Ambassadeur Pieter de Gooijer, man achter gesloten EU-deuren

Zes jaar lang was hij één van die anonieme machtige mannen in Brussel. Zo'n faceless bureaucrat waar Wilders en Le Pen graag naar uithalen in hun kruistocht tegen de Europese Unie. Pieter de Gooijer hoort het gelaten aan. 'Ik word betaald voor het vinden van oplossingen.'

Nooit trad De Gooijer (61) naar buiten als de permanente vertegenwoordiger voor Nederland in Brussel. Dat gaat simpelweg niet samen met het werk dat hij achter gesloten deuren verricht, samen met zijn collega-ambassadeurs van de 27 andere lidstaten, een illuster gezelschap dat luistert naar de voor velen cryptische afkorting Coreper (Comité des représentants permanents). Mogen de regeringsleiders op de brug van het EU-schip schetteren en schitteren, De Gooijer en zijn collega's houden benedendeks de Unie op stoom. Weg van de schijnwerpers doen zij het voorwerk voor hun politieke bazen, zoeken (en vinden) ze de bouwstenen voor het onvermijdelijke compromis. Zij zijn de Europese machinekamer.

Bij zijn vertrek als EU-ambassadeur geeft De Gooijer dan toch een interview aan drie Nederlandse media, waaronder de Volkskrant. Over het waarom van de geheimzinnigheid rond zijn werk - 'voor een grote groep is het Coreper een zwarte doos' - kan hij kort zijn: anders werkt het niet. 'In de kern komt het erop neer dat waar politiek zichtbaar is, ze scherper wordt en dan is het moeilijker een compromis te bereiken.'

Met geheime of schimmige deals heeft zijn werk niets te maken, benadrukt De Gooijer. Alle politieke besluiten worden uiteindelijk in volle openbaarheid genomen. En uniek is dat 'vertrouwelijk aftasten' in Brussel evenmin. Het gebeurt overal. 'In het bedrijfsleven zijn de aandeelhouders de baas. Maar vooraf eens praten met deze of gene aandeelhouder helpt.'

Zijn collega's zijn lovend over hem. 'In alles een diplomaat', zegt een van hen. In stijl, met zijn donkere kostuums, meestal double-breasted, bretels, zwarte schoenen met een zilveren gespje en het dunnende haar in nette scheiding aan de linkerkant. Maar ook qua inhoud: 'Als een advocaat, zo scherp en gestructureerd zijn Pieters' interventies.'

Een oud-collega noemt De Gooijer 'de wijze stem' van de ambassadeursclub. 'Hij weet altijd op briljante wijze het Nederlands belang te verpakken in een Europese context. Daar heeft Den Haag enorm veel baat bij.' Hij is ook de man van het compromis, waarbij hij als bedenker een goed oog heeft voor de Nederlandse wensen. Om de sfeer wat losser te maken, citeert De Gooijer graag songteksten die zijn betoog ondersteunen. 'Ook daarin is hij perfect, elk woord is ter zake', zegt een van de ambassadeurs.

Zich bewust van zijn positie - de vertegenwoordiger van een middelgroot land - neemt De Gooijer nieuwkomers graag onder de arm. Dat levert hem krediet op, én kennis. Maar hij is ook de man die de 17-jarige dochter van een van zijn collega's geduldig uitlegt waarom papa zo veel van huis is. En die op het feest voor zijn 60ste verjaardag tot diep in de nacht in een zilveren glittercolbert op de dansvloer staat.

Het was zes jaar crisismanagement, zegt De Gooijer over zijn jaren in Brussel (2011-2017). De kredietcrisis, de eurocrisis, de economische crisis, de Griekse crisis, de bankencrisis, de migratiecrisis, de terreurdreiging, ze hebben de burger direct en soms hard geraakt. 'Europees beleid is binnenlands beleid geworden. Twintig jaar geleden konden de leiders bij onenigheid in Brussel zeggen: 'weet je wat, we praten over een paar maanden wel verder'. Dat gaat niet meer, we staan voor urgente en brandende kwesties. Dus ja, dat schuurt weleens. De een wil naar links, de ander naar rechts. In het Coreper onderhandelen we steeds vaker op het scherp van de snede.'

Juist dan is vertrouwelijkheid tussen de ambassadeurs een noodzaak, zegt De Gooijer. Dus zien ze elkaar ook veelvuldig buiten de vergaderzaal. 'Elke week zit hier wel een collega op de bank', zegt De Gooijer in zijn werkkamer. 'Of ik bij hen. Vaak spreken we ook af in het café om de hoek, even doorpraten na de vergadering. Naarmate je elkaar vaker spreekt, worden die gesprekken opener. Dan kun je vragen: hoe sta je nu echt in die kwestie? Dan zegt een collega: ik heb een loeiharde instructie van mijn regering, die wil niet wijken, ik kan alleen maar 'nee, nee, nee' roepen. Dan tast je de ruimte af. Daar moet je vertrouwelijk mee omgaan, anders doet hij dat niet meer.'

