Alsof je door de spiegel stapt

De overgang naar het ministerie van Onderwijs was niettemin abrupt. Alsof hij op de boot naar Brazilië stapte om bananen te plukken. ‘Ik heb niet zo veel meegenomen uit mijn vorige leven.’

Inmiddels laat hij in het kabinet het meest onversneden PvdA-geluid horen. En opteert hij voor een tweede termijn als minister. ‘De partij heeft vertrouwen in mij gesteld. Dan vind ik het normaal dat ik bij de volgende verkiezingen opnieuw beschikbaar ben.’

Een warm welkom bij Onderwijs?

‘Mijn eerste indruk was: fantastisch! In het laboratorium hield ik mijn eigen agenda bij en haalde ik de bezoekers op. Nu heb ik daar een knopje voor. Mijn chauffeurs rijden tevoren de route als ze het adres niet kennen. Geen TomTom, de weg kan opgebroken zijn en daar willen ze mijn tijd niet aan verspillen. Mijn tweede indruk: er is geen moment van reflectie. Je springt op een rijdende trein. Ik kan na een half jaar niet zeggen: sorry, maar dat besluit heb ik in mijn eerste maand genomen. Je bent meteen aanspreekbaar op alles.’

Niet ongevaarlijk.

‘Als door de wol geverfd politicus van zeven maanden, zeg ik nu: goh, dat heb ik toen goed besloten. Het had heel fout kunnen aflopen. Ik krijg elke avond twee loodgieterstassen mee, vol met stukken. Ik kan niet elk dossier lezen. Ik gebruik m’n instinct om te zeven wat ik nader wil onderzoeken. Het gaat fout als je verkeerd filtert.’

Wat is het verschil met uw vorige baan als wetenschapper?

‘Het tempo als minister is veel hoger. In de wetenschap ben je vijf jaar met één molecuul bezig. Echt, dat is niet om te lachen. Vervolgens ga je naar een congres met de twintig andere mensen op deze wereld die hetzelfde molecuul ook al vijf jaar bestuderen en dan zeg je: ik heb de indruk dat het misschien zo zit. Als minister heb ik een agenda met elk half uur een nieuw onderwerp. Er is nog een verschil: wetenschap is een rationeel proces. In de politiek doe je veel op je gevoel. Dat is een spannend avontuur.’

Hoe voelt het in de Trêveszaal?

‘Er is wel eens een moment geweest dat ik over de Hofvijver keek, met die meeuwen erboven, en dacht: hoe ben ik hier terechtgekomen? Opeens zit je aan tafel met mensen die je alleen van de televisie kent. De periode tussen de vraag of ik het wilde doen en daar zitten was een week. Het is alsof je door de spiegel stapt.’

Als bètawetenschapper zei u: alfa’s kun je alles wijs maken. Heeft u vrij spel in een parlement en een kabinet vol alfa’s?

‘Er zitten heel intelligente mensen in het kabinet. Neem minister van Justitie Hirsch Ballin: alles wat hij zegt, kun je zo uitschrijven, met de artikelnummers erbij. Die man heeft een taalvaardigheid waar je eng van wordt. Het zijn allemaal high flyers. Bos heeft ook twee studies in vijf jaar gedaan. Een klassieke studiebol die ’s nachts nog al die stukken zit te lezen.’

Maar lukt het met dat wijsmaken?

‘Dat heb ik nog niet geprobeerd. Het lijkt me ook niet verstandig. Ons land wordt niet geleid door een klasje drop-outs.’

Uw idee om de studiebeurs tot lening te maken werd gelekt en afgeschoten. Politieke ontgroening?

‘Het was niet mijn idee. Maar je komt het politieke proces niet door zonder vervelende zaken. Het is net als met een nieuwe auto: het eerste krasje is erg, daarna denk je ach: hij rijdt nog.’

In de Trêveszaal zit u in de katholieke hoek tussen uw CDA-collega’s Eurlings en Van der Hoeven.

‘Makelaars zeggen: locatie, locatie, locatie. Dat geldt ook in het kabinet. Als je elke vrijdag bij hoog oplopende debatten naast elkaar zit, schept dat een band. Maakt er iemand problemen, dan zeggen we zachtjes: wat doet die toch moeilijk? Van der Hoeven en Eurlings praten, als het hen te veel wordt, achter mij langs in het Limburgs.’

Van der Hoeven flirt met de Intelligent Design-gedachte. Uw collega Rouvoet ontkent de evolutietheorie. Nooit de behoefte daarover met hen te debatteren?

‘Rouvoet gelooft niet in Darwin? Hm, misschien is het een goed idee eens met hem te praten. In het algemeen discussiëren we alleen over zaken die beleid raken. Het kabinet is geen gespreksgroepje.’

En dus accepteerde u – als voormalig celbioloog – stilstand op het embryo-onderzoek.

