Amerikaanse planoloog: 'Nederlands fietsgedrag laat zich met geen land ter wereld vergelijken'

Zijn hand uitsteken bij het afslaan op de fiets: dat was nou typisch zo'n Nederlands dingetje waar 'fietsprofessor' Kevin Krizek aan moest wennen. In Boulder, Colorado, waar hij vandaan komt, kan niemand dat een snars schelen. 'Maar hier werd ik uitgescholden als ik het vergat.'

Een goudvis is niet de beste kandidaat om het leven in een vissenkom te onderzoeken. Onder dat motto werd de Amerikaanse planoloog Krizek (46) aangesteld om hier de fietscultuur te onderzoeken. Krizek was drie jaar 'visiting professor' aan de Radboud universiteit in Nijmegen. Op het Velo-city fietscongres dat deze week in Nijmegen wordt gehouden, presenteert hij zijn bevindingen.

Wat wist u van de Nederlandse fietscultuur?

'Ik wist natuurlijk dat fietsen in Nederland bijzonder is. Maar wat ik totaal heb onderschat, is hoe diep het gaat, hoe zeer fietsen in Nederland is verbonden met alle aspecten van het leven. Veertig jaar van belastingmaatregelen, investeringen en stimuleringsbeleid hebben een klimaat gecreëerd waarbinnen fietsen kan floreren op een manier die uniek is in de wereld.'

Hoe verklaart u dat succes?

'Nederland is een dichtbevolkt land met veel provinciesteden van 100- tot 200 duizend inwoners. De afstanden die daarbinnen moeten worden afgelegd, zijn relatief kort. Tel daarbij op een stelsel van bus- en treinlijnen die steden verbinden en je hebt een fijn geweven netwerk waarbinnen fietsen kan gedijen.'

U fietst zelf sinds een paar jaar in Nederland. Wat is u het meest opgevallen?

Fietsen is semi-controlled chaos, maar de Nederlanders hebben een manier gevonden om dat te organiseren. Steden als Amsterdam en Utrecht, maar ook Arnhem en Nijmegen zijn daar een voorbeeld van. Auto's, bussen, trams, voetgangers en fietsen zijn een harmonieuze mengeling van vervoersstromen. Dat zie je nergens anders in de wereld.

'Fietsers zitten heel dicht op elkaar, ze passeren elkaar vaak rakelings. En toch gebeuren er weinig ongelukken. In Noord-Amerika zou dat niet gaan. Daar zou die nabijheid tot meer confrontaties leiden. Wat scheelt, is dat Nederlanders op enig moment in hun leven zowel automobilist, wandelaar als fietser zijn. Daardoor weten ze hoe het werkt.'

Wat kan het buitenland volgens u leren van Nederland fietsland?

'Het probleem is dat Nederland lichtjaren vooruit is. Er zijn meer dicht bevolkte gebieden in de wereld, maar fietsen hier is een cultuur. Dat kun je niet zomaar exporteren. In andere landen nemen mensen de fiets omdat ze geen auto kunnen betalen. In Nederland nemen mensen de fiets als beste oplossing.'

'Er is geen silver bullet. Elk land kan onderdelen van het Nederlandse voorbeeld overnemen, afhankelijk van hun eigen situatie. Nederlanders begrijpen dat vaak niet: waarom doet iedereen het niet zoals wij, zeggen ze dan. Voor Nederlanders is fietsen iets vanzelfsprekends. Maar in Medellin bijvoorbeeld, dat een vergelijkbaar stratenpatroon heeft als Amsterdam, vallen jaarlijks honderd doden onder fietsers. Dan hoef je je niet af te vragen waarom mensen niet fietsen.'

'We moeten ook de andere voordelen van fietsen benadrukken, zoals frisse lucht en lichamelijke activiteit. Fietsen is de beste manier om los te komen van een zittend leven achter de computer.'

Wat raadt u buitenlanders aan die iets van Nederland willen leren?

'De beste manier om het Nederlandse model te leren kennen, is het zelf te ervaren. Je kunt foto's maken van fietspaden en kruispunten, maar pas je zelf fietst voel je hoe het is om onderdeel uit te maken van een geöliede machine. Mijn vrouw werd op de eerste dag dat ze hier fietste aangereden, omdat ze bezig was met haar iPhone.'

Nederlandse fietsers staan er anders ook om bekend dat de ze verkeersregels aan hun laars lappen.

'Dat is inderdaad een culturele bijzonderheid. Fietsers negeren het rode licht, fietsen waar het kan. Ik wil niet zeggen dat dat goed of slecht is. Stoplichten zijn neergezet om levens te redden. Maar als je voor een belachelijk stoplicht staat, is het logisch om door te rijden natuurlijk.'

Is er ook nog iets dat wij in Nederland kunnen leren?

'Ik voorzie problemen met de opkomst van snelle fietsen, met name op de nieuwe snelfietsroutes. E-bikes en pedelecs gaan veel harder, waardoor de kans op ongelukken toeneemt. Dat gaat conflicten veroorzaken. Wat ook opvalt is dat Nederland nog steeds een grote fascinatie heeft met auto's. Er worden miljarden gestoken in de aanleg van snel-wegen. Dat heeft iets schizofreens.'