‘Als je fundamenteel iets wilt veranderen, moet er een kabinet komen zonder de VVD’

SP-leider Lilian Marijnissen wil een kabinet zonder de VVD, maar het hoeft niet met een links blok te zijn. ‘We moeten als progressieve partijen ook voorkomen dat deze verkiezingen een strijd worden tussen de ene rechtse consultant genaamd Rutte, en de andere rechtse consultant genaamd Hoekstra.’

Ze is alweer zo’n bekend gezicht op het Binnenhof, dat het makkelijk te vergeten is dat Lilian Marijnissen als lijsttrekker voor haar allereerste Tweede Kamerverkiezingen staat. Het zijn meteen zeer bepalende: Marijnissen (35) moet de weg omhoog hervinden, nu de SP een reeks verkiezingen heeft verloren en intern verdeeld lijkt.

Van kopzorgen over die opdracht is niets te bespeuren bij Marijnissen, die haar bezoek op haar werkkamer in de Tweede Kamer ontvangt in tomaatrood pak. Het gedachtengoed van de SP heeft de wind in de zeilen, zegt ze, nu de ­coronacrisis heeft blootgelegd wat echt van waarde is in ons land.

Dat moet zich op 17 maart wel vertalen in méér Kamerzetels dan de 14 die de SP er nu heeft. ‘Ik wil winnen, over een ander scenario wil ik nog niet nadenken.’ Na het echec bij de Europese verkiezingen, toen de SP geen enkele zetel haalde, offerde partijvoorzitter Ron Meyer zich op. Nu zijn alle ogen gericht op Lilian Marijnissen zelf.

Laten we alvast virtueel naar 18 maart gaan, de dag na de verkiezingen. De SP blijkt 76 zetels te hebben gehaald. Wat is uw allereerste maatregel?

Lacht hard: ‘Nou, ik ga eerst kijken wat er in mijn drankje zat, die avond ervoor. Maar als het echt blijkt te kloppen… Armoede onder kinderen, dat is iets wat zó steekt. Kinderen die niet zelden met honger naar school of naar bed gaan. Die niet naar een sportclub kunnen terwijl vrienden en vriendinnen dat wel doen. Waar nooit geld is om een keer iets fatsoenlijks te kopen om aan te trekken.’

Wat zou u daaraan doen?

‘Dan moet je denken aan een minimumloon dat we fors verhogen, de uitkering, de AOW. Als we dan toch die 76 zetels hebben, zou ik een groot plan maken waarbij we zeggen: de komende honderd dagen gaan we al die kinderen in beeld brengen en dat probleem oplossen. Dat moet je als rijk land toch gewoon kunnen doen?’

Hoe ziet Nederland er na vier jaar SP uit?

‘Het land is dan eerlijker. Daar bedoelen we mee dat de tweedeling is verkleind. De 10 procent rijksten bezitten tweederde van al het vermogen in Nederland. Die tweedeling zie je ook terug in dat wat van ons allemaal is. Gewone mensen moeten op de wachtlijst voor een verpleeghuis, rijke mensen regelen voor hun ouders een excellente zorgboerderij van 4.000 euro in de maand.

‘Of neem het onderwijs. Je hoort die spotjes op Radio 1…’ (Ze zet een stemmetje op:) ‘Wilt u ook dat uw kind het beste uit zichzelf haalt? Kies dan voor particulier onderwijs.’ Rijke ouders kunnen dat betalen, terwijl gewone kinderen in overvolle klassen zitten.

‘Nu lopen we in de Kamer vaak vast als het gaat over kwesties als de verhoging van de salarissen in de publieke sector. Het is kiezen in schaarste, wordt dan gezegd. Maar als je de rekening niet eerlijk verdeelt, is dat gecreëerde schaarste. Wij willen daar radicaler op ingrijpen. Dat is wat de Socialistische Partij anders maakt.’

Met welke partijen zou u het liefst een coalitie vormen?

‘Mijn simpele antwoord is: met elke partij, nou, bijna elke partij, die ­Nederland eerlijker wil maken en die met ons de tweedeling wil verkleinen, de marktwerking uit de zorg wil slopen en betaalbare huizen wil regelen.’

Zo’n beetje een jaar geleden kwamen SP, PvdA en Groen­Links bijeen in de Tolhuistuin in Amsterdam. Toen was het antwoord eenduidiger.

‘Oh ja?’

U zei, met Asscher en Klaver: we trekken samen op.

