staat voor Oekraïners vooral symbool voor de vernietigende Sovjetmachine. Dat gaat een heel zwaar, lastig en ingewikkeld proces worden.

'Door de aanhoudende oorlog wil Oekraïne zich bovendien niet alleen afzetten tegen haar eigen geschiedenis, maar ook tegen het huidige Rusland.'

Zie je die afkeer van de Sovjet-geschiedenis en de Russen ook op andere manieren terug?
'De huidige politieke koers van president Petro Porosjenko wil breken met wat je de 'post-Sovjet-historie' kunt noemen. Corruptie, smeergeld en bureaucratie. Onlangs besloot men in Kiev dat officiële documenten niet langer een 'Sovjet-stempel' nodig hebben. In Rusland, en tot voor kort ook in Oekraine, was zo'n stempel felbegeerd. Zonder had welk papier dan ook totaal geen waarde. Achterhaald, ouderwets, maar zo ging het. Tegenwoordig kun je in Kiev met een handtekening volstaan. Dat is misschien niet zo symbolisch als het neerhalen van 8,5 meter hoog beeld van graniet, maar toch.'

undefined

Wat gaat er nu gebeuren?
'De Russische reactie is waanzinnig interessant. Voor veel Russen is het neerhalen van Leninbeelden een soort boze droom. 'Cultuurbarbaren!' roepen sommigen. Anderen zien parallellen met de Taliban. Ik denk zelf dat een volk dat niet afrekent met de eigen geschiedenis in de toekomst juist in de problemen komt, maar de Russen denken daar anders over.

'Ook iets om niet te vergeten: na het einde van de Sovjet-Unie konden alle veertien zelfstandige staten zich tegen Moskou afzetten. Het communisme was immers de schuld van Moskou. In Rusland zelf was dat anders. De Russen kregen ineens overal de schuld van, en konden zich zelf nergens tegen afzetten. We denken vaak aan de geschiedenis in termen van slachtoffers, maar ergens blijkt toch dat het vaker een geschiedenis van daders is.'

Is het een kwestie van tijd voordat de volgende Lenin valt?
'Ik zat eens naast het Leninbeeld in Kiev te werken en vroeg me af hoe lang het ging duren voor hij om zou vallen. En jawel, een paar dagen later viel 'ie. Ik zat toen met fotograaf Joeri Kozyrev in Sotsji, we zijn direct teruggevlogen naar Kiev. Deze beeldenstorm is fascinerend. Er zijn al honderden Lenins van hun sokkel getrokken, maar er staan in de hele Sovet-Unie nog duizenden, zo niet honderdduizenden beelden rechtop. Hoe ik hun toekomst inschat? Goud waard op Marktplaats over een tijdje'