Anderhalvemeterregel? Een zieke Pool kan amper een kant op

‘Wat moet ik doen? Waar moet ik heen?’, verzucht Mariusz Grzymala vanuit het voormalige nonnenklooster in Kaatsheuvel, waar hij verblijft met vijftig andere arbeidsmigranten. Hij is wanhopig, dat is zelfs door de telefoon te horen. De 50-jarige Pool meldde zich vorige week ziek bij het uitzendbureau, dat hem aan werk heeft geholpen in een Brabants distributiecentrum.

Volgens artsen heeft hij alle symptomen van het coronavirus, zegt Grzymala. Eerder had hij al geklaagd dat zijn collega's en hij nog steeds dicht op elkaar gepakt in een busje naar het werk worden vervoerd. En in het distributiecentrum voelen ze zich ook ‘niet veilig’ omdat ze te dicht op elkaar werken.

Aanvankelijk werd zijn ziekmelding, weliswaar met enige moeite, geaccepteerd door het uitzendbureau. In het oude klooster zitten de meeste arbeidsmigranten met twee of drie man op een kamer. Grzymala vroeg of hij als coronaverdachte alleen op een kamer mocht – ook dat werd gehonoreerd. Sindsdien komt hij zijn kamer amper uit. Zelfs het douchen slaat hij over, uit angst om anderen te besmetten.

Maar deze week kreeg hij opeens te horen dat het afgelopen moest zijn. ‘Je bent niet ziek, je moet weer aan het werk, zeiden ze tegen mij’, aldus Grzymala. ‘Anders wordt je contract beëindigd en moet je het huis uit.’

Dinsdag belde de Pool in paniek naar vakbond FNV: hij had van het uitzendbureau te horen gekregen dat hij zijn baan kwijt was en binnen 48 uur zijn verblijfplaats diende te verlaten. ‘Er zijn hier meer mensen ziek’, vertelt hij. ‘Maar ze durven het niet te zeggen en gaan gewoon naar hun werk, omdat ze bang zijn hun werk te verliezen. En het uitzendbureau zegt dan: je bent niet ziek, blablabla. Wij zijn mensen, dat vergeten ze.’

Bart Plaatje, campagneleider bij de FNV voor betere werk- en woonomstandigheden voor arbeidsmigranten, heeft later die dinsdag persoonlijk contact met de directeur van het uitzendbureau. Dat heeft succes: Mariusz mag blijven. Volgens de directeur van het uitzendbureau was er sprake van een misverstand. ‘Het is niet ons beleid om mensen weg te sturen, zeker niet in deze tijd. Want we weten dat ze door de gesloten grenzen niet kunnen terugkeren naar hun thuisland’, zegt hij. Hij kan niet uitsluiten dat een jobcoach of teamleider op een lager niveau iets verkeerd heeft gezegd. ‘Dat zou zeer betreurenswaardig zijn’, meent hij. ‘We nemen onze zorgplicht serieus.’ Dat geldt volgens hem ook voor de huisvesting en het vervoer – maximaal twee personen in een wagen, maximaal vier in een busje.

‘Van incident naar incident’

De situatie voor arbeidsmigranten is in normale omstandigheden al schrijnend, zegt Plaatje: met zes man in een klein chalet op een vakantiepark, onzekerheid over werkuren, onderbetaling. Maar nu er corona heerst, lijken ze helemaal een vergeten groep. ‘We rennen van incident naar incident. Het lijkt wel of de RIVM-maatregelen tegen het coronavirus niet gelden voor arbeidsmigranten.’

Zeker de anderhalvemeterregel wordt met voeten getreden. Want hoe hou je afstand tot vier medebewoners in een veredelde caravan op het vakantiepark? Of in het busje naar het werk? Of binnen de muren van het distributiecentrum van Bol, AH, Jumbo of een ander bedrijf?

Veel arbeidsmigranten met griep- of coronaverschijnselen durven zich niet ziek te melden, bevestigt Plaatje, uit angst voor hun baan. ‘Bij een distributiecentrum in Tilburg wordt iedere werknemer voor binnenkomst getemperatuurd’, vertelt hij. ‘Een arbeidsmigrant met koorts mocht niet naar binnen. Maar hij kon ook niet terug naar huis, zestig kilometer verderop. Dus moest hij negen uur lang buiten op de stoep wachten tot het busje van het uitzendbureau hem met de anderen terugbracht naar zijn verblijf.’

Maandagavond bekeurde de politie een bus met 38 arbeidsmigranten in Venlo – ze zaten te dicht op elkaar en kregen allemaal een boete van 390 euro. Het uitzendbureau sprak van een interne fout – er hadden twee bussen moeten rijden – en beloofde alle boetes voor zijn rekening te nemen. Vorige week kwamen er nog steeds vluchten vol seizoensarbeiders uit Roemenië en Hongarije aan op ‘aspergeluchthaven’ Eindhoven. Ze werden in overvolle busjes vervoerd naar landbouwbedrijven in Nederland, Duitsland en België.

‘Het is schandalig zoals uitzendbureaus en werkgevers in deze coronacrisis omgaan met arbeidsmigranten’, zegt Malgorzata Bos-Karczewska, hoofdredacteur van Polonia.nl, een website voor Polen in Nederland. ‘Ze zijn duidelijk een sluitpost. Het regent klachten.’

Alle spullen op straat gezet

Zoals de Poolse chauffeur van een transportbedrijf in Boxtel die is ontslagen vanwege de economische malaise, zonder opzegtermijn. ‘Al zijn spullen uit zijn woonkamer zijn door de baas letterlijk op straat gezet’, zegt Bos-Karczewska. ‘Hij voelt zich als een hond behandeld.’

Of de twaalf Poolse uitzendkrachten in een wasserij in Eindhoven die weigerden besmet beddengoed uit een ziekenhuis te wassen zonder beschermingsmaatregelen – ook ontslagen. Schoonmakers in een Rotterdams hotel die geen handschoenen of desinfecteermiddel krijgen.

Ze wijst op de enorme consequenties van ontslag: niet alleen verliezen arbeidsmigranten hun baan en inkomen, maar vaak ook hun onderdak (en ziekteverzekering). Want veel uitzendbureaus regelen tevens – tegen betaling – de huisvesting. ‘Dat betekent: geen werk, geen woning’, zegt ze. ‘Dan raken ze zomaar dakloos, en terug naar Polen is ook lastig met die dichte landsgrenzen.’

Ania Paszak van Idhem, een organisatie die opkomt voor de belangen van arbeidsmigranten, krijgt eveneens veel klachten. Over seizoensarbeiders in het Westland die een slaapkamertje delen: ‘Ze kunnen elkaar vanuit hun bed een hand geven.’ Of ze zijn aangewezen op een gezamenlijk toilet en douche in de gang. Ook als ze ziek zijn, worden er ‘geen maatregelen genomen om ze apart te zetten’. Velen hebben bovendien geen werkgarantie – die kunnen zomaar van 40 uur per week terugvallen naar 10 uur. ‘Dan krijgen ze veel minder betaald, maar moeten wel de volle mep aan huur blijven betalen.’

De Algemene Bond Uitzendondernemingen zegt in een reactie dat hun leden ‘massaal extra maatregelen treffen’, zoals het spreiden van arbeidsmigranten over beschikbare huisvesting, quarantainelocaties vrijmaken voor zieke mensen en extra schoonmaak. De RIVM-richtlijn van 1,5 meter is daarbij uitgangspunt. Ook in de bussen worden passagiers meer gespreid en wordt soms plexiglas als afscheiding aangebracht.

Door het wegblijven van toeristen is er ook meer plaats op vakantieparken, stelt een woordvoerder. Dat is een voordeel voor een betere spreiding van arbeidsmigranten, waarbij het doel is iedereen een eigen slaapkamer te geven. Bovendien is de ABU eind vorige week een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met Hiswa-Recron om op twaalf vakantieparken meer slaapplekken te creëren.

Schaarste op de huurmarkt

Maar het gaat niet altijd goed en er zijn grenzen aan wat mogelijk is. ‘Het nationale tekort aan huisvesting voor arbeidsmigranten is nu extra zwaar voelbaar’, erkent de ABU-woordvoerder. Legt de coronacrisis niet extra schrijnend bloot waaraan het al jaren schort – goede huisvesting die los staat van uitzendbureau of werkgever? ‘In een ideale wereld zijn we ook voorstander van een scheiding tussen werk en huisvesting, net zoals de FNV wil. Maar daarvoor is echt veel meer aanbod in de huisvestingsmarkt nodig. Bij de huidige schaarste op de huurmarkt zouden arbeidsmigranten veel slechter af zijn.’