Alle zielen in de databank

'Dit is erger dan in Duitsland onder Hitlers Derde Rijk.' Psychotherapeut Louis Tas (83) voelt zich soms een fossiel als hij zich kwaad maakt over ontwikkelingen in de psychiatrie. Maar de gedachte dat gegevens van psychiatrische patien ooit in centrale computer komen, vaagt elke schroom weg.

Kijkt Big Brother straks mee in andermans hersenpan? Kunnen geheimen van het menselijk brein naar believen worden gedownload? Louis Tas: 'Psychiaters zijn de meest ongelofelijke watjes als ze dmet zich laten gebeuren.'

'Louis overdrijft altijd wat', zegt Henk Ras, voorzitter van de Vereniging van Vrijgevestigde Psychiaters in Amsterdam en Omstreken. 'De indruk is dat collega's elders in het land zeggen: die Amsterdammers maken zich weer eens druk. Maar het risico is zeker groot, dat vind ik ook.'

Trammelant in therapeutenland, althans: onrust bij veel vrij gevestigde psychiaters in vooral de randstad. Hoezmt alles wat een cli in strikt vertrouwen met zijn therapeut bespreekt, in een landelijk opslagpunt terecht? Hoe veilig zijn onze neuroses dan nog op de divan?

De Amsterdamse psychiater Kaspar Mengelberg (58) grijpt naar zijn hoofd. 'Ik heb toevallig geen dubbele deuren in mijn spreekkamer waar veel collega's die wel hebben en die deuren hebben een symbolische betekenis: wat er gezegd wordt blijft binnenskamer. Punt uit. Om die vertrouwelijkheid te doorbreken en de geheimen van mijn patien uit handen te geven en te droppen in een centrale computer, dat is voor mij volkomen onaanvaardbaar.'

Het doemscenario is dat er massale lekken ontstaan, zegt Mengelberg, 'en daarmee geheimen kunnen worden gejat van patien die bij ons in behandeling zijn.' Gejat? Door wie dan? 'Door de overheid, door verzekeraars die mensen uit de verzekering kunnen gooien en door criminelen die mensen kunnen chanteren. Denk aan systeembeheerders die bij databanken werken, die op een of andere manier in moeilijkheden komen, chantabel worden en veel geld geboden krijgen.'

Mengelberg oogstte 'groot applaus en zelfs bravogeroep' toen hij voor lokale vakgenoten fulmineerde tegen de voorgenomen invoering van een centraal elektronisch medisch dossier voor psychiaters ('Vijftien miljoen aan staatssubsidiegelden zijn in het riool verdwenen'). Van de 150 Amsterdamse psychiaters is zeker de helft fel tegen.

'Het is bijna een Amsterdams paranoiagebeuren', relativeert psychiater Oscar Markx die zich soms zegt te schamen voor 'de fanatieke gekken die er in ons vak zitten'. Maar dat een aantal vakgenoten 'op tilt' slaat bij de gedachte aan een centrale databank vindt Markx ook weer niet zo mal. 'Het is tricky.'

Boosdoener voor de , weldoener voor de ander en de naam is Parts: Psychiatrie ASP Registratie en Therapie-ondersteunend Systeem; dat 'ASP' staat voor Application Service Provider. Via internet, zo is de bedoeling, sluist de aangesloten psychiater hele patiendossiers door naar de centrale Partscomputer in Den Haag. 'Geen dossier is ooit meer zoek en wordt op een overzichtelijke manier bijgehouden', juicht de beheerorganisatie.

Alleen een psychiater met een pincode, een 'smartcard' en een wachtwoord kan erbij; de gegevens zijn versleuteld en in de centrale server 'veel beter te beschermen dan in een archiefkast'. 'Diefstal, brand of ander ongewenst bezoek levert daardoor geen gevaar op.'

Het College Bescherming Persoonsgegevens gaf er zijn zegen aan. En net als in het elektronisch bankverkeer geldt hier de hoogste vorm van beveiliging: 'Uw patiengegevens zijn beter beveiligd dan uw internetbankiergegevens', aldus een nieuwsbrief aan de potienti deelnemers. Alles wordt immers meteen via een code omgezet in geheimschrift.

