Aleppo is gevallen, maar de oorlog is nog niet voorbij

Om de wereld te laten zien hoe het in Aleppo is, maakte het Syrische ministerie van Toerisme dit najaar onderstaand filmpje. De beelden tonen Aleppo van weleer: een majestueuze moskee, groene parken, een blauw zwembad bij een chic hotel, een leuke vakantiebestemming, het commerciële hart van Syrië.

_{Tekst loopt door onder video.}

Welkom in de stad die geldt als 'het Guernica van de 21ste eeuw' - deze metafoor is van de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Jean-Marc Ayrault. Hij refereerde aan het bombardement op het Spaanse dorpje Guernica, waarvan Picasso een iconisch schilderij maakte. Wat blijft er van Aleppo over, nu de oorlog er bijna voorbij is?

De propagandacamera van de overheid mijdt wijselijk de oude stad. Eeuwenlang was dit de handelsmarkt van Syrië. Aleppo is economisch van oudsher zo belangrijk dat Nederland hier al in 1607 een consulaat opende. Nadat de laatste rebellen eind vorige week met hulp van Russische gevechtsvliegtuigen zijn weggebombardeerd uit de smalle straatjes, verschenen deze opnames van de oude stad: rokende puinhopen.

Andere beelden van Aleppo, de afgelopen weken gemaakt door de schokkerige lens van rebellen: geen zwembaden, maar met water gevulde bomkraters. Kinderen onder het puin als stoffige poppen, niet eens meer plaats om de doden te begraven, een afgefakkelde stad.

'De vernietiging is zo compleet dat het een gevoel van tijd uitvlakt', schrijft Michael Kimmelman in The New York Times. De beelden die hij bekeek van Aleppo zijn met een drone gemaakt toen de rebellenwijk Al Ansari Mashhad in oktober was veroverd. 'Op het eerste gezicht zouden de videobeelden van de drone afkomstig kunnen zijn uit Berlijn in 1945 of Grozny in 2000.'

Maar dit is Aleppo, 2016. De stad is niet alleen synoniem geworden met vernietiging, duizenden doden, honderdduizenden ontheemden, maar ook met een mislukte opstand tegen de Syrische president Bashar al-Assad waar het Westen vijf jaar lang in geloofde.

De Syrische burgeroorlog spleet Aleppo in twee delen. West-Aleppo bleef in handen van de regering van Bashar al Assad. Oost-Aleppo, nu deels platgebombardeerd, was vanaf 2012 een broedplaats voor rebellen die zich verzetten tegen zijn regime. De internationale gemeenschap hoopte jarenlang dat zij een omwenteling van het regime in Syrië kon bewerkstelligen.

_{Tekst gaat verder onder video.}

Westerse bemoeienis

Nu is het al haast niet meer voorstelbaar, maar tot afgelopen voorjaar werd zelfs in het Kremlin hardop gezegd dat Assad op termijn het veld zou ruimen. Bij alle VN-vredesbesprekingen zat de Syrische oppositie prominent aan tafel. De Verenigde Staten wezen sommige rebellengroepen aan als 'gematigd' en voorzagen hen zelfs van wapens: de revolutie zou beginnen in Aleppo.

De stad werd daarmee het toneel van buitenlandse inmenging in een deel van de wereld waar westerse bemoeienis - denk aan Irak, Libië - wel vaker slecht afloopt. De val van Aleppo betekent vrijwel zeker het begin van het einde van de internationaal gesteunde opstand in Syrië. Zonder grond in handen is de oppositie geen partij meer voor Assad.

Maar wie zijn die rebellen in Aleppo echt? Waar westerse diplomaten sommigen van hen zagen als een democratisch alternatief voor Syrië, schetst het regime van Assad een gitzwart beeld. Volgens het officiële verhaal van het Syrische staatspersbureau SANA is Oost-Aleppo nu eindelijk bevrijd van 'terroristen' die de burgerbevolking jarenlang in gijzeling hebben gehouden.

Dit is taal van een dictator die zijn politieke tegenstanders criminaliseert. Toch is twijfelachtig of de meeste rebellen frisse jongens zijn. Uit een vorig jaar verschenen studie van het Institute of War blijkt dat van de 66 rebellengroepen in Oost-Aleppo meer dan de helft - 37 - op zijn minst banden onderhoudt met wat je kunt omschrijven als Al Qaeda in Syrië.

Deze groepering, het voormalige Nusra-front dat tegenwoordig door het leven gaat als Jabhat Fatah al Sham (Front voor de verovering van de Levant), hield dinsdag tot op het laatst militaire posities bezet. Op filmbeelden van burgers die deze week de oversteek waagden naar regimegebied, staan veel vrouwen in een zwarte niqaab - geen mode in het Aleppo van voor de oorlog.

Westerse journalisten hebben meer oog voor het leed van de burgers: reddingswerkers van de 'Witte Helmen' die mensen uit het puin graven, het 7-jarige meisje Bana dat in een stad zonder elektriciteit teksten twittert als 'We zijn ervan overtuigd dat we zullen sterven', activisten die maandag waarschuwden voor executies in pasveroverde wijken, een lokale journalist die vreest voor zijn leven: 'Misschien mijn laatste bericht uit Oost-Aleppo.'

Verdeelde stad

Het kan waar zijn, maar ook niet. In Aleppo liggen de feiten onder het puin. Westerse hulpverleners en journalisten komen weliswaar mondjesmaat in de regimewijken, maar nooit aan de andere kant van het front, waar de oorlog woedt. Tussen 'gematigde' rebellen in Oost-Aleppo zijn al zoveel westerlingen ontvoerd dat niemand daar nog zijn leven waagt.

In de propagandastrijd blijft onderbelicht dat aan beide kanten van het front grote verwoestingen zijn en tekorten aan water en elektriciteit. 'West- en Oost-Aleppo bestaan in die zin niet', zei een zegsman van het Internationale Rode Kruis onlangs.

Al voor de oorlog was Aleppo een verdeelde stad, constateren jonge onderzoekers van The Aleppo Project, een Europese denktank die zich bezighoudt met de vraag: hoe deze stad weer op te bouwen? De huidige frontlijn, dat was van oudsher de grens tussen arm en rijk, degenen in West-Aleppo die profiteerden van het regime en degenen in het Oosten die eronder leden.

Aleppo, een van de oudst bewoonde steden ter wereld, is al vaker uit het puin herrezen. In 1260 vernietigden Mongolen de citadel en werden alle moslims vermoord. Ruim honderd jaar later bouwde de illustere Mongoolse krijgsheer Tamelare na een nieuwe verovering van de stad volgens de overlevering een muur met twintigduizend schedels.

'De slag om Aleppo zal nu snel voorbij zijn, maar dat betekent niet dat de oorlog in Syrië voorbij is', zei de speciale VN-gezant voor Syrië Staffan de Mistura eerder deze week. Voor de inwoners uit rebellengebied die de afgelopen weken zijn gevlucht naar West-Aleppo en hun tienduizenden stadsgenoten die de afgelopen jaren de oversteek waagden naar Europa, lijkt het onwaarschijnlijk dat ze binnenkort veilig terug kunnen naar huis.