Amerikaanse politiek belandt op een cruciaal punt in de geschiedenis: hoe onschendbaar is Trump?

Staat de president boven de wet? Dat is in essentie de vraag waarover het Amerikaanse hooggerechtshof zich in de afgelopen maanden boog.

De Amerikaanse president Donald Trump, die zijn voorganger de laatste dagen steeds feller beschuldigt van een niet nader aangeduide misdaad, belandde dinsdag zelf voor het Supreme Court, het hoogste gerechtshof van het land. Daar probeerden zijn advocaten te voorkomen wat de president al bijna vijf jaar probeert te voorkomen: de vrijgave van zijn belastingaangiften en andere financiële documenten die kunnen wijzen op onoorbaar gedrag en afhankelijkheid van buitenlandse financiers.

Zowel volksvertegenwoordigers in het Congres als openbare aanklagers in New York zitten daar al jaren achteraan. Omdat Trump zelf de documenten weigert te geven, zijn nu Trumps accountant en banken gedagvaard. Maar Trump heeft ook hen verboden de papieren te overhandigen, met een beroep op zijn vermeende presidentiële onschendbaarheid.

Trump, die als privépersoon al in een paar duizend rechtszaken verwikkeld was en in 2015 beloofde (net als alle presidenten voor hem) zijn belastingaangiften vrij te geven zodra de belastingdienst klaar zou zijn met een controle, heeft zich nooit aan die belofte gehouden en probeert uit alle macht de financiële gegevens verstopt te houden. Daarmee is de nieuwsgierigheid alleen maar gegroeid.

Het Huis van Afgevaardigden wil de documenten graag zien om te kijken of de president misschien schulden heeft bij buitenlandse partijen die hem onder druk kunnen zetten. Het Openbaar Ministerie in New York wil ze graag zien om te kijken of de betalingen van zwijggeld aan porno-actrices en andere vrouwen die een affaire met hem zeggen te hebben gehad wel volgens het boekje zijn gegaan (Trumps fixer Michael Cohen moest ervoor naar de gevangenis).

Laatste woord

Eerder oordeelden twee gewone rechtbanken en twee gerechtshoven dat Trumps accountantskantoor Mazars en Trumps favoriete kredietverschaffer Deutsche Bank gewoon moeten gehoorzamen aan het verzoek om de documenten vrij te geven, die tot ver terug in de tijd gaan. Maar het ideologisch verdeelde Supreme Court, dat de zaken dinsdag telefonisch en voor het oor van het hele land behandelde, heeft nu het laatste woord.

Daarmee is niet alleen Trump, maar het hele land op een cruciaal punt in de geschiedenis beland. Heel basaal komt het neer op één vraag: staat de president boven de wet?

Het antwoord, dat pas in de loop van de zomer wordt verwacht, vormt de climax van Trumps eerste vier jaar als president, en een herijking van de Amerikaanse verhouding der machten. Wie, in deze gecompliceerde botsing tussen uitvoerende (de president), wetgevende (het Congres) en rechterlijke macht (het hooggerechtshof), en tussen de federale overheid en een staat, zal straks het meest ongeschonden uit zijn voertuig stappen?

De positie van Trumps advocaten is helder: zij vinden dat de president tijdens zijn verblijf in het Witte Huis gewoon niet te veel moet worden lastiggevallen. Noch door volksvertegenwoordigers die hem willen controleren, noch door aanklagers die hem willen onderzoeken. Dinsdag lieten zijn advocaten voortdurend de woorden ‘pesterij’ en ‘last’ en ‘bemoeienis’ vallen: zij vinden elke kritiek bij voorbaat politiek, en vinden dat de president het veel te druk heeft om zich te moeten verantwoorden voor zaken uit zijn verleden.

5th Avenue

Toen een lagere rechter in oktober aan de advocaten vroeg of Trump vervolgd zou kunnen worden voor het doodschieten van iemand op 5th Avenue, iets wat Trump als kandidaat nog figuurlijk bedoelde, zeiden ze: nee, dat kan niet. Zij beriepen zich dinsdag ook voortdurend op een ‘tijdelijke immuniteit’ die een president gedurende zijn tijd in het Witte Huis zou hebben.

Daarmee wuifden ze beroemde jurisprudentie weg. In 1974 moest president Richard Nixon Witte Huis-tapes overhandigen die waren opgevraagd in de Watergate-rechtszaak, en in 1997 kon president Bill Clinton niet ontkomen aan een getuigenverklaring, nadat hij van seksuele intimidatie was beschuldigd door Paula Jones (in de verklaring die hij toen aflegde loog hij over Monica Lewinsky, wat tot zijn impeachment leidde). Trumps advocaten zagen genoeg verschillen met die precedenten om nu vol te houden dat de president en zijn documenten alleen via een impeachment kunnen worden gedagvaard.

Nu heeft Trump juist een impeachment achter de rug, waarbij hij en andere getuigen uit het Witte Huis weigerden te gehoorzamen aan de dagvaardingen die daarbij hoorden. Dat maakt de juridische argumentatie van Trump tweeslachtig. Hij wil niet meewerken aan rechtszaken omdat presidenten volgens hem alleen via een impeachment kunnen worden aangeklaagd, maar zodra hij geïmpeached wordt, spant hij juist rechtszaken aan om die te dwarsbomen.

Trumps advocaten stuurden aan op een ‘hogere standaard’, zodat het Congres de president alleen kan dagvaarden als dat een ‘wetgevend doel’ heeft. Dat zou controle door het Congres verder bemoeilijken.

Het is nu aan het Supreme Court om de knopen door te hakken. Dinsdag bleek tijdens de hoorzitting dat de rechters verdeeld zijn. Trump heeft sinds zijn aantreden de balans in het Hooggerechtshof in een voor hem gunstige richting kunnen verschuiven: de door hem benoemde Brett Kavanaugh vindt dat de president veel armslag moet hebben. Ten tijde van Nixon en Clinton lukte het het Supreme Court nog om tot unanieme uitspraken te komen, nu lijkt dat door de polarisatie in het negenkoppige hof lastiger te worden. Daarmee wordt de uitspraak niet alleen een ijkpunt voor Trump en de trias politica, maar ook voor het Hooggerechtshof zelf.