Al jaren in een tentje in het bos: ghb-verslaafden zijn ‘te gevaarlijk’ voor de nachtopvang

In Breda, maar ook in andere steden, zijn dakloze ghb-verslaafden niet welkom in de nachtopvang. Het is juridisch discutabel, maar ghb-gebruikers vormen een gevaar voor anderen, aldus de opvanglocatie. Mark (44) en Dianne (26) wonen daarom in het bos. ‘We worden als een hond behandeld.’

Achter het benzinestation lopen we over een geitenpaadje door het ontluikende maïsveld heen, dan het berkenbos in en vlak voor een enorme bramenstruik zijn we aangekomen bij het schamele onderkomen van Mark (44) en Dianne (26). Hier wonen ze, op de grens tussen Breda en Prinsenbeek, in een koepeltentje, met een plastic afdekzeil van de bouwmarkt erover voor extra beschutting. Daarnaast nog een koepeltentje, voor de opslag van spullen.

Rond de tentjes staan en liggen nog meer spullen: pannen, tafeltjes, plastic tassen, een grote spiegel, een boodschappenkarretje, een barbecue. Aan een waslijn tussen twee bomen hangt een bonte rij kleren, al wekenlang, of het nou droog is of regent. ‘In de tent worden ze maar muf’, mompelt Mark ter verklaring.

Mark en Dianne zijn verslaafd aan ghb, een van de meest verslavende en verwoestende drugs van deze tijd. Elke drie uur moeten ze een buisje of ‘een dopje’. Mark haalt een plastic literfles gedemineraliseerd water tevoorschijn uit de tent. Daarin zit de ghb, een mengsel van velgenreiniger en gootsteenontstopper met water. Hij giet wat in de flessendop en drinkt het op. ‘Lekker’, zegt hij met een grijns die ook genadeloos de slechte staat van zijn gebit blootlegt.

Ghb-verslaafden zijn niet welkom in de nachtopvang van Breda. Hun problematiek wordt als te ernstig en te heftig beschouwd, een gevaar voor andere daklozen en medewerkers. Daarom slapen Mark en Dianne in een tent. Mark doet dat al bijna drie jaar. Hij kampeerde illegaal in het Mastbos en op andere plekken in Breda, van waar hij steeds weer werd verjaagd door de politie. ‘Ik heb ook wel vorst meegemaakt’, zegt hij. ‘Dan moet je gewoon dicht tegen elkaar aan gaan liggen.’

Juridisch discutabel

Verslavingszorgmedewerker Alex van Dongen van Novadic-Kentron heeft zich het lot van de ghb-verslaafden aangetrokken. ‘Heeft ieder mens geen recht op opvang?’, vraagt hij zich af. ‘Heeft ieder mens geen recht op bed, bad en brood?’ Hij kan zich voorstellen dat iemand wordt buitengesloten als hij zich heeft misdragen in de opvang. Maar iemand op voorhand weigeren vanwege mogelijke risico’s, is juridisch discutabel.

Ook Bureau Straatjurist in Amsterdam, dat juridische steun biedt aan dak- en thuislozen, vindt dat een schending van de mensenrechten. ‘Een dakloze de toegang weigeren tot de nachtopvang is niet alleen in strijd met diverse internationale verdragen, het is ook in strijd met de afspraken die gemeenten en Rijk hebben gemaakt over maatschappelijke opvang’, zegt jurist Tessa Stout.

‘Ja, natuurlijk zou iedereen opgevangen moeten worden’, reageert directeur Lieke Jansen van de Stichting Maatschappelijke Opvang (SMO) in Breda. ‘Maar wij kunnen dat op dit moment niet op een verantwoorde wijze doen. Ghb-verslaafden kunnen vreselijk heftig reageren en helemaal out gaan. We hebben daar slechte ervaringen mee gehad. We kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor de risico’s, zowel voor de verslