Als Joris snel genoeg loopt, verdient hij 6,50 euro per uur

Pareltjes zweet lopen over zijn kale kruin, en landen in de blonde krullen die een krans vormen om zijn hoofd. In een straf tempo loopt Joris Leijten (31) op deze frisse lenteochtend door de rustige Naardense woonwijk. Aan de ene kant van zijn lichaam houdt hij een zwaarbeladen fiets vast, en aan de andere kant bungelt een 15 kilo wegende tas aan zijn schouder.

Joris is bepakt en bezakt met poststukken van Sandd. Voor zo’n 5 cent per stuk bezorgt hij ze. Hoe sneller hij loopt, des te hoger zijn uurloon, zegt hij. En daarom parkeert hij zijn fiets bij elke straathoek. Pakt hij het betreffende stapeltje post. En snelt hij met zo’n 8 kilometer per uur – ‘als het niet harder is’ – door de wijk. Hulp nodig? Liever niet, dat zou zijn bezorgsysteem alleen maar verstoren.

‘En trek je hakken maar niet aan’, waarschuwde hij voorafgaand aan het interview. ‘Platte schoenen. Anders kan je me niet bijhouden.’

Het is vrijdagochtend, rond een uur of 8. Zo nu en dan stapt er een Naardenaar in zijn auto om te vertrekken naar zijn werk. Aan het eind van de straat schiet een klein meisje voorbij op een roze fietsje. De eerste bloesemblaadjes vliegen door de lucht. En een slaperige bejaarde zwaait vanachter haar raam wanneer ze Joris enveloppen van de Postcode Miljoenen Knaller in haar bus ziet stoppen. En Joris? Die zwaait terug, zonder de snelheid te verliezen.

Joris is een van de ruim 25 duizend postbezorgers. Hij werkt voor Sandd. Maar ook Netwerk VSP (dochter van TNT) en Selekt Mail maken gebruik van deze bezorgers. Waar voorheen de wijkpostbode – tegen een relatief goed salaris – de post rondbracht, doen nu zo’n drie à vier anderen dit werk voor aanzienlijk minder geld. Zo zijn onder meer de Belastingdienst, het UWV en de Consumentenbond overgestapt op Sandd. Voor zo’n 11 tot 19 cent per poststuk worden hun folders, brieven en kaartjes bezorgd.

De kosten voor bedrijven en de overheid zijn gedaald, maar de baan van postbode is opgeknipt in kleine baantjes. Bedrijven als Sandd en Selekt Mail hebben nauwelijks vast personeel in dienst. Degenen die voor ze werken, krijgen per stuk betaald. Zij hebben geen ontslagbescherming, bouwen geen pensioen op en hebben ook geen recht op WW bij ontslag, WIA bij ziekte of vakantiegeld (zie inzet). Per week krijgen de bezorgers maximaal werk voor 16 uur. Dit alles bij elkaar maakt postbezorging tot een van de slechtst betaalde banen in Nederland. Om rond te komen, lopen sommige bezorgers voor zowel Sandd als Selekt Mail of ze klussen elders bij. Anderen krijgen een aanvulling van de sociale dienst.

Hoeveel ze per uur verdienen, hangt af van hun pas én de complexiteit van hun wijk. ‘Kijk’, zegt Joris. Hij wijst naar twee grijze flats. ‘De ene flat heeft de brievenbussen naast de centrale voordeur. Dan ben je zo klaar. Maar de flat verderop heeft de brievenbussen bij élke deur. Het is een flat van zes bij 14.’ Ofwel zes verdiepingen hoog, met elk 14 voordeuren. De vergoeding is voor beide flats hetzelfde.

Voor Joris komt zijn loon uit op zo’n 370 euro per maand. Hij is per week circa 16 uur kwijt met het sorteren én bezorgen. ‘Maar dit is maar een gemiddelde. Het is telkens weer anders. Gemiddeld verdien ik 6,50 tot 7 euro per uur. Mits ik snel loop en sorteer.’

Dat haal ik nooit, zegt Marian van Immerzeel (53). In haar kleine woning in de Rotterdamse wijk Charlois gaat de kleine tengere vrouw – zwarte legging, een lange paardenstaart en kralen in haar haren – op zoek naar haar loonstrookjes. ‘Kijk, hier staat dat ik een vergoeding krijg van 2 euro voor het sorteren van 430 poststukken. Ik ben daar zo’n tweeënhalf uur mee bezig.’ Hoeveel ze precies met het sorteren en bezorgen verdient? Ze heeft geen flauw idee. ‘Zo’n euro of 2, 3 per uur.’ Het bedrag maakt de alleenstaande moeder eigenlijk ook niet zo veel uit. Ze doet dit werk om uit het zicht te blijven van de ‘soos’, oftewel de Rotterdamse sociale dienst.

