Ambitieuze beschermer van waardigheid

Daar stond hij dan, voor de laatste keer. Zoals elke vrijdag, om dezelfde woorden uit te spreken voor de parlementaire pers: ‘Dames en heren goedemiddag, de minister-president.’

Zoals het protocol sinds enkele jaren voorschrijft, bleef hij daarna stilletjes achter het katheder staan. Zijn linkerhand ondersteunde de elleboog, de rechterhand wreef over zijn kin. Hij stond daar peinzend, met een minzame blik de zaal overziend.

Als jonge journalist vond Gerard van der Wulp (nu 58) in de jaren zeventig het mooiste aan zijn vak: de eerste en de belangrijkste vraag stellen aan de minister-president. Uiteindelijk stond hij sinds begin deze eeuw als topman van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD) wekelijks aan die andere kant. Naast de premier en tegenover de pers.

Het volk kent hem als ‘die man naast Balkenende’. Een man die niet graag op de voorgrond treedt, en door journalisten gereserveerd en zakelijk wordt genoemd.

Na de zomer vertrekt hij naar de Nederlandse ambassade in Washington. Als plaatsvervangend Chef de Poste, zoals dat zo fraai heet. De benoeming leidde tot gemor onder carrièrediplomaten, die een prestigieuze positie aan zich voorbij zagen gaan. Zij houden niet van ‘parachutisten’, zoals dat in diplomatieke kringen heet.

Op zijn laatste persconferentie met de MP verheelde Van der Wulp zijn ergernis niet over de in zijn ogen vluchtige en te negatieve media. Hij produceerde geregeld een afkeurend ‘tsss’. Hij heeft een broertje dood aan ‘lekken’, vindt het vreselijk dat de agenda van het vrijdagse kabinetsberaad op woensdag al bij de halve Haagse pers bekend is. De premier had afgelopen vrijdag, zoals zo vaak, niet veel nieuws meer te vertellen. En dan vroeg zo’n journalist ook nog eens waarom het agendapunt Vogelaarwijken niet is besproken. ‘Tsss.’

Van der Wulp wenste het journaille fijntjes ‘veel diepgang toe. En veel primeurs’. Voor een man die graag controle houdt over bericht en beeld, waren het tropenjaren in het hijgerige Haagse.

‘Van der Wulp staat voor de waardigheid van het ambt van minister-president’, zegt Frits Wester van RTL Nieuws, die de RVD en Balkenende het bloed onder de nagels vandaan haalde door meer dan eens de Miljoenennota wereldkundig te maken – vóór Prinsjesdag. Zodat de premier op die ‘hoogtijdag der democratie’ oud nieuws presenteerde.

De waardigheid van het ambt, daar ging het Van der Wulp ook om toen ‘zijn’ eerste premier, Wim Kok, tijdens een vredesmissie van Nederlandse mariniers in Afrika op een kameel moest klimmen. Ideetje van een plaatselijke commandant. De doorgaans stoïcijnse Van der Wulp ontstak in woede. De premier was gekomen om de troepen een hart onder de riem te steken, niet voor vakantie-achtige taferelen. Kok was zichtbaar ongelukkig op de kameel, terwijl VVD-minister Frank de Grave van Defensie gierend door de woestijn reed: ‘Kijk mama, zonder handen’.

In zijn ruim 25-jarige journalistieke carrière is Van der Wulp altijd wars geweest van frivoliteiten. ‘Een gedegen, betrouwbare, no nonsensejournalist’, zegt Ferry Mingelen (Den Haag Vandaag), die begin jaren zeventig Van der Wulps collega was op de parlementaire redactie van het dagblad Trouw.

Nog voordat hij zijn havo-examen haalde op het Christelijk Lyceum in Delft, tikte Van der Wulp berichten voor regionale bladen. Op z’n twintigste, in hetzelfde jaar dat hij trouwde met zijn jeugdliefde Greetje, begon hij bij het inmiddels opgeheven dagblad Het Binnenhof.

Op het nog steeds bestaande politieke Binnenhof bleken al snel zijn ambities. CDA-Kamerlid Jan Schinkelshoek, destijds parlementair verslaggever voor de Haagsche Courant (nu AD): ‘Je kon al vroeg zien dat hij het ver zou schoppen. Hij was geknipt voor leidinggevende functies.’

Van der Wulp stapte over naar het CDA, als woordvoerder van fractieleider Ruud Lubbers. Vervolgens trad hij in dienst bij het NOS Journaal, hetgeen veel wenkbrauwen deed fronsen. Jaap van der Ploeg, die als chef van de Haagse Journaal-redactie Van der Wulp strikte, moest bij PvdA-leider Joop den Uyl ‘op audiëntie’: ‘Den Uyl vond het onverantwoordelijk dat een uitgesproken CDA’er naar het Journaal zou komen. Ik vond dat hij niet zo moest stigmatiseren.’

Alle argwaan ten spijt bracht Van der Wulp het op de Journaal-redactie tot hoofdredacteur. Hij keerde zich fel tegen plannen vanuit de publieke omroep om ‘het verreweg best bekeken bulletin’ van acht uur te verplaatsen naar zeven uur, vóór de uitzending van het nieuwe RTL Nieuws om half acht. Van der Wulp stelde bij zijn afscheid in Hilversum tevreden vast dat hij het Journaal overeind had gehouden tegenover ‘de commerciëlen’.

Bij wijze van beloning, en geheel overeenkomstig zijn eigen wens, mocht hij van de NOS-directie als correspondent naar Washington. De zittende correspondent moest tegen zijn zin uitwijken naar Brussel.

Even verrassend als zijn vertrek naar Washington was de terugkeer naar Den Haag als tweede man van de RVD, opvolger van ‘oude bekende’ Van der Ploeg.

Toenmalig RVD-baas Eef Brouwers reisde eind jaren negentig in het geheim naar Washington. Brouwers herinnert zich de kou in huize Van der Wulp (‘de elektriciteit was uitgevallen, we zaten welhaast met onze voeten in de open haard’), maar het ja-woord van de kandidaat maakte veel goed.

Op het vliegveld werd Brouwers gespot door het toenmalige paar Bram Peper (PvdA) en Neelie Kroes (VVD) en een diplomaat. Bang voor ontijdig of onjuist nieuws (die angst is diepgeworteld binnen de RVD) belde Brouwers naar Den Haag, waarop een keurig persbericht verscheen over Van der Wulps benoeming tot plaatsvervangend hoofddirecteur.

In 2002 maakt de controlfreak Van der Wulp een fikse blunder. Er was crisis in het kabinet-Kok II, na het uitermate kritische rapport over Srebrenica. RTL-verslaggever Jos Heymans belde Van der Wulp. Die nam op, maar zweeg. En vergat dat Heymans aan de lijn hing, zo beschrijft de verslaggever in zijn boek Het jaar van de waanzin. Hij hoorde ‘mensen’ met elkaar praten. ‘Hoe laat gaat Wim (Kok, red.) dan naar de koningin?’ De journalist luisterde tot de verbinding werd verbroken, en wist genoeg om op tv te melden: het kabinet gaat vallen.

Het voorval werd Van der Wulp niet nagedragen, maar het was geen uitgemaakte zaak dat hij een paar jaar later Brouwers opvolgde als eerste man. De jonge, onervaren premier Balkenende had een voorkeur voor eerdergenoemde Schinkelshoek, een vertrouweling. Volgens ingewijden blokkeerden de vicepremiers Gerrit Zalm (VVD) en Thom de Graaf (D66) diens benoeming. Van der Wulp klom op tot directeur-generaal, met een hoger salaris dan dat van een minister.

Als voorlichter trok hij lering uit zijn jaren bij de tv. Steeds meer mensen keerden zich af van nieuwsrubrieken, had hij bezorgd vastgesteld. ‘Die mensen leven in een wereld van sprookjes. Die zappen van quiz naar soap. Die lezen geen krant meer, kijken niet meer naar het nieuws en denken dat de wereld bestaat uit Henny Huisman en Ron Brandsteder. Politici zouden zich daar erg druk over moeten maken’, zei hij als Journaal-hoofdredacteur in 1995 tegen NRC Handelsblad.

Als RVD’er zag hij een woedende menigte op het Binnenhof na de moord op Pim Fortuyn. Wie waren die mensen? Uit een door de RVD gelast onderzoek bleek dat de Fortuyn-stemmer vooral naar SBS keek, nooit naar NOVA of Den Haag Vandaag. De RVD moest op zoek naar meer podia. De premier speelde zelfs een avondje hoofdredacteur in het roddelprogramma RTL Boulevard.

Maar het moest niet te gek worden. De premier hoort op een zeker voetstuk te staan. Van der Wulp botste met Jack de Vries, politiek adviseur van Balkenende annex CDA-campagneleider. De huidige staatssecretaris van Defensie bouwde een reputatie op als mannetjesmaker en spindoctor. Dat wringt in een coalitiekabinet. ‘Want als men tegen elkaar in gaat lopen spinnen, leidt dat tot allerlei lekken en manipulaties. En dat is niet goed voor het beeld van het kabinet als geheel’, zei Van der Wulp vorig jaar in een jubileumboek over de Voorlichtingsraad, waarin alle ministeries zijn vertegenwoordigd.

De eenheid van het kabinetsbeleid, waarvoor de premier de eerstverantwoordelijke is, stond voorop. Tot ongenoegen van menig collega-voorlichter en journalist greep Van der Wulp terug op zijn Amerikaanse jaren. De premier is niet langer te gast in de journalistensociëteit Nieuwspoort, maar ontvangt de pers op zijn eigen ministerie. Balkenende wijst, als een Amerikaanse president, de vragenstellers aan. Nieuw is ook de ultrakorte persconferentie, de doorstep. En achter een rood koord mogen journalisten na het kabinetsberaad ministers vragen stellen. Meeluisterende RVD-medewerkers geven onvoorzichtige uitspraken van bewindslieden door aan Van der Wulp, opdat Balkenende die even later kan rechtzetten.

De nieuwe website regering.nl werd ‘Van der Wulp-Pravda’ genoemd, naar het Sovjet-staatsdagblad, en de RVD-baas kreeg de bijnaam ‘Noord-Koreaan’. Maar bij zijn afscheid wordt vastgesteld dat Van der Wulp als bekwaam manager de overheidsvoorlichting heeft geprofessionaliseerd. ‘Het is niet langer: ieder voor zich en God voor ons allen’, zegt Cor Groeneweg, tot voor kort voorlichter bij het ministerie van Volksgezondheid.

Journalisten constateren dat de vrees voor manipulatie ongegrond was. ‘Hij belazerde je nooit’, aldus Rutger van Santen, die als voorzitter van de Parlementaire Persvereniging met Van der Wulp menig robbertje uitvocht. Ferry Mingelen: ‘Als goede woordvoerder was hij discreet, maar hij gaf de media wel zo veel informatie dat je geen onzin hoefde te verkopen.’