Barmhartig Rwanda wil vluchtelingen opvangen, maar het is ook een slim opererende donor darling

Rwanda, het land waar tijdens de genocide in 1994 honderdduizenden mensen op de vlucht sloegen, presenteert zich sinds kort als de nieuwe opvanghaven voor gestrande Afrikaanse migranten. De regering van president Paul Kagame wil tienduizenden nieuwkomers verwelkomen. Uit barmhartigheid, zo klinkt het. Maar experts zijn op hun hoede: Rwanda is niet alleen overbevolkt en economisch onderontwikkeld, het is ook een slim opererende donor darling met een politieke agenda.

Wat is het Rwandese vluchtelingenplan?

Rwanda kondigde vorige week aan bereid te zijn 30 duizend Afrikaanse asielzoekers op te nemen die onderweg naar Europa zijn gestrand in Libië. Aanleiding waren schokkende beelden van de Amerikaanse nieuwszender CNN waarop migranten voor een paar honderd dollar van de hand worden gedaan op slavenmarkten. 'Met het oog op onze eigen geschiedenis, kunnen we niet zwijgen terwijl mensen slecht worden behandeld en geveild als vee', aldus het Rwandese ministerie van Buitenlandse Zaken.

VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR is niet bij de plannen betrokken, zegt woordvoerder Erika Fitzpatrick vanuit Rwanda. Het voorstel komt niet helemaal uit het niets: Rwanda is al in onderhandeling met Israël om 10 duizend Soedanese en Eritrese asielzoekers over te nemen, die daar de afgelopen jaren de Israëlische grens over zijn gesmokkeld. Daar staat een vergoeding tegenover: 5.000 dollar per asielzoeker.

Waarom werpt Rwanda zich op als thuishaven voor gestrande vluchtelingen?

Rwanda, een land met ongeveer 12 miljoen inwoners, huisvest volgens de laatste cijfers van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR al 171.929 vluchtelingen, voornamelijk uit buurlanden Burundi en Congo. Zo komt Rwanda volgens de UNHCR 'consequent zijn internationale verplichting na om vluchtelingen op te vangen en te beschermen'. Cécile Pouilly, die voor UNHCR de vluchtelingenstromen volgt, is voorzichtig positief over de nieuwe plannen: 'We zien het als een teken van welwillendheid en hopen dat meer landen het voorbeeld van Rwanda zullen volgen.'

Maar achter het nieuwe aanbod zit volgens Rwanda-kenners meer dan louter barmhartigheid. Sinds de genocide van 1994, waarbij 800 duizend Tutsi's voor het oog van de internationale gemeenschap werden afgeslacht, weet Rwanda zich als donor darling in de kijker te spelen. Antropoloog Margot Leegwater, verbonden aan het Afrika Studiecentrum van de Universiteit Leiden, denkt dan ook dat de aangeboden opvang van tienduizenden nieuwe vluchtelingen vooral retoriek is. 'Kijk ons nou ruimhartig zijn.'

Is Rwanda in staat om zoveel nieuwe vluchtelingen op te vangen?

Gelet op de beperkte ruimte die er is: nee. 'Rwanda is het dichtstbevolkte land van Afrika', zegt de Japanse onderzoeker Masako Yonekawa, expert op het gebied van vluchtelingenstromen in Afrika. 'De kampen waar nu vluchtelingen uit Burundi en Congo zitten, zijn overvol. Rwanda heeft deze mensen helemaal niets te bieden. Het zijn net gevangenissen.' Leegwater van de Universiteit Leiden heeft nog meer bedenkingen: 'Er is nauwelijks werkgelegenheid. Rwanda is een hartstikke ruraal land. Mensen werken zich te pletter op akkertjes van een hectare. Ze hebben niet veel uit te delen aan nieuwkomers.'

Israël wil 5.000 dollar per asielzoeker betalen. Is dit de normale gang van zaken?

Het is gebruikelijk dat landen betalen voor hervestiging van vluchtelingen, vooral als het gaat om een arm land als Rwanda. 'Maar 5.000 dollar is een absurd bedrag', zegt Yonekawa. 'We hopen wel dat Israël ze de bescherming biedt die ze verdienen volgens het in 1951 ondertekende Vluchtelingenverdrag', zegt Cécile Pouilly. 'Er is heel veel geheimhouding over de manier waarop de deal tussen Israël en Rwanda wordt beklonken. Dat baart ons zorgen.'