Aanvankelijk werd de alleenstaande moeder, met twee inwonende dochters en één kleindochter, met rust gelaten door de sociale dienst. Maar een jaar of acht geleden kwam ze in het vizier en hoorde ze dat ze moest reïntegreren. Nu, zo’n zes trajecten later, kan ze het woord niet meer horen.

‘Ik werd er helemaal gek van. Je wilt niet weten hoeveel trajecten en testen ik afgelopen jaren heb gedaan. En hoeveel geld dat de gemeente heeft gekost!

‘Telkens begon het weer met zo’n jong baliemeisje dat zei: ‘Voor iedereen is werk, mevrouw. Dus ook voor u.’

‘Ja, als je papierprikken bedoelt’, antwoordde ik dan. ‘Werkgevers vinden mij te oud en ik heb niet de juiste papieren. Er is dus niét voor iedereen werk.’

‘U voelt zich toch niet te goed om papiertjes te prikken?’, zei het meisje dan weer.

‘Nee, dat niet. Maar wel als je me dat tot mijn 65ste wilt laten doen’, was mijn antwoord.’

Een jaar of twee geleden heeft ze zich aangemeld bij Selekt Mail. En hoewel haar inkomsten worden afgetrokken van haar bijstandsuitkering en ze hetzelfde overhoudt als wanneer ze niet zou werken, denkt ze niet aan stoppen. ‘Ik ben dolgelukkig dat de soos me vergeten is.’

De 12 uur die ze per week besteedt aan sorteren – ‘dat vind ik echt verschrikkelijk’ – en het bezorgen – ‘het lopen is wel lekker zolang het niet stikheet is’ – is haar die rust meer dan waard.

Joris Leijten heeft een heel andere reden om deze betaalde baan te houden. In 2004 studeerde hij af als museoloog. Aanvankelijk probeerde hij als zelfstandige zijn kennis op het gebied van educatieve projecten aan te bieden aan musea en scholen. Maar hier van leven? Dat is hem nog niet gelukt. En sinds anderhalf jaar heeft hij geen project meer in zijn vakgebied gedaan.

Enkele jaren terug had Joris drie baantjes om rond te komen. Inmiddels is daar het baantje van Sandd van over. De rest, zo’n 500 euro per maand, wordt aangevuld door de sociale dienst.

Hij hoeft niet te werken. In tegenstelling tot de meeste bijstandsgerechtigden is hij vrijgesteld van de sollicitatieplicht. Waarom? Dat wil hij niet kwijt. ‘Ik doe dit werk ten eerste omdat ik hierdoor buiten kom. Ten tweede omdat ik zo mijn conditie op peil houd en ten derde omdat ik zo voorkom dat ik een grijze muis word, die achter de computer zit. Mensen in de wijk kennen me, of nee, herkennen me nu’, zegt hij die vrijdagochtend bij hem thuis voordat hij aan zijn bezorgklus begint.

Zijn éénkamerappartement van zo’n 35 vierkante meter is, behalve met een grote eettafel, veel schaakstukken, stapels papieren en een computer, gevuld met kratten van Sandd. Joris staat voorover gebogen over zijn éénpersoonsbed. Vliegensvlug sorteert hij de post die hij later die ochtend gaat bezorgen. Vanaf een plankje boven zijn bed zien de Efteling-, Bourgondië- en Lewis-schaakstukken hoe hij straat voor straat de post in de juiste volgorde legt. Hij heeft een eigen sorteersysteem. ‘Ik heb een fotografisch geheugen. Ik stel me mijn route voor en leg de post in de volgorde van het snelste parcours.’

Momenteel hebben zo’n 125 van de 25 duizend postbezorgers een vast contract, ofwel 0,5 procent. In het najaar van 2012 moet 80 procent van de bezorgers van Sandd, Netwerk VSP en Selekt Mail een vast contract hebben. Deze cao-afspraak is vorig jaar gemaakt. Maar omdat de werkgevers met de uitvoering hiervan geen haast maakten, heeft de rijksoverheid onlangs door middel van een rechtszaak de afspraak opnieuw afgedwongen. Volgens de bedrijven is het afhankelijk van de ontwikkeling van de markt of dit gaat lukken: stijgen de prijzen niet, dan wordt het lastig om de extra arbeidskosten te dragen (zie inzet). Bovendien stelde een woordvoerder namens de bedrijven dat hun bezorgers helemaal geen vast contract willen aangezien ‘een arbeidsovereenkomst ze ondergeschikt maakt’.

