Antwoord aan Friedman
Het is natuurlijk niet toevallig dat de column van Thomas Friedman in de New York Times die gisteren in de Volkskrant werd overgenomen samenviel met de publicatie van het resultaat van een Amerikaans onderzoek naar het imago van de Verenigde Staten in de wereld....
In Spanje bijvoorbeeld denkt nu nog 14 procent van de bevolking positief over de VS. Dat was 50 procent. In Groot-Brittannië denkt nu 48 procent positief over de VS. Dat was 75 procent. 'Waarom de rest van de wereld Amerika haat' luidt de kop van Friedmans column. Een te weinig gestelde vraag in de VS.
Hij geeft zelf het antwoord. Na de val van de Muur zijn de verhoudingen in de wereld dramatisch veranderd. De onttakeling van de macht van de Sovjet-Unie ging gepaard met een explosie van de economische, militaire en politieke macht van de Verenigde Staten. Het is een natuurlijk gegeven dat macht weerstand oproept. Mensen willen over hun eigen lot kunnen beslissen. Naar mate macht van anderen de ruimte om zelf te beslissen verkleint neemt die weerstand toe. De enorme groei van de macht van de VS in de jaren negentig heeft betrekkelijk weinig verzet opgeroepen omdat de VS zich als een goedaardige teddybeer gedroeg.
Na '11 september' is dat veranderd. Friedman schrijft: 'Hier wordt het verhaal echt interessant. Plotseling verandert Puff de magische draak - een goedaardige Amerikaanse hegemonist die iedereen economisch en cultureel beïnvloedt - in Godzilla, een gewond, boos, tierend beest dat mensen met militaire middelen treft... Daar ging het hele Irak-debat eigenlijk over. Mensen begrepen dat met de Irak-oorlog een keuze werd gemaakt die ook hen zou raken, dus wilden ze meedoen aan het kiezen. De Verenigde Staten zeiden'sorry, you don't pay, you don't play'.
Friedman vraagt om suggesties voor een oplossing die van essentieel belang zal zijn voor Amerika om goede relaties met de rest van de planeet te kunnen onderhouden. Ik kan me niet voorstellen dat Friedman niet weet hoe dat probleem zou moeten worden opgelost. Ik denk eerder dat Friedman er uit angst voor de terreur van het patriottisme in de Verenigde Staten voorkeur aan geeft zijn lezers het antwoord te laten formuleren.
Het antwoord is namelijk heel simpel: macht moet worden gecontroleerd door recht en wet. De grondwet van de beschaving bestaat uit twee regels: 'Iedereen is voor de wet gelijk' en 'In gelijke omstandigheden wordt iedereen gelijk behandeld'. In het algemeen wordt die 'grondwet' het best nageleefd in stabiele democratieën. Maar democratie is daarvoor geen garantie. De ontsporing van de Weimarrepubliek is daarvan het beste bewijs.
De grondregels van de beschaving zijn vooral tot wasdom gekomen binnen afzonderlijke staten. Tussen staten werden van oudsher de meeste zaken geregeld in bilaterale overeenkomsten. Maar steeds meer, vooral na de Tweede Wereldoorlog, gebeurt dat in internationale verdragen onder de hoede van internationale instituties, waarvan de Verenigde Naties de belangrijkste is. Maar in verhouding tot de kracht van het recht in nationale rechtsstaten is de kracht van het internationale recht altijd beperkt geweest. Als het er op aan kwam kozen machtige landen meestal voor de macht en niet voor het recht.
Net als in afzonderlijke staten zijn het ook internationaal de machthebbers die beslissen over de kracht van het recht. Want alleen staten die macht hebben kunnen er afstand van doen. Even leek het er op dat Amerika onder Bush senior met het mobiliseren van de wereld voor de eerste Golfoorlog serieus werk wilde maken van een nieuwe wereld rechtsorde. Maar helaas: onder Bill Clinton zakte Amerika weer terug in de rol van de goedaardige beer. Om onder Bush junior te veranderen in een op hol geslagen beest dat onbeteugeld, op eigen gezag en naar willekeur, anderen zijn wil oplegt. Desnoods door middel van oorlog, desnoods op grond van een zelf gecreëerde casus belli. Daarom is het zo moeilijk voor mij, maar kennelijk ook voor de Irakezen, onbezorgd verheugd te zijn over de bevrijding van Irak. Want iedereen weet dat, als het er op aan zou komen en het belang van de VS het zou vergen, de macht in Irak gegeven wordt aan een nieuwe potentaat in plaats van aan het volk.
De Verenigde Staten zijn als hypermacht als enige in staat een sprong voorwaarts te maken met het versterken van de internationale rechtsorde. Dat, Thomas Friedman, is de enige manier voor Amerika om zonder te worden gehaat relaties met de rest van de planeet te onderhouden.