‘Dat ging heel specifiek over een belangrijk punt, namelijk het niet nog verder verlagen van de winstbelasting.’

Dat was het punt dat naar voren werd gehaald, maar er werd gesuggereerd dat daar veel meer eenheid achter zat.

Lacht: ‘Niet door mij, hoor.’

Dat betekent dus niet dat dit de twee partijen zijn die u te binnen schieten als het om een coalitie gaat?

‘PvdA en GroenLinks staan ideologisch gezien op veel punten het dichtst bij ons, dus het ligt voor de hand. Maar we werken ook goed ­samen met het CDA als het gaat over het heropenen van de sociale werkplaatsen. En met de ChristenUnie heb ik het initiatief genomen om arbeidsmigratie te reguleren.’

Welke partijen staan helemaal achter aan in het rijtje om mee te formeren?

‘We hebben altijd gezegd dat we PVV en Forum überhaupt niet zien zitten. En de VVD staat helemaal achteraan, dat moge helder zijn. Als je fundamenteel iets wilt veranderen, moet er een kabinet komen zonder de VVD. Dan moeten we als progressieve partijen ook voorkomen dat deze verkiezingen een strijd worden tussen de ene rechtse consultant genaamd Rutte, en de andere rechtse consultant genaamd Hoekstra.’

Moeten jullie elkaar op links dan niet meer vasthouden?

‘Dat weet ik niet. Ik heb het idee dat kiezers heel goed zien dat we verschillende partijen zijn. Inhoudelijk, cultureel, historisch. Zoals de Partij van de Arbeid met de VVD in een kabinet ging zitten, vervolgens de verzorgingshuizen sloot, de sociale werkplaatsen sloot… Ik denk dat mensen graag zien dat we kunnen samenwerken. Dat laten we zien. Met de PvdA en GroenLinks wat vaker dan met andere partijen.’

U zegt vaak in de Kamer: we zien dat het discours verandert, het einde van het neoliberalisme is nabij. Hoe komt het dat de SP het in de peilingen nog niet goed doet?

‘Ik denk om twee redenen. De coronacrisis hebben we nog niet genoemd in dit gesprek. Als je ziet hoe hoog de VVD in de peilingen staat… Mensen denken toch: we zitten in crisistijd, we weten wat we hebben, misschien moeten we dat in de crisis nog maar effe voortzetten. Daar hebben wij last van.

‘Anderzijds denk ik dat het zeker geen automatisme is dat die stemmen onze kant op komen. We zullen nog veel duidelijker moeten vertellen wat onze alternatieven zijn. Ik heb wel het idee dat daar steeds meer politieke ruimte voor komt. Vroeger werden we voor gekke Henkie versleten om onze ideeën, nu staat het verhogen van het minimumloon zelfs bij de VVD in het verkiezingsprogramma.

‘Rutte is slim genoeg, sluw genoeg om de tijdgeest aan te voelen en zijn taal en toon aan te passen. Dan zegt hij in de Kamer gewoon tegen mij: ‘We zijn in de kern een diep socialistisch land, mevrouw Marijnissen.’ Ja, hoezo? Ik heb net verteld over die gigantische vermogens­ongelijkheid hier in Nederland. We zijn in niks een diep socialistisch land.’

Corona gaat de campagnes beïnvloeden. Heeft de SP daar meer last van, als partij die veel langs de deuren gaat en acties organiseert?

‘Dat merken we de hele dag door, in alles. Wij zijn een partij van de straat. Thuis blijven is voor ons heel lastig. Je ziet ook wel dat een deel van onze kiezers best wel vrees heeft om überhaupt op 17 maart naar de stembus te gaan, omdat ze al wat ouder of kwetsbaar zijn.’

Door jullie afdrachtregeling heeft de SP de grootste campagnekas. Is dit niet het uitgelezen moment om daar eens flink op in te teren, nu het tij zich volgens u tegen het neoliberalisme keert?

‘Ik merk dat veel mensen niet meer weten dat SP-raadsleden inderdaad hun hele salaris afdragen, en wij als Kamerleden een substantieel deel. Daardoor hebben we inderdaad een goed gevulde kas, en we gaan zeker een mooie campagne voeren. Maar belangrijker: het gaat om de mentaliteit.

‘Die SP-mentaliteit en SP-werkwijze willen we in de campagne naar voren brengen. Neem de toeslagenaffaire. Daarin is het echt het SP-meldpunt geweest waardoor aan het licht kwam dat de groep benadeelden veel breder was, en er sprake was van structureel falend beleid. We zijn nu weer bezig met een meldpunt voor problemen met de bijstand. Je wilt niet weten wat daar op binnenkomt. Je ziet er zó de parallellen met de toeslagenaffaire in. Die werkwijze staat voor eerlijke politiek: breken met de Rutte-doctrine en alles waar de VVD voor staat.’

Lokale geworteldheid is voor jullie belangrijk, zegt u. Maakt u zich dan zorgen als afdelingen leeglopen en soms verdwijnen omdat er niet genoeg mensen zijn?

‘Dat verschilt van plek tot plek. We zijn juist weer leden aan het winnen, nadat we ook wel echt leden hebben verloren. Van alleen een actie- en protestpartij zijn we op heel veel plekken ook gaan besturen, dat is de ontwikkeling. Ik ben daar trots op, ik denk dat dat heel goed is voor onze partij. Maar uiteindelijk is besturen niet de bestaansreden van de SP.’

De afgelopen jaren was de SP zoekende. Denk aan het Hans Brusselmans-filmpje en de grote nederlaag bij de Europese verkiezingen. De harde stijl van die campagne stuitte op weerstand, maar misschien is het ook de juiste manier om onvrede te vertalen. Is dat overwogen?

‘We gaan er stevig in, of het nou Renske Leijten is met de toeslagenaffaire, of Sandra Beckerman die naast de Groningers staat in het gasdossier. Dan kan het niet hard genoeg zijn. Dat moet je combineren met: wat wil je als SP dan wél. We zijn snoeihard als het moet, als linksbuiten van het parlement. Maar we zijn ook optimisten.’

Op partijraden is de sfeer anders niet altijd even vrolijk.

‘We zijn niet te beroerd elkaar de waarheid te zeggen, als SP’ers.’

Het conflict met jongerenafdeling Rood sluimert nog steeds. Is dat op te lossen?

‘Dit is natuurlijk iets van de partij en het bestuur. Er is een commissie aan de slag, onder leiding van oud-Kamerlid Nine Kooiman. Dat wachten we af.’

Rood wordt in het conflict gesteund door prominente SP’ers, onder wie Kamerlid Sadet Karabulut, uit uw fractie.

‘Mensen maken zich zorgen, dat begrijp ik. Ik laat daarin echt iedereen vrij. Het is nu even wat het is.’

Bent u bang voor een scheuring?

‘Daar heb ik helemaal geen aanwijzingen voor.’

Stem een vrouw in het Torentje, zegt D66. Ook andere partijen leggen de nadruk op hun vrouwelijke lijsttrekker. U doet dat niet. Waarom is dat?

‘Ik vind het heel leuk dat dat aan het veranderen is, in 2019 stond ik bij het RTL-debat nog tussen zeven stropdassen. Uiteindelijk denk ik: mensen stemmen op je ideeën, dat moet de overhand hebben. Bij de SP is het ook niet zo bijzonder. Van de vier fractieleiders die de SP in de Kamer heeft gehad, is met Agnes Kant en mij de helft vrouw.’

Er moet een nationaal zorgfonds komen, KLM wordt ‘publiek’, het openbaar vervoer en de energievoorziening wilt u ‘publiek maken’. Maar het woord nationaliseren komt niet in het verkiezingsprogramma voor. Heeft dat een verkeerde bijklank?

‘Het is net als met het woord publieke sector: weten mensen nog wat je precies bedoelt? Ik zeg dan vaak: dat wat van ons allemaal is, zoals zorg, onderwijs. Ik ben erg van de taal. Spreek in normaal Nederlands. Wat wij willen, is zeggenschap aan de mensen geven. Daarom past de term ‘publiek maken’ beter.’

Nederland moet zich uit de crisis investeren, schrijven jullie. Wat nou als dat mis gaat en de staatsschuld oploopt?

‘Wij denken dat dat wel lukt. In het verleden is de rekening op de verkeerde plekken neergelegd. Door forse bezuinigingen gingen meer banen verloren dan nodig was.’

De euro is onhoudbaar, vindt de SP. Er moeten betere alternatieven worden onderzocht. Wat heeft u in gedachten?

‘We willen niet nu uit de euro. We denken wel dat de euro tegen zijn houdbaarheid aanloopt. En overigens wij niet alleen. Daarom is het verstandig niet af te wachten tot we in een eurocrisis zitten, maar het denken over alternatieven nu vast te starten. De euro mag niet worden misbruikt om naar een verdere politieke unie te gaan. Dat pad willen we niet op.’