Ook Joris heeft geweigerd toen Sandd hem een aanbod deed. Reden: hij is een Naardenaar in hart en nieren en is gehecht aan zijn vaste wijkje dat hij door en door kent. Als hij een vast contract zou aanvaarden dan zou hij soms elders in de regio geplaatst kunnen worden. Hoewel het in de cao is afgesproken dat je zelf je tijden mag bepalen als je een vast contract hebt, heeft Joris gehoord dat hij dan op vaste tijden moet werken. Kortom, het gevoel van ‘vrijheid’ wordt hem dan ontnomen. ‘Bovendien krijg je een vast aantal uren uitbetaald. Als je langer over je wijk doet, omdat je hem niet kent, krijg je dat niet vergoed. Qua loon en arbeidsvoorwaarden schiet ik er weinig mee op’, zegt hij.

Een vast contract? Marian van Immerzeel heeft er iets over gehoord, maar zelf nog geen aanbod gehad. Op zich voelt ze wel wat voor meer zekerheid en een hoger loon, mits ze haar vaste wijkje niet kwijt raakt. Maar erg druk kan ze zich er niet om maken.

Haar financiële sores worden toch niet door een vast contract opgelost. Marian heeft per maand zo’n 650 euro te besteden. Haar jongste dochter van 18 studeert en heeft geen inkomsten. Haar oudste zit in de ziektewet, maar heeft haar geld nodig om haar eigen dochter van 1 te onderhouden.

Marian – die schulden heeft bij onder meer Wehkamp en Eneco – vult het ene gat met het andere. Soms krijgt ze ‘iets’ in ruil voor een vriendendienst– zoals het leggen van een vloertje voor haar zus – maar dat geld is zo weer verdwenen. ‘Het is wel zuur. Bijvoorbeeld als de nieuwe H & M-catalogus binnen is. Dan zitten mijn dochters en ik ons te verlekkeren. Maar ik kan niet zomaar kleding kopen.’

Ze leeft van dag tot dag. Dat heeft ze altijd gedaan en daardoor heeft ze in haar jeugd ook nooit serieus nagedacht over een opleiding of een beroep. ‘Het heeft geen zin om het over mijn armoede te hebben. Het is er gewoon, je moet er niet te veel woorden aan vuil maken’, vindt ze.

Maar, zegt ze even later: ‘Soms vliegt het me naar mijn strot.’ Ze kijkt bezorgt naar haar hond, de 12-jarige Sam die sinds kort wankel op zijn benen staat. Hij eet niet goed. De dierenarts kan ze niet betalen, dus ze duimt dat er niets mis met hem is. ‘Als ik het echt even niet meer trek, dan zet ik de tv aan. Tsja, en als je dan mensen dood ziet gaan van de honger, realiseer je je dat je je bek moet houden. Dat helpt.’

Of ze ooit uit deze situatie komt? Ze heeft geen flauw idee. ‘Zoals ik al zei: ik leef van dag tot dag en weet niet hoe mijn leven er over tien jaar uitziet.’

Een rustige baan bij een museum, een vriendin en vrienden. Zo ziet het ideale toekomstplaatje van Joris Leijten eruit.

Maar zoeken naar een baan? Dat doet hij niet. ‘Het is een moeilijke sector. En door de crisis zijn er toch geen vacatures’, verklaart hij.

Aan het sluiten van vriendschappen gaat Joris – die weinig sociale contacten heeft – in opdracht van zijn psycholoog wél voorzichtig werken. Zo gaat de schaakfan binnenkort met de club van verzamelaars van schaaksnuisterijen een weekendje naar Duitsland, naar een schaakfestijn. Daarnaast is hij actief als GroenLinks-lid, als kaderlid van FNV en schrijft hij historische columns in het huis-aan-huis-blad Het Gooise Leven.

Het vinden van een vrouw, daar is het nog niet van gekomen, vertelt hij terwijl hij een folder in een brievenbus duwt. ‘Ik kijk wel zo nu en dan naar datingsites. Maar ik durf de vrouwen nog niet te benaderen’, zegt hij. Waar hij dan bang voor is? ‘Ja, dat is een strikvraag. Die stelt mijn psycholoog me ook altijd. Ik weet het niet. Ik ben een angsthaas.’

Voorlopig heeft hij vrede met zijn situatie en zijn baantje bij Sandd. Hoewel hij het jammer vindt dat dit werk door de ‘maatschappij als tweederangs wordt gezien’, geeft het hem rust. ‘Thuis zit ik maar te piekeren, ik denk altijd. Maar als ik de post bezorg, is het relaxed in mijn hoofd’, vertelt hij terwijl hij een rondleiding geeft door de buurt. ‘Daar woont een D66-raadslid, en daar eentje van GroenLinks. En hier een arts die van treinen houdt, daar krijgt hij altijd post over.

‘Hier verderop woont trouwens een aardige hond. Hij is stokdoof, maar altijd blij me te zien’, zegt hij terwijl vanachter een heg geblaf klinkt. Voorzichtig staat de oude golden retriever Sandy op om de postbezorger te begroeten. Joris: ‘Jij bent lief, jij kent mij wel.’