Asielzoeker tegen wil en dank

De Hollandse nachtmerrie van Ranjit Edward is bijna ten einde. Al anderhalf jaar is de asielzoeker die helemaal geen asiel wilde, gestrand in Nederland. Wat een simpele tussenlanding op Schiphol had moeten worden, werd een gedwongen verblijf als gedetineerde 273.690.5417 in detentiecentrum Schiphol-Oost en later in asielzoekerscentrum Crailo in Laren.

Sindsdien probeert Edward zich uit de netten van de Nederlandse bureaucratie te bevrijden. Maar in de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Dienst Terugkeer en Vertrek heeft hij twee weinig buigzame tegenstanders gevonden. 'Het enige wat ze hadden hoeven doen, was mij iets menselijker behandelen dan alleen maar als een nummer', zegt Edward (48), een Sri Lankaanse telecommunicatieconsultant die sinds 2005 in Zweden woont. 'Ik probeer kalm te blijven, maar het is allemaal een grote puinhoop geworden.'

Op 12 juli 2009 landde Edwards vlucht uit Oman op luchthaven Schiphol. Hij had er net een goedbetaalde klus van een jaar opzitten in de Omaanse hoofdstad Masqat. Daar had hij een nieuw netwerk voor mobiele telefonie helpen opzetten. Na de zomervakantie wachtte hem een nieuwe opdracht in het sultanaat. Zijn baas had al een villa voor hem geregeld in Masqat en twaalf maanden huur vooruitbetaald à ruim 26 duizend euro.

Maar er was een probleem: Edwards Sri Lankaanse paspoort zou aan het eind van de maand verlopen. De ambassade in Masqat adviseerde hem terug te keren naar Zweden om daar een nieuw paspoort te regelen.

Teruggaan naar Sri Lanka was geen optie. Edward was in 2005 vanuit de Sri Lankaanse hoofdstad Colombo naar Zweden geëmigreerd. Het was een vlucht: de geboren Tamil had in 2003 voor een Israëlisch bedrijf satellietcommunicatie helpen installeren in het noorden van Sri Lanka, het gebied van de Tamiltijgers.

Edward wist dat ook de Tijgers gebruik zouden kunnen maken van de technologie, maar zag geen kwaad in de opdracht. Het was de tijd van het staakt-het-vuren tussen de Tijgers en Colombo, die al sinds 1983 een burgeroorlog uitvechten.

Maar toen het broze vredesproces vanaf 2004 begon af te brokkelen, raakte Edward in problemen. De beruchte Terrorist Investigation Department (TID) van de Sri Lankaanse regering, belast met contraterreur, begon Edward in de gaten te houden. In de ogen van de TID had Edward samengewerkt met de vijand en dus was hij verdacht. Er stond permanent een auto van de TID voor zijn huis geparkeerd. Zelfs zijn ouders werden bespioneerd. Vrienden waarschuwden hem dat zijn leven gevaar liep.

Edward besloot te vluchten. Hij kwam terecht in Ulricehamn, een kleine gemeente in het zuidwesten van Zweden. Ulricehamn was ook zijn eindbestemming toen hij op 12 juli 2009 aankwam op Schiphol. Edward was van plan om aan zijn reis naar huis meteen een vakantie van een paar maanden vast te plakken. Daarna zou hij teruggaan naar Oman voor zijn volgende opdracht.

Bepakt met 300 euro aan overbagage (computersspullen en cadeaus voor het thuisfront) sloot Edward aan voor de paspoortcontrole. Zijn vervolgvlucht naar Göteborg ging over drie uur. Maar van de douanier kreeg hij te horen dat hij Europa helemaal niet in mocht. Hij was namelijk vergeten om een stempel in zijn paspoort te vragen toen hij Zweden verliet. En een visum voor Europa had hij niet.

Edward werd meegenomen om te controleren of hij inderdaad in Zweden woonde, zoals hij beweerde. Hij liet zijn identiteitsgegevens zien, een bewijs van verblijf in Zweden en zijn Zweedse bankgegevens. Ook overlegde hij een brief van de Skatteverket, de Zweedse belastingdienst, waarin stond dat hij op 20 juli een afspraak had op het belastingkantoor om zijn verdiensten in Oman te bespreken. Edward: 'Ik was al talloze malen zonder problemen van en naar Zweden gereisd, dus ik maakte me geen enkele zorgen. Het duurde uren voor ik me realiseerde dat de dingen volledig fout aan het lopen waren.'

De douanebeambten verifieerden Edwards bank- en belastinggegevens, die bleken te kloppen. Toch hield de douane twijfels. 'Ze zeiden tegen me: 'of je vertelt de waarheid, of je bent een verdraaid goede oplichter', wat ik volstrekt ongepast vond', zegt Edward.

Edward werd van de vlucht naar Göteborg gehaald en doorgestuurd naar het aanmeldingscentrum van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND. 'Op het vliegveld zeiden ze dat als ik niet teruggestuurd wilde worden naar Sri Lanka, de enige uitweg was om asiel aan te vragen in Nederland. Eenmaal in het aanmeldingscentrum zou ik mijn zaak kunnen uitleggen en zou alles goed komen met mijn paspoort.'

Vier dagen volgden van formulieren invullen en ondervragingen door de IND. Aan het eind van die vier dagen kreeg Edward tot zijn stomme verbazing te horen dat hij helemaal niet naar Zweden mocht, maar zou worden opgesloten in detentiecentrum Schiphol-Oost.

'Nederland is het enige land dat dit soort dingen doet', zegt Edwards advocaat Loes Vellenga. 'Dacht je dat als hij een tussenstop had gemaakt in Spanje of Italië, dat ze hem dan ook hadden tegengehouden? Schiphol is hier berucht om.'

Edward protesteerde dat de tijd drong om zijn paspoort te laten verlengen. Tevergeefs. 'De officier die me ophaalde van het aanmeldcentrum, gooide mijn bagage in het gevangenisbusje en schamperde dat asielzoekers meestal niet zo veel bij zich hebben.' En zo eindigde Edwards reis niet in Ulricehamn, maar in kamer 23 in het L-blok van detentiecentrum Schiphol-Oost.

Edwards paspoort verliep. Tot overmaat van ramp werd zijn asielaanvraag afgewezen. 'Dat is toch te absurd voor woorden? Ik wilde helemaal geen asiel in Nederland, maar toch wenste de IND mij als een asielzoeker te behandelen. En vervolgens weigeren ze me asiel te verlenen.'

De bewaringsrechter oordeelde dat de IND Edward moest helpen om zo snel mogelijk zijn paspoort in orde te maken. De IND bevestigde immers dat alle informatie die Edward gegeven had correct was. Maar de rechter kon Edward niet vrij krijgen uit de vreemdelingenbewaring. Vellenga: 'De rechter verontschuldigde zich haast dat hij niets anders kon doen dan goedkeuring verlenen aan Edwards bewaring, omdat zijn asielprocedure nu eenmaal was afgewezen.'

Langzaam verzoende Edward zich met de gedachte dat hij nog wel eens een hele tijd vast zou kunnen zitten.

Er volgde een tweede hoorzitting. Opnieuw stelde de rechter de IND in het ongelijk en oordeelde dat Edward zo snel mogelijk moest worden vrijgelaten. Twee dagen later vloog Edwards celdeur inderdaad open. Hij kon gaan.

Edward heeft zonder hulp van de Nederlandse autoriteiten een nieuw Sri Lankaans paspoort weten te bemachtigen. Ook heeft hij een nieuwe werkvergunning gekregen om weer in Oman aan de slag te gaan. Edward heeft in Nederland nog een beroep lopen tegen zijn afgewezen asielaanvraag. Als het beroep wordt aangenomen, is hij in ieder geval niet meer illegaal in Nederland en heeft hij recht op zorgverzekering.

Hij heeft het gevoel dat hij anderhalf jaar van zijn leven heeft verloren. Hij heeft al die tijd niet kunnen werken. Ook zijn relatie met zijn Zweedse vriendin is uitgegaan door zijn oponthoud in Nederland. En dat allemaal, zegt hij, omdat hij één stempel miste in zijn paspoort en de Nederlandse autoriteiten hem niet toestonden een nieuw paspoort te regelen. 'Daarmee hadden ze al deze ellende kunnen voorkomen.'

Het ministerie voor Immigratie en Asiel laat weten niet specifiek op de zaak-Edwards te kunnen ingaan, omdat er nog een beroepszaak loopt tegen de afwijzing van zijn asielaanvraag door de IND.

Maar, zo laat een woordvoerder van het ministerie weten, in het algemeen geldt dat 'als iemand op Schiphol landt en niet de juiste papieren bij zich heeft voor de Schengen-landen, hem de toegang wordt geweigerd. Dat zou kunnen betekenen dat hij in een detentiecentrum terechtkomt. Daarnaast wordt er alleen een asielprocedure begonnen, wanneer iemand zelf uitdrukkelijk om asiel vraagt.'