Alle banen behouden is in het nieuwe steunpakket niet langer het doel

Mogelijk eind deze week presenteert minister Koolmees het nieuwe steunpakket voor bedrijven en zzp’ers. Dat zal in elk geval geen kopie worden van het huidige pakket. Hoe moet de regeling eruitzien?

Een clusterbom. Zo noemt vakbondsman Piet Fortuin van CNV de proefballon die Wouter Koolmees vrijdag opliet aan de talkshowtafel van Op1. Na weken van eensgezind crisisoverleg kondigde de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid terstond aan dat werkgevers die gebruikmaken van de looncompensatieregeling (NOW) toch hun personeel mogen ontslaan.

Het was voor het eerst dat de minister inzage gaf in het nieuwe steunpakket dat hij naar verwachting eind deze week of begin volgende week zal presenteren. En hoewel een clusterbom een overdrijving mag heten, is het duidelijk dat die eerste potloodschetsen al een hoop losmaken in politiek Den Haag en daarbuiten.

Het huidige noodpakket dat het kabinet begin maart afkondigde, met daarin de NOW, de zelfstandigenregeling (Tozo) en een eenmalige tegemoetkoming van 4.000 euro, eindigt eind deze maand. Het is wel duidelijk dat het nieuwe miljardenpakket daar geen directe kopie van wordt.

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Diepe zakken

De voorwaarden worden aangescherpt. Bedrijven mogen straks geen winst uitkeren aan aandeelhouders en de eigen aandelen niet opkopen. De discussie richt zich vooral op het schrappen van de ‘ontslagboete’: werkgevers hoeven niet langer een toeslag te betalen als zij ondanks overheidssteun hun personeel ontslaan wegens bedrijfseconomische redenen. ‘We moeten eerlijk zijn’, stelde Koolmees, ‘dat deze crisis geen effect zal hebben op de werkgelegenheid en op bedrijven is een sprookje.’

Hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen begrijpt de ophef wel. ‘Het kabinet heeft met uitspraken over diepe zakken toch wel erg de verwachting gewekt dat het nog eens met hetzelfde pakket zou komen. Ik denk dat er toch het inzicht is gekomen dat bedrijven ook moeten reorganiseren, want als ze straks omvallen zijn we een heleboel werkgelegenheid kwijt.’

Ruim 2,1 miljoen Nederlanders, meer dan een kwart van de beroepsbevolking, liggen aan het overheidsinfuus. Het gros daarvan (1,8 miljoen) zijn werknemers van wie het UWV het loon deels doorbetaalt, daarnaast zijn er nog eens 340 duizend zelfstandigen van wie de gemeente het inkomen aanvult tot het bestaansminimum.

Hoewel sommige sectoren nu stapsgewijs de deuren mogen openen, lijkt het leed nog allerminst geleden. Zelfs als horecagelegenheden op 1 juni de tap van het slot kunnen halen, zullen ze nooit dezelfde omzetten kunnen draaien met anderhalve meter tussen de tafels en gasten. De evenementenbranche moet nog tot zeker september wachten. De crisis duurt, zo gaf ook Koolmees toe, langer dan verwacht.

Afslanking

Langdurig alles overeind houden kan niet, stelt hoogleraar financiële markten Arnoud Boot. ‘Dus je moet bedrijven en mensen een belang geven om zelf in actie te komen. Die NOW-regeling neemt het initiatief weg bij werknemers om op zoek te gaan naar iets anders als ze overbodig zijn. En een ontslagverbod zet bedrijven op slot.’ De hoogleraar pleit daarom voor een langzame ‘afslanking’ van de compensatieregeling. Bijvoorbeeld door minder uit te keren, of voor een kortere periode.

Bovendien hoopt hij dat het kabinet, zonder op de stoel van de ondernemer te gaan zitten, ook kijkt naar wat voor bedrijven echt meerwaarde hebben. ‘Als het koffiezaakje op de hoek weggaat, zit er binnen de kortste keren weer een nieuwe horecazaak in een iets andere vorm. Bij sectoren waar hoogwaardige kennis een rol speelt, zoals de metaalsector, wil je voorzichtiger zijn. Die bedrijven zijn niet zomaar vervangbaar.’

Daarmee belandt de crisisbestrijding volgens Wilthagen in een nieuwe fase. ‘De insteek van het eerste pakket was het behoud van al het werk. De logische stap die nu komt is het behoud van werkzekerheid: dat is de zekerheid om aan het werk te komen en te blijven, maar niet noodzakelijk in dezelfde functie en bij hetzelfde bedrijf.’

Scholing

Volgens vakbond CNV moet er daarom worden voorzien in scholing, zodat mensen van werk naar werk worden begeleid. Het ministerie verzekert dat dat in het pakket zal zitten, maar wil nog niets kwijt over de invulling of verplichting daarvan.

Het zal niet makkelijk worden om overtollige arbeidskrachten aan een nieuwe baan te helpen. Het aantal openstaande vacatures nam in de laatste weken van maart al met een kwart af. Bovendien kent Nederland relatief veel banen waarvoor enige vorm van opleiding vereist is. Wilthagen pleit daarom voor leerwerktrajecten, waarbij de NOW wordt uitgekeerd aan bijvoorbeeld het ict-bedrijf dat nu een barman in dienst neemt en opleidt. Dat zou ook kunnen werken voor de zzp’ers die nu in leven worden gehouden met de Tozo-regeling.

Natuurlijk ben je er dan nog niet. Bedrijven zitten behalve met personeelskosten ook nog altijd met hoge huurprijzen, leveranciers, verzekeringen en stroomkosten in hun maag. Daarom moet het nieuwe noodpakket ook voorzien in kapitaallasten, stellen de werkgevers, vertegenwoordigd in belangenorganisatie VNO-NCW / MKB.

Al is ook in de Malietoren het besef doorgedrongen dat daarmee niet elk bedrijf te redden valt. Daarom staat op het wensenlijstje van de werkgevers ook de vraag om verlossing voor bedrijven die geen uitweg meer zien. ‘Zij moeten in de gelegenheid worden gesteld te stoppen zonder dat die schuldenberg groter wordt.’

De crisisbestrijding is zo binnen twee maanden een compleet andere fase ingegaan. Van alles redden tot redden wat er te redden valt.