‘Ik heb de stamcelonderzoekers van mijn instituut gevraagd, hoe ligt dat? Hun boodschap was: we kunnen het lopende onderzoek voor 98 procent uitvoeren.’

U kiest een technisch argument....

‘Wel belangrijk, we zijn in de wetenschap heel pragmatisch.’

....waar u vroeger technische argumenten op zoek naar de principiële tegenstelling opzij schoof.

‘Ja, maar dat ik geen columnist meer ben, is hopelijk helder.

Ronald Plasterk begrijpt dat juist van hem politiek lef wordt verwacht. Zijn wekelijkse column in de Volkskrant en tweewekelijkse optreden in het televisieprogramma Buitenhof, gaven hem het imago van polemist.

‘Voor het publiek ben ik van columnist politicus geworden. Maar voor mezelf was ik onderzoeker bij een wetenschappelijk instituut, iemand die pragmatisch leiding gaf aan creatieve mensen.’

U bent helemaal niet prikkelend?

‘Het is een mistaxatie dat ik voortdurend tegen alles aan schop. Vraag maar aan mijn vroegere collega’s, ik ben geen scherpslijper. Dat beeld is ontstaan door die twee minuten tv om de week. In een column pak je net dat ene onderwerp waarover je iets prikkelends kunt zeggen. Ik heb nu minder vrijheid en moet mijn woorden zorgvuldiger kiezen. Maar de impact is vele malen groter, want je zit aan de knoppen. Ik heb niet het idee dat ik een paar keer per week moet slikken.’

Waarom stapt een succesvol celbioloog over naar de politiek?

‘Ik heb steeds twee sporen gevolgd: wetenschap en politiek. Dan ben je 49 jaar en belt Wouter Bos op een maandagavond: ben je beschikbaar? De volgende ochtend wilde hij uitsluitsel. Zat ik daar in het laboratorium. Ik heb mijn vrouw gebeld. Al pratend kwamen we tot de conclusie dat de kans dat ik nee zou zeggen nul was. Toen heb ik Bos een sms’je gestuurd: je kunt op me rekenen. Hij sms’te terug: mooi, dank je.

‘Achter mijn bureau bedacht ik toen: is er nou wat besloten? Dat was niet het geval. Dinsdag was ik gewoon op het lab, zat ik daar achter mijn vakliteratuur met het idee: het maakt wellicht niet meer uit of ik dit snap. ’s Middags ben ik naar huis gegaan, zo kon ik niet werken. Om 5 uur die middag belde Bos opnieuw: het hele plaatje is rond.’

Was het een jongensdroom?

‘Nee, dat was de wetenschap.’

Een midlifecrisis dan?

‘Dan moet ik wel honderd worden. Kijk, al op m’n 25’ste was ik bloedserieus over politiek. Ik ben de avonduren economie gaan studeren omdat ik wilde weten of de overheidsuitgaven omhoog of omlaag moesten om de werkloosheid te bestrijden. Teleurstellend was dat het antwoord op die vraag ervan afhing of je hem aan een econoom van de VVD of de PvdA stelde.’

U zit in het kabinet als PvdA-boegbeeld. Is dat zwaar?

‘Het is voor de PvdA nu erop of eronder. De peilingen zijn niet best. Er zit een grote onderstroom van ongenoegen in het land waar niemand greep op heeft. Er is geen natuurlijke ondergrens voor de PvdA. Als we niet heel scherp oppassen, doen we er straks niet meer toe. Dan zijn we net als de VVD: die kunnen zeggen wat ze vinden, maar jullie staan daar niet om het op te schrijven.’

Waarom pakt de PvdA dat ongenoegen niet op?

‘Tja, we hebben praktische oplossingen zat. Dit is het meest linkse kabinet sinds Piet de Jong (KVP-premier 1967-1971, red.). Die heeft de verzorgingsstaat in de steigers gezet, Den Uyl heeft het bevestigd.’

Balkenende-4 linkser dan Den Uyl?

‘Ja. Den Uyl was in zijn retoriek heel erg links. Maar maak een analyse van zijn maatregelen en wat we nu doen, en je verbaast je over de uitkomst. Eerst dacht ik dat de PvdA moest vasthouden aan een coalitie met de SP. Maar nu ik ze bezig zie, het is dun. Overal meer geld bij, ja lekker makkelijk. De kiezer heeft dat door. Ik denk niet dat de SP haar 25 zetels behoudt.’

Helpt Bos de PvdA er bovenop?

‘Ik denk het wel. Den Uyl maakte goede verkiezingen na slechte peilingen. En werd Balkenende niet weggeschreven? Beeldvorming is belangrijk, maar zoals Abraham Lincoln zei: You can fool all the people some of the time, and some of the people all the time, but you can not fool all the people all the time. Ik heb vertrouwen in het gezond verstand van de mensen. Ja goh, het kan ook mislopen, maar ik ben een optimist.’