'Als ons systeem niet veilig was, dan waren we geen knip voor de neus waard. Het is beter beveiligd dan de computer bij de psychiater thuis', verzekert projectleider F. van Elven van automatiseerder LogicaCMC. 'In onze computer kun je niet inbreken, tenzij je de psychiater met het pistool tegen het hoofd de pincode ontfutselt.'

Honderd procent veilig, dus? Dat ook weer niet. 'Op het moment dat we droepen, maken we onszelf belachelijk', zegt de Apeldoornse psychiater Max Westerborg, die als 'pionier' aan de wieg van Parts stond en evengoed de vrees van zijn collega's 'niet onterecht' vindt. Maar de velen, meneer! Voortaan geen eindeloos gezoek meer naar vakliteratuur in de boekenkast. Even intoetsen en het scherm produceert wat je maar wilt. Dat geldt ook voor moeilijke situaties als medicatiebewaking en noodprocedures.

De beoogde automatisering geldt overigens als sluitstuk van 'kwaliteitsverbetering in het zorgproces', die overheid, zorgverzekeraars en de Orde van Medisch Specialisten met elkaar hebben afgesproken.

Wildgroei en 'vrijbuiterij' (beklemtoont Westerborg) in de psychiatrie was er niet vreemd aan. Er waren klachten over misstanden: te lang durende en ondoelmatige behandelingen, 'gigantische' overschrijding van budgetten. Psychiaters konden naar believen hulpkrachten als psychologen en maatschappelijk werksters inschakelen. 'En dat is enorm uit de hand gelopen', aldus Westerborg, 'met als gevolg dat verlaging van de tarieven onontkoombaar was. We zaten in een neerwaartse spiraal.'

Het antwoord hierop heet het vijf jaar geleden opgezette project Psychiatrie en Kwaliteit (P & K). In regionale sessies kunnen de zenuwartsen elkaars bevindingen toetsen (de zogenoemde intervisie) zodat eenduidig kan worden omgegaan met een bepaalde stoornis. Ofwel: feedback voor het nemen van bepaalde beslissingen. 'Want in de toekomst', liet een jonge psychiater uit Den Haag enthousiast weten, 'zullen we worden afgerekend op de kwaliteit die we leveren.'

'Quality is fun', zegt de wervingsbrochure dan ook, maar die 'olijke kwaliteitsuitdaging' schiet criticaster Kaspar Mengelberg in het verkeerde keelgat. Kwaliteit? 'Zoals u weet zijn onze meest ervaren collagae van 65 jaar en ouder helaas door de staat uit de reguliere AWBZ-financiering getrapt in een land waar diezelfde staat zegt te strijden tegen leeftijdsdiscriminatie.'

'Daar ben ik fel op tegen', zegt Mengelberg over het doel van P & K: bindende afspraken met elkaar te maken over de behandelingsmethode en elkaar daarop te toetsen. 'Met elkaar babbelen over medicijnen, prima. Maar ik wil vrij zijn om het geneesmiddel voor te schrijven wat ik zelf het beste voor mijn pati vind. En d gaat het om: de aantasting van de zelfstandigheid van de psychiater.'

Onder psychiaters is de vrees groot dat ze gedwongen zullen worden te werken via zogeheten protocollen of richtlijnen. 'Dat is in de hele geneeskunde aan de gang. Een soort kookboekgeneeskunde. Zo van: een depressie? Dat wordt dus een serotonineheropnameremmer en tien gesprekken en that's it. Daartoe kunnen ze je dwingen.' 'Onzin', reageert Max Westerborg van het P & Kproject. 'Richtlijnen moet je zien als een verzameling van ervaringen. Die kun je naast je neerleggen.'

'Zst ik ze ook wel', zegt Jan van de Lande uit Bloemendaal. 'Ik gooi die richtlijnen wel in de prullenmand, maar in het AMC in Amsterdam behandelen ze depressies wel degelijk volgens een protocol. Waar ben je dan mee bezig, als je totaal verschillende persoonsproblemen op hoop gooit en in codes perst?'

