Barrières tegen de boze buitenwereld

Het woondomein Parkwijk ('exclusief en sfeervol wonen') in Berkel en Rodenrijs heeft een open karakter, meldt projectontwikkelaar Blauwhoed Eurowoningen. Althans voor de bewoners. 'Voor de buitenwereld daarentegen heeft dit park een besloten karakter omdat het door de fraaie hekwerk-omheining (. . .) is afgeschermd van het openbare gebied', meldt Blauwhoeds website.

Parkwijk is in letterlijke zin geen zogenoemde gated community, een woonwijk die helemaal is afgesloten van de buitenwereld: er zijn geen slagbomen en de 'fraaie hekwerk-omheining' is maar een meter hoog. Toch vormen projecten als dat in Berkel en Rodenrijs - en met name de wijze waarop de beslotenheid ervan als verkoopargument wordt gebruikt - een teken aan de wand. Projectontwikkelaars houden steeds nadrukkelijker rekening met gevoelens van onveiligheid .

Socioloog en planoloog Manuel Aalbers van de Universiteit van Amsterdam verblijft volgende week in Glasgow, voor een tweedaagse internationale conferentie over hekwerkwijken. Vergeleken met collega's uit bijvoorbeeld de Verenigde Staten of Zuid-Afrika heeft hij feitelijk weinig te melden. In de VS staat inmiddels 12 procent van alle woningen in eengated community en de blanke Zuid-Afrikaan heeft in steden als Johannesburg de woonvorm zelfs van geheel nieuwe dimensies voorzien: wijken zijn niet enkelvoudig omhekt, maar twee- of drievoudig.

Nederland, zegt Aalbers, is 'nog niet rijp' voor de hekwerkwijk op Amerikaanse leest. Maar toch ziet hij ontwikkelingen die in die richting gaan. In Amsterdam sluiten bewoners stegen af om zich te verweren tegen junks en andere overlastveroorzakers, ook in Nederland verrijzen golf resorts die alleen toegankelijk zijn voor bewoners, afgesloten appartementencomplexen zijn al vrij normaal. Het meest verbreide type hekwerkwijk bevindt zich langs de kust, op de Veluwe en in Drenthe: het bungalowpark. Als oudste afgesloten gemeenschappen van het land ziet Aalbers de aloude volkstuincomplexen bij de grote steden - 'die zijn vaak zwaar omheind'.

Dat het verschijnsel in de reguliere woonwijken nog nauwelijks bestaat, heeft volgens Aalbers alles te maken met de geringe inkomensverschillen in Nederland. 'Tussen de hoogte van de inkomensverschillen en het aantalgated communities in een land bestaat een direct verband.' De hekwerkwijk rukt op in de VS, in Engeland en op het vasteland van Europa vooral in Spanje. Daar koopt de huizenbezitter zaken die de overheid onvoldoende kan bieden, zoals veiligheid. 'In Nederland is het daarmee kennelijk nog niet zo ernstig mis dat mensen er veel geld voor willen betalen.'

In de VS komen gated communities naar verhouding weinig voor in een metropool als New York, een stad die over een relatief goed gemeentelijk verzorgingssysteem beschikt. In Los Angeles, waar welfare praktisch ontbreekt, is inmiddels 95 procent van de nieuwbouw omheind .

In Nederland stijgt volgens Aalbers de vraag naar beveiligd wonen onder 'oudere rijken' - ook in de VS de groep die de ontwikkeling in gang zette. Maar ook de middenklasse zoekt naar meer beschermde woonvormen. 'Dat is bij uitstek de groep die zich niet langer veilig voelt.'

Voor hen worden inmiddels her en der op 'landgoederen' appartementencomplexen gebouwd of, zoals in Den Bosch, complete nieuwbouwwijken. Ten noordwesten van de Brabantse hoofdstad verrijst de wijk Haverley, bestaande uit negen 'kastelen' en het 'vestingstadje' Slot Haverley. In totaal bieden de complexen ruimte aan zo'n duizend woningen.

'Haverley is nog geen gated community', zegt Aalbers, 'maar het komt in de buurt.' Volgens André Bongers van de gemeente Den Bosch heeft de spectaculaire wijk - drie kastelen zijn inmiddels klaar en het slot is in aanbouw - zelfs helemaal niets met een hekwerkwijk te maken. 'De binnenruimtes van de kastelen zijn gewoon openbaar.'

Dat klopt. Maar opvallend is dat ook rond de kastelen en het slot een sfeer wordt gecreeërd waarin de nadruk wordt gelegd op veiligheid en beslotenheid. Met slotgrachten en hoge muren wordt op zijn minst een barrière tegen de boze buitenwereld opgetrokken. In de verkoopfolders wordt gesproken van 'vesting' en 'veilige haven'. De Italiaanse architect Adolfo Natalini, verantwoordelijk voor het kasteel Zwaenenstede, baseerde zich in zijn ontwerp op de bouwwerken van fortificatie-ontwerpers als Francesco di Giorgio en markies de Vauban. Slot Haverley heeft één toegang en kan dus desgewenst eenvoudig worden afgesloten.

Manuel Aalbers: 'Er is eigenlijk niet zoveel nieuws onder de zon. De middeleeuwse steden waren natuurlijk al typische gated communities. 's Avonds ging de poort op slot en het verblijf binnen de muren was alleen toegestaan voor de burgers.' Indien de bewoners van Parkwijk dat wensen, zegt directeur verkoop Schreurs van Blauwhoed, kunnen zij het hek rondom hun woondomein natuurlijk tot twee meter hoogte optrekken. Een slagbooom is ook toegestaan, de grond waarop hun appartementen en huizen staan is gezamenlijk eigendom. Overigens loopt het nog niet storm. Schreurs: 'De servicekosten bedragen 23 euro per maand. Dat wordt door mensen toch als een bezwaar gezien.'