Als je solliciteert kun je nog beter een strafblad hebben dan een buitenlandse achternaam
Geweldsdelinquent van Nederlandse afkomst vindt makkelijker een baan dan sollicitanten met een migratieachtergrond zonder strafblad. Dit blijkt uit nieuw onderzoek in het Tijdschrift voor Criminologie.
Stel je bent een 20-jarige man met een strafblad, hoe eenvoudig is het dan in Nederland om een baan te vinden? Dat was, kort samengevat, de hoofdvraag die de wetenschappers (drie criminologen en een socioloog van de Vrije Universiteit, het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving, de Radboud Universiteit en Universiteit Utrecht) wilden beantwoorden.
De etnische herkomst van de sollicitanten was slechts een van de variabelen in het onderzoek dat ze daartoe opzetten. Na analyse van de verzamelde gegevens bleek die herkomst echter belangrijker bij het vinden van een baan dan een strafblad. 'Wij wisten uit eerder onderzoek natuurlijk wel dat afkomst een rol speelt, maar dat die rol zo groot zou zijn hadden we niet voorzien', zegt criminoloog Chantal van den Berg (VU), een van de onderzoekers.
Veldexperiment
Om te ontdekken hoeveel kleiner de kans is om uitgenodigd te worden voor een sollicitatiegesprek als je een strafblad hebt en of het type delict iets uitmaakt, deden de onderzoekers een veldexperiment. Ze stuurden 520 fictieve sollicitatiebrieven met begeleidend CV naar bedrijven met bestaande vacatures (online gevonden) voor laaggeschoold werk in de bouw, techniek en logistiek. De bedrijven wisten niet dat ze deelnamen aan een experiment.
De sollicitant in de brieven was telkens een 20-jarige in Nederland geboren man. De variabelen waren het wel of niet hebben van een strafblad, het type delict (geweld-, vermogens- of zedenmisdrijf), hoe lang geleden het strafbare feit was gepleegd (een jaar geleden of drie jaar geleden) en de etnische herkomst van de man. Om die etniciteit aan te duiden, gebruikten de wetenschappers deels een 'duidelijk Hollandse naam' en deels een 'Arabisch klinkende naam'.
Het vermelden van een delict in een sollicitatiebrief is niet verplicht, daarom kozen de onderzoekers voor een 'zo geloofwaardig mogelijke' passage in de brief waarin de sollicitant kort noemt om wat voor delict ('vechtpartij', 'diefstal' of zedendelict) het gaat. De straf, een taakstraf, werd ook genoemd, 'als signaal dat het een relatief licht delict betrof'.
Zonder strafblad kregen de Hollandse namen 3,5 keer vaker een positieve reactie op hun sollicitatie (32 procent) dan de Arabische namen (9 procent). Met strafblad was de verhouding ongeveer hetzelfde. Opvallend wordt het pas echt als de onderzoekers de geweldplegers van Nederlandse komaf naast de jongens zonder strafblad met de Arabische naam plaatsen. 'Die hebben zelfs dan nog minder kans om uitgenodigd te worden', zegt criminoloog Van den Berg. 'Ik wil dit niet generaliseren, want het gaat om een beperkte steekproef die wij in 2013 deden, maar alarmerend is het wel.'
Stijn Baert, arbeidseconoom aan de Universiteit Gent, deed eerder vergelijkbaar onderzoek naar discriminatie op de arbeidsmarkt in Vlaanderen waaruit bleek dat niet alleen 'het hebben van een vreemde naam', maar ook zaken als leeftijd en het hebben van een beperking zwaarder wogen bij werkgevers dan het hebben van een strafblad. 'Elke vorm van arbeidsmarktdiscriminatie is zorgwekkend, en het is belangrijk om vast te stellen dat dit gebeurt', zegt Baert. Hij vindt de studie mooi en zorgvuldig opgezet, maar plaatst wel een kanttekening. 'Omdat de steekproef niet al te groot is, moet je oppassen met de precieze cijfers.'
Anoniem solliciteren
Over anoniem (zonder naam) solliciteren als alternatief is arbeidseconoom Baert niet zonder meer positief. 'Persoonlijk zou ik zeggen: goed plan. Het zal verbazen, maar tot op heden laat wetenschappelijke studie zien dat het veel minder loont dan gehoopt. Waarom? Omdat men in tweede instantie niet meer anoniem is en omdat het positieve discriminatie in eerste instantie onmogelijk maakt.'
Demissionair minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Lodewijk Asscher noemt de uitkomsten van het onderzoek 'ronduit walgelijk'. 'Je moet alle mensen beoordelen op wie ze zijn en wat ze kunnen. En niet op hun afkomst.' Anoniem solliciteren kan volgens hem helpen om taboes te doorbreken, maar uiteindelijk moeten 'natuurlijk gewoon alle vooroordelen weg'.
De bouwsector herkent zich overigens niet in de onderzoeksresultaten. 'Wij hebben geen signalen dat de etnische herkomst van de sollicitant een rol speelt', zegt woordvoerder Pim Nusselder van werkgeversorganisatie Bouwend Nederland. 'In tegendeel. Onze opleidingsbedrijven leiden momenteel bijvoorbeeld statushouders op uit Syrië en andere landen.'
Dat het nog beter moet met diversiteit in de bouw, vindt Nusselder wel. Hij wijt de beperkte mix niet aan eventuele discriminatie, maar aan de lage status die werken in de bouw bij sommige etnische groepen heeft en aan het feit dat veel werving via via plaatsvindt. 'Als er al bedrijven zijn in onze sector die een etnische herkomst laten meetellen, dan herinneren we hen eraan dat ze daarmee de wet overtreden.'
