Avontuurlijk onderzoeker met drang naar gewaagde uitspraken

EEN ORIGINEEL onderzoeker die van gewaagde uitspraken houdt. Zo mag prof. dr Frank Bovenkerk worden getypeerd, de criminoloog die woensdag poneerde dat Turken, Marokkanen en Surinamers 'in belangrijke mate' in de drugshandel zitten.

Van de dertigduizend Turkse mannen in Amsterdam zouden ruim zesduizend zijn betrokken bij zware misdaad, vooral heroïnehandel, aldus Bovenkerk voor de enquêtecommissie. Hij zegt zich te baseren op onderzoeksgegevens van de Amsterdamse politie.

De 51-jarige criminoloog en antropoloog, opgegroeid in een actief PSP-milieu, heeft een reputatie op te houden als het gaat om spraakmakende opvattingen op het gebied van mens en kwaad. Wat niet betekent dat ze altijd stand houden.

Zo voorspelt hij eind jaren zeventig in de publikatie Omdat zij anders zijn grote rassenonlusten in Nederland, op basis van enkele incidenten in arme stadswijken. Later onderzoekt hij buurtrellen in Utrecht, in de veronderstelling dat het ook daar fout zou gaan. In het onderzoeksverslag Vreemd volk, gemengde gevoelens (1985) nuanceert hij dit vooroordeel weer, aan de hand van de ervaringen die hij opdoet bij het veldwerk in de wijk.

Bovenkerk heeft altijd een voorliefde getoond voor onconventioneel veldwerk, wat hem kenschetst als een avontuurlijk ingestelde cultureel antropoloog. 'Vroeger waren antropologen ontdekkingsreizigers. Maar je kunt ook ontdekkingsreiziger in eigen land wezen', zegt hij in 1989 in NRC Handelsblad.

Zo huurt hij als jonge onderzoeker een keer twee grote Chevrolets om te bewijzen dat Surinamers in grote auto's altijd worden aangehouden door de politie. Urenlang rijden de sleeën - de een met een man met Afro-kapsel achter het stuur en een Suriname-sticker op de bumper, de ander met de blanke onderzoeker - vruchteloos door de stad. Geen enkele aanhouding.

Met meer succes peilt Bovenkerk - meestal under cover - bij uitzendbureaus, kamerverhuurders, discotheken en de marechaussee of er wordt gediscrimineerd. Op de sociale faculteit van de Universiteit Utrecht levert het hem en collega/

vriend Lodewijk Brunt een conflict op. 'Ze vonden het maar een soort journalistiek wat wij deden.'

Op een andere afdeling van de universiteit, het Willem Pompe Instituut voor strafrechtwetenschappen, krijgt Bovenkerk (in 1976 in Amsterdam gepromoveerd tot doctor in de sociale wetenschappen op een onderzoek naar de terugkeer van Surinamers) het hoogleraarschap dat hij ambieert. Hij wordt professor in de misdaad, en niet professor in de minderheden.

Als misdaadonderzoeker profileert hij zich op het gebied van de allochtonen. In een beleidsnotitie voor het ministerie van Justitie over Marokkaanse jongens (die twee keer zo vaak in de jeugdcriminaliteit geraken als vergelijkbare Nederlandse jongens), brengt hij hun sociale achtergrond in beeld. Hij pleit voor een hardere aanpak, geënt op de Marokkaanse cultuur.

De opmerkingen van de hoogleraar tegenover de enquêtecommissie over ernstige en wijd verbreide allochtone criminaliteit duiden erop dat Bovenkerk opnieuw avontuurlijk het veld is ingetrokken. Hoe deugdelijk het veldwerk ditmaal is blijft ongewis: de wetenschapper beroept zich vooralsnog alleen op 'politiegegevens'.

'Zou men van de Nederlandse groentenhandelaren mogen beweren dat daar rotte waar wordt verkocht, nadat bij enkelen hunner wormstekige goudreinetten zijn aangetroffen?', betoogde Bovenkerk vijf jaar geleden in het vakblad Justitiële Verkenningen.

Een jaar later bekent de criminoloog, gevraagd naar de motivering voor zijn rassenrel-voorspelling: 'Het voorkomen van een racistische maatschappij, dat is de noemer waaronder ik alles heb gedaan. Ik gebruik de angst als middel om dit te voorkomen'.Hans Moleman