Bachbloesems voor het zieleheil

Voor cliënten in de psychiatrie is het steeds vaker gewoon: naast of in plaats van hun reguliere medicijnen maken ze gebruik van complementaire en alternatieve geneeswijzen (CAG). Voedingssupplementen als visolie of Chinese kruiden, maar ook acupunctuur, meditatietechnieken, homeopathie en Bachbloesems moeten helpen waar de reguliere geneeskunde faalt.

De schattingen over het gebruik van alternatieve middelen lopen uiteen. 30 tot 70 procent van de westerse bevolking zou er gebruik van maken, in Nederland 20 tot 50 procent. Chronisch zieken, vrouwen, hoger opgeleiden en mensen met een hoger inkomen zijn in die groep oververtegenwoordigd.

Vaak doen cliënten buiten medeweten van hun reguliere behandelaar een beroep op het alternatieve circuit. Zij kennen de weerstand bij de ‘normale’ psychiatrie tegen ‘kwakzalvers’, en zijn bang dat ze door hun behandelaar worden uitgelachen. Begrijpelijk misschien, maar het kan gevaarlijk zijn om alternatieve medicatie te verzwijgen. Zo is het bijvoorbeeld onverstandig om op eigen houtje St. Janskruid te gebruiken. Het helpt tegen milde depressies, maar ondermijnt ook de werking van de anticonceptiepil en kan niet gebruikt worden in combinatie met medicatie tegen epilepsie.

Omstreden

Omstreden
In de psychiatrie zijn niet-reguliere behandelingen omstreden. Een wetenschappelijk adviseur van de Stichting voor Innovatief Onderzoek en Onderwijs van Complementaire Behandelwijzen (IOCOB) schrikt als hij wordt gebeld met een paar vragen over zijn betrokkenheid bij deze club. Zijn naam, gewoon op internet te vinden, wil hij niet genoemd hebben, en vertellen doet hij niets.

Omstreden
In een reactie op een artikel over complementaire en alternatieve geneeswijzen (CAG) in het Tijdschrift voor Psychiatrie noemen twee psychiaters uit Nijmegen collega’s die in hun praktijk van CAG gebruikmaken, ‘liefhebbers van magie en exotische religie’, en ‘teleurgestelde medici die ontevreden zijn over de hoeveelheid applaus die ze krijgen’. Ze klagen dat ‘vaagheid en irrationaliteit weer eens aan de deur kloppen’.

Omstreden
Het tweetal keert zich tegen wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van alternatieve behandelmethoden. Terwijl zulk onderzoek hun emotionele uitbarsting objectief zou kunnen schragen – of zijn ze bang van niet?

Omstreden
Rogier Hoenders, co-auteur van het bewuste artikel waartegen de twee Nijmeegse psychiaters fulmineren, is psychiater en onderzoeker bij Lentis, een Groningse ggz-organisatie die als eerste in Nederland ‘integrale psychiatrie’ toepast. Hij meent dat sommige psychiaters ‘stiekem’ alternatieve behandelingen voorschrijven: ‘Ze zijn bang dat ze voor kwakzalvers worden uitgemaakt.’

Omstreden
Toch kwamen er op congressen in Groningen over integrale psychiatrie in 2006 en 2007 zo’n duizend bezoekers, onder wie 180 psychiaters (Nederland telt er ongeveer 2200).

Omstreden
Hoenders breekt een lans voor wetenschappelijk onderzoek naar CAG. ‘Zo kunnen we het kaf van het koren scheiden’, zegt hij. Zolang stelselmatig alle alternatieven over één kam worden geschoren, hebben charlatans vrij spel, meent hij.

Holistisch

Holistisch
Het Centrum voor Integrale Psychiatrie waar hij werkt, probeert sinds september 2006 patiënten met zowel reguliere behandelingen als complementaire en alternatieve geneeswijzen te helpen (zie kader over de effectiviteit van niet-reguliere methoden). De complementaire geneeskunde onderschrijft de uitgangspunten van de reguliere, en vult die aan met een andere interventie, bijvoorbeeld visolie. Alternatieve genezers houden er heel andere opvattingen over ziekte en gezondheid op na, die in de regel een holistisch en spiritueel karakter hebben.

Holistisch
Hoenders: ‘Wij passen zelf kruiden, voedingssupplementen, massage en meditatie/relaxatie toe. Daarvan is de effectiviteit bewezen. Wil een patiënt aurahealing of homeopathie, dan verwijzen we hem naar een extern netwerk van alternatief-therapeuten die voldoen aan strenge criteria van kwaliteit en professionaliteit. Dat laatste gebeurt uitsluitend in het kader van onderzoek en als aanvulling op de reguliere behandeling. Bovendien gelden hier, net als in de reguliere psychiatrie, de principes van evidence based medicine.’

Holistisch
Bij Lentis werken zeventien behandelaars op deze manier, en zijn er elders in het land twee centra voor integrale psychiatrie in oprichting. Gaan zijn collega’s overstag?

Holistisch
Ton van Balkom, hoogleraar evidence based psychiatry bij VUmc en ggz Buitenamstel, zegt: ‘Ik schrijf geen alternatieve behandelingen voor en ben het er ook helemaal mee eens dat ze niet in de officiële richtlijnen voorkomen. De alternatieve geneeskunde moet eerst nog het hele traject doorlopen van gerandomiseerde (willekeurig ingedeelde, red.), gecontroleerde experimenten en effectiviteitsstudies in de klinische praktijk.

Holistisch
‘We weten daarom niet of alternatieve behandelingen effect hebben. Misschien zorgt toeval, aandacht of spontaan herstel ervoor dat er verbetering optreedt.’ Van Balkom zegt dat hij maar ‘een paar keer per jaar’ van zijn patiënten de vraag krijgt of een alternatieve behandeling mogelijk is. ‘Dan zeg ik dat ik er geen verstand van heb, en dat ik niet weet of het werkt.’

Hardlopen

Hardlopen
Zijn collega Aartjan Beekman, hoofd van de afdeling psychiatrie bij VUmc, schat de behoefte aan alternatieve behandelingen een stuk groter. ‘Een kwart tot de helft van de patiënten die wij zien, gaat ook naar alternatieve genezers. In allerlei stadia van hun behandeling: ervoor, tijdens en erna.’

Hardlopen
‘Zijn’ ggz houdt zich verre van handoplegging en iriscopie – ‘dat zijn magische verklaringsmodellen van oplichters die patiënten vaak schade berokkenen’ – maar een klein beetje alternatief zijn ze in Amsterdam wel.

Hardlopen
Beekman: ‘We weten dat running therapy werkt bij sommige patiënten die aan depressie lijden. Als ze het maar voorzichtig opbouwen, regelmatig doen en lang volhouden. Dat geldt ook voor fietsen, nordic walking en gewoon wandelen. Allemaal activiteiten waarmee je endorfinen aanmaakt. Dat is best goed uitgetest.’

Hardlopen
Een techniek als mindfulness, gebaseerd op boeddhistische principes en westerse psychologische inzichten, vindt hij ‘allang niet meer alternatief’.

Hardlopen
Beekman: ‘Het is een vorm van psychotherapie die nauw verwant is aan cognitieve gedragstherapie en waarnaar mooi onderzoek is gedaan dat laat zien dat het werkt. Niet bij iedereen, maar wel bij bepaalde patiëntgroepen.’ Ook hypnotherapie is ‘niet alternatief’, zegt hij. ‘Dat is al tweehonderd jaar oud!’

Hardlopen
Beekman denkt niet dat de weerstand in de psychiatrische wereld tegen CAG groot is. ‘Waarom niet? De meeste psychiaters zijn juist heel erg geïnteresseerd. Als – ik noem maar iets – acupunctuur zou helpen bij schizofrenie of dwangstoornissen, zouden wij daar allemaal blij mee zijn.

Hardlopen
‘De afgelopen dertig jaar heeft de psychotherapie een centrale plek in ons vakgebied gekregen, dat is een revolutie geweest. En dat kon alleen maar gebeuren omdat het heel goed is onderzocht. Zulk onderzoek kun je ook doen bij behandelingen die nu nog alternatief zijn.’ Dat zou volgens hem best eens tot verrassende uitkomsten kunnen leiden. Beekman: ‘Wat acupunctuur betreft – een vierduizend jaar oude behandelmethode die gebaseerd is op theoretische inzichten – kan ik me dat heel goed voorstellen.’