Amerikaanse mensenrechtenactivist die op Schiphol werd gearresteerd weer op vrije voeten

Het gezelschap zat op een vlucht van Istanbul naar Rio de Janeiro, met een tussenstop op Schiphol. Dat was uitsluitend bedoeld om het gezin van de Kazachstaanse activist Serikzjan Bilasj de gelegenheid te geven om in Nederland asiel aan te vragen, gaven Horowitz en zijn vrouw Devra Marcus toe op Schiphol. Daarmee maakten ze zich volgens de Koninklijke Marechaussee schuldig aan mensensmokkel, waarop ze werden aangehouden.

Bilasj, een etnische Kazach uit de Chinese provincie Xinjiang, was een van de drijvende krachten achter het openbaar worden van het bestaan van de Chinese ‘heropvoedingskampen’ voor Oeigoeren. Bilasj vluchtte daarop vanuit China naar Kazachstan en later naar Turkije. In 2019, toen Kazachstan een internationaal arrestatiebevel tegen hem uitvaardigde - China is de voornaamste investeerder en handelspartner van Kazachstan - ging hij halsoverkop naar de Verenigde Staten.

Bilasj’ vrouw en drie kinderen bleven bleven achter in Turkije, maar liepen daar gevaar, volgens de Amerikaanse christelijke hulporganisatie ChinaAid. Daarom werden Horowitz en zijn vrouw op een ‘reddingsoperatie’ gestuurd die uitliep op een beschuldiging van mensensmokkel.

Winstbejag

Volgens een protocol van de Verenigde Naties moet er sprake zijn van ‘winstbejag’ om van mensensmokkel te kunnen spreken. ‘In de Nederlandse wetgeving was dat aanvankelijk ook zo, maar werd dat op een gegeven moment veranderd’, zegt universitair docent criminologie Maarten Bolhuis (Vrije Universiteit). ‘Een voorname reden om dat te veranderen, was dat het moelijk bleek te bewijzen of smokkelaars daadwerkelijk winst nastreefden. De Nederlandse wet staat smokkel op humanitaire gronden niet toe.’

De kans dat Horowitz, afgestudeerd aan de universiteit van Yale, topjurist in de regering van de Amerikaanse president Ronald Reagan en expert op het gebied van internationale mensensmokkel, dat niet geweten heeft lijkt klein. Maar met de vlucht naar Schiphol hebben hij en zijn vrouw hun voornaamste doel al bereikt. Het gezin van Bilasj gaat in Nederland gewoon de asielprocedure in. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) beoordeelt alleen of de situatie in hun thuisland ernstig genoeg is om in aanmerking te komen voor asiel, ongeacht of zij naar Nederland gebracht zijn door ‘mensensmokkelaars’.

Het is niet de eerste keer dat Horowitz wordt gearresteerd. In 2001 maakte hij zich met handboeien vast aan de Soedanese ambassade in de VS, uit protest tegen de burgeroorlog in het Afrikaanse land. In 2012 werd hij tijdens een topontmoeting tussen president Obama en zijn Chinese tegenvoeter Xi Jinping aangehouden voor het Witte Huis omdat hij de vrijlating eiste van zes Chinese politieke gevangenen. ‘Dit is een daad van verbroedering met in Chinese gevangenissen wegkwijnende helden’, verklaarde hij daarover.

Religieuze vrijheid

Horowitz, directeur bij het neoconservatieve Hudson's Institute, heeft een helder wereldbeeld. Het verspreiden van democratie en religieuze vrijheden dient volgens hem niet alleen een universele (door God ingegeven) moraliteit, maar ook de Amerikaanse veiligheid. ‘Het streven naar menselijke vrijheid is geen schamel iets - maar een slimme manier om Amerikaanse belangen te dienen’, luidt een uitspraak van hem.

Maar de strijd voor religieuze vrijheid gaat voor Horowitz verder dan het dienen van Amerikaanse belangen. Hij zette zich in voor Russische meisjes die als seksslavinnen werden ingezet in Israël, voor christenen die in Noord-Korea werden vervolgd en sinds kort voor Kazachen en Oeigoeren die in China in kampen worden geplaatst.

Waar veel conservatieve evangelisten na 9/11 wantrouwig werden ten opzichte van moslims, bleef Horowitz hameren op inclusiviteit en religieuze vrijheden, ook voor moslims. In die strijd kreeg hij het onder andere aan de stok met zakelijke belangengroepen. Zij waren tegen de door Horowitz bedachte Internationale Religious Freedom Act, omdat die zou leiden tot economische sancties tegen belangrijke handelspartners, zoals China en Saoedi-Arabië. Uiteindelijk kwam de wet er in afgezwakte vorm.

Dat lag niet aan Horowitz, die het debat graag met gestrekt been ingaat. Richard Land, voormalig president van de Southern Baptist Convention, zei ooit over Horowitz: ‘Hij is een provocateur, een gewetensvolle stem.’ In een verklaring aan NRC zei Horowitz: ‘Ik voel me gelukkig de mogelijkheid te hebben gehad om twee van de bijzonderste helden te helpen die ik ooit heb gekend, samen met hun drie jonge kinderen.’