Heel soms, als de informatie supervertrouwelijk is of pas bij het zesde biertje loskwam - 'dan was de collega toch niet zo professioneel' - houdt De Gooijer informatie achter voor zijn politieke bazen in Den Haag. 'Je moet geweldig voorzichtig zijn om je bronnen niet te verbranden, dat hoef ik journalisten niet uit te leggen', zegt De Gooijer. 'Je weegt en filtert. Ik vertegenwoordig Nederland dus het moet wel heel bont zijn als ik uiteindelijk iets niet tegen Den Haag zeg vanwege de blauwe ogen van mijn collega. Mijn chefs, de premier en de ministers, moeten erop kunnen vertrouwen dat ik alles vertel waar Nederland zijn voordeel mee kan doen. Daar kunnen ze ook op rekenen, maar ik zal ze zeggen: pas hier heel erg mee op. Je zoekt dan andere vormen om de informatie te delen, nooit per mail bijvoorbeeld.'

Het werken met zijn collega's is 'schaken op meerdere borden', stelt De Gooijer. 'We zijn allemaal gelijk maar sommigen zijn gelijker dan anderen. Vertegenwoordigers van de grote lidstaten hebben een ander gewicht dan die van kleine lidstaten. Dan is er de persoonlijke inbreng: ze zijn allemaal goed, maar sommigen zijn beter. Die werken harder, weten meer, hebben een beter netwerk. Ik probeer met de besten te werken.'

Dat Groot-Brittannië de EU verlaat, is een grote klap voor Nederland. Den Haag en Londen trekken immers vaak samen op. 'Ik ben heel slecht in wiskunde, maar dit begrijp ik wel: met het vertrek van Groot-Brittannië neemt de rol van Frankrijk, Duitsland, Polen en Spanje relatief toe. Sinds we om onze onafhankelijkheid vochten, 400 jaar geleden, weten we dat het beter is gelijke afstand te houden tot de grootmachten Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Het ging altijd mis als we te dicht bij een van die drie terechtkwamen. Nederland is de eerste 15 jaar van de EU bezig geweest om de Britten erbij te halen. Ik zeg hier weleens grappend: op de dag dat de Britten eruit gaan, moeten wij weer aan slag om ze terug te halen. Ik hoop dat Groot-Brittannië over 20 jaar weer lid van de EU is.'

Dat de EU anno 2017 kraakt in haar voegen, beseft De Gooijer als geen ander. Maar kom bij hem niet aan dat het allemaal de schuld van de EU is. De voornaamste ontwrichtende kracht - globalisering - zet ook Amerika en China onder zware druk. 'De mensen in Zuid-Afrika, Brazilië, Rusland, China en Nederland leven in een wereld waar iedereen overal, tot het kleinste dorpje, op zijn smartphone kan zien wat er elders gebeurt, waar het gezelliger is en waar niet. De gevolgen daarvan zijn voor heel veel mensen beangstigend. Hebben onze kinderen straks nog duurzame werkgelegenheid? Hoe verdienen we over 20 jaar ons brood? Zijn we nog veilig? Is er nog energie? De politiek speelt in op die onzekerheid. De één doet dat constructief en zegt: we gaan die uitdaging aan. De ander zegt: het is allemaal eng, de dijken moeten omhoog en de grenzen dicht. Ik ben geen Europees romanticus, geen eurofiel, maar bedreigingen die van buiten komen kun je niet alleen oplossen. Dat zijn zaken die je op een Europees niveau moet aanpakken. In Noord-Afrika staan 3 miljoen mensen klaar om met de boot naar Europa te komen. De migratiedruk gaat alleen maar toenemen.'

'Als de EU morgen uit elkaar valt, vinden we haar overmorgen opnieuw uit', zegt De Gooijer. 'De problemen waarvoor we staan, kunnen niet nationaal worden opgelost. Ik heb er vertrouwen in dat mensen dit onder ogen zien. De burger is bezorgd en daar is reden voor. Er is veel in de wereld aan de hand. Maar wij verdienen onze boterham mét die wereld, daar kunnen we ons niet voor afsluiten.'

Zeker, er is 'best veel euroscepsis' in de Nederlandse politiek. Maar tegelijk zag De Gooijer tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap (eerst helft 2016) een deel van die scepsis wegebben bij politici. 'Ze merkten dat er wel degelijk iets bereikt kan worden in Brussel.' Je hoeft niet van de EU te houden - 'ik hou ook niet van de gemeenteraad' - om haar nut te zien.

Dat neemt niet weg dat de EU voor 'joekels van bedreigingen' staat. 'Als mevrouw Le Pen de president wordt en Frankrijk inderdaad uit de Unie stapt, zou ik net als Koot 'jemig de pemig' roepen. Dan hebben we wel een probleem. Maar ik word betaald voor het vinden van oplossingen, dus ik zou daar meteen over gaan nadenken. Misschien zouden we in zo'n situatie terug moeten naar een Unie met zes lidstaten. Maar we moeten niet naar de wereld van 1939 of van 1815.'

Spanningen tussen landen laten zich zonder EU veel moeilijker kanaliseren, waarschuwt De Gooijer. 'Vergeet niet: Nederland heeft met het Verenigd Koninkrijk oorlogen gevoerd over zaken als toegang tot de haringvangst!'