De gretigheid waarmee de overheid dit project ondersteunt heeft in de ogen van Van de Lande vooral met geld van doen. Bij de toekomstige Diagnose Behandel Combinatie 'worden geketteerde patien volgens protocol behandeld tegen vast tarief. Alles moet beheersbaar worden, het unieke van de mens verdwijnt.' Ook senior Van de Lande ziet de schaduw van Big Brother opdoemen achter de databank, maar hij zegt laconiek: 'Ik doe er gewoon niet aan mee. Ik vind het wel heel bezwarend voor de jongere generatie psychiaters.'

'Ik heb er een hard hoofd in om deze bureaucratiserende stoomwals tegen te kunnen houden', zegt Mengelberg die vindt dat de pati de laatste controle moet hebben over de informatie die aan derden, in casu de huisarts, wordt doorgegeven. 'Zo hoort het ook. Er kan geen hacker in mijn computer, de gegevens zitten veilig in een kast en de aantekeningen die ik maak, zitten voornamelijk in het hoofd.

'Je hebt mensen die vrezen dat ze HIV-geecteerd zijn. Als dat ergens bekend wordt in eigen kring, bij hun vrouw of bij hun werkgever, zou dat hun wellicht in allerlei opzichten enorm kunnen schaden. Ze moeten erop vertrouwen dat wij als psychiaters onze bek houden over wat ons verteld wordt.

'Mensen moeten alles kunnen vertellen. Het kost hun vaak al zoveel moeite om zich over innerlijke weerstanden heen te zetten en alles te vertellen. Dat lukt alleen maar zo nu en dan. Maar dat kan alleen maar in een setting van absolute veiligheid.'

Dat onbevoegden niet in de centrale computer kunnen komen, daar gelooft Mengelberg niks van. 'Wat gecrypteerd is, kan gedecrypteerd worden. Waar leven we godverdomme in? We leven een paar jaar na 11 september en overal roept men om meer veiligheid bij centrale databanken.

'Je kunt zoeken op steekwoorden. Neem de combinatie van borderlinestoornis tussen de 18 en 28 met hasj en depressie. Als dat allemaal via een silent runner met naam en toenaam in handen komt van de drugsmaffia, dan hebben ze een complete klantenlijst met naam en adres. Dat zijn misschien spookverhalen, maar ik zie het somber in.'

Hij heeft twaalf pagina's protest rondgestuurd aan vakgenoten: 'Gooi een kikker in kokend water en hij springt er meteen weer uit. Als je de kikker in prettig lauwwarm water doet en het langzaam opwarmt, dan laat de kikker zich koken. Wanneer het water te heet wordt, is hij niet meer in staat om eruit te springen. Zo ook met Psychiatrie en Kwaliteit. Langzaam wordt het water heter; wanneer het kookt, kan niemand er meer uit springen.'

Zijn collega Donca Vianu, die niet met de krant wil praten, vroeg zich in een soortgelijke, negentien vellen tellende brandbrief af: 'Wie weet welke partij met welke ideologie aan de macht komt in de toekomst? Met welke ideeen over homoseksuelen, ongehuwde moeders, gehandicapten, huidskleur, religies?' Om er in adem aan toe te voegen dat 'elke dag' inbraken in cyberspace worden gerapporteerd. 'Risico's lopen niet alleen de patien, maar op termijn de hele Nederlandse bevolking.'

Psychiater Oscar Marx doet dit type onheilsprofetiehoonlachend af als 'gebazel.' Hij zegt: 'Je hebt collega's die onder het mom van waakzaamheid het zicht op de realiteit kwijtraken. Het kan immers nooit zo zijn dat ons dit systeem wordt opgelegd. Het is goed dat de discussie gevoerd wordt, want je moet opletten dat er geen dingen gebeuren die niet kunnen.

'Maar in hun weerzin draven sommigen door. Het heeft, denk ik, met de individuele voorgeschiedenis van psychiaters te maken dat ze zo verschrikkelijk emotioneel reageren.'