Apps dringen in China besmettingen terug: ‘Nieuwe mijlpaal in verspreiding massasurveillance’

Wie dezer dagen in China op stap gaat, moet zorgen dat hij drie zaken bij zich heeft: zijn id-kaart, zijn mondkapje en vooral zijn telefoon. Want zonder telefoon – of specifieker: zonder groene gezondheidscode op die telefoon – riskeert hij binnen de kortste keren te worden tegengehouden. De QR-code, die iemands besmettingsrisico weergeeft, moet de verspreiding van het coronavirus tegengaan.

De Chinezen krijgen hun ‘gezondheidscode’ toegewezen door een app te downloaden en een uitgebreide vragenlijst in te vullen. Afhankelijk van de antwoorden krijgen ze een groene, gele of rode code. Wie groen heeft, mag bij elk checkpoint door. Wie geel heeft, moet eerst zeven dagen in quarantaine en wie rood heeft veertien dagen. Na de quarantaine springt de code automatisch op groen.

De gezondheidscode werd in februari ingevoerd, toen China de reisbeperkingen langzaam ophief. Miljoenen Chinezen keerden van hun geboortedorpen terug naar de steden, wat de vrees aanwakkerde voor het opnieuw opflakkeren van de epidemie.

Reisgeschiedenis

Internetbedrijf Alibaba kwam met een oplossing: een app waarin de Chinezen informatie moeten geven over hun reisgeschiedenis, hun gezondheidstoestand en hun nauwe contacten. De makkelijk controleerbare code moet voorkomen dat iemand uit een risicogebied of met riskante contacten zich kan verplaatsen naar veilig gebied.

Chinezen moeten de code tonen op luchthavens, trein-, metro- en busstations, bij tolpoorten en bij aanmelding in een wooncomplex, na terugkeer uit het geboortedorp. In sommige steden moest je de code aanvankelijk zelfs laten zien om binnen te mogen in parken, supermarkten en – in de Zuid-Chinese stad Dongguan – openbare wc’s.

Leen Vervaeke filmde hoe inwoners van Shenzhen de gezondheidscode van hun wijk scannen om binnen te kunnen:

Zoals altijd in China is het onduidelijk wat er met de data gebeurt, met wie ze worden gedeeld en hoe ze aan elkaar worden gekoppeld. Wat we wel weten, dankzij onderzoek van The New York Times, is dat de app een programmaatje op de telefoon installeert dat de locatie van de gebruiker rechtstreeks deelt met de politie.

Server

Na scannen van de gezondheidscode, stuurt de app telkens opnieuw de locatie naar de server. Zo zijn iemands wandelgangen tot in detail te volgen. Het systeem lijkt ook te worden gevoed met passagierslijsten van vluchten, trein-en busreizen en gegevens van coronapatiënten. Zo berichtten lokale media over een man die een rode code kreeg omdat hij twee weken eerder op dezelfde vlucht had gezeten als een coronapatiënt. Een nationale gezondheidscode is er overigens nog niet: in elke provincie en soms zelfs stad is een nieuwe versie van de app nodig.

Hoewel de gemiddelde Chinees geen problemen lijkt te hebben met de opgelegde code, circuleren er op sociale media klachten, omdat sommigen onterecht een rode code kregen. De autoriteiten van Hangzhou − de stad waar Alibaba zijn hoofdkantoor heeft en waar de gezondheidscode als eerste werd uitgerold − gaven toe dat er aanvankelijk ‘onnauwkeurigheden’ in de technologie zaten, maar zeiden dat deze zijn weggewerkt.

De gezondheidscode past in een trend van toenemende surveillance middels technologie in China. Online communicatie wordt er automatisch gescreend op gevoelige termen en overal hangen camera’s met gezichtsherkenning. Omdat iedereen nu mondkapjes draagt, ontwikkelde een Beijings bedrijf technologie om gezichten met mondmaskers te herkennen, naar eigen zeggen met 95 procent nauwkeurigheid. Met een zonnebril erboven lukt herkenning alleen niet.

Controleren

Mensenrechtenorganisaties vrezen dat de nieuwe technologie na de epidemie in stand blijft om de bevolking nog meer te controleren. Dat is vaker gebeurd, zoals bij de Olympische Spelen in Beijing van 2008, of de Wereldexpo in Shanghai van 2010. ‘De uitbraak van het coronavirus blijkt ook zo’n mijlpaal te worden in de verspreiding van massasurveillance in China’, aldus Maya Wang, onderzoeker van Human Rights Watch.

Ook Chinese juristen maken zich hierover zorgen. Zhu Wei, onderdirecteur van de afdeling Communicatierecht van de Chinese Universiteit voor Politieke Wetenschappen en Recht, schreef vorige week in een vakblad dat de gezondheidscode ‘het recht om vergeten te worden’ zou moeten respecteren. ‘Als de gezondheidscode na de epidemie niet langer nodig is, moet het systeem tijdig worden afgeschaft.’

Voorlopig lijken de functies van de gezondheidscode eerder uit te breiden. Zo is er in Beijing nu ook gezichtsherkenning aan de app toegevoegd en kunnen controleurs via een gezichtsscan iemands kleurcode achterhalen. De Chinese media prezen de functie: handig voor ouderen die geen smartphone hebben, of voor wie zijn telefoon toch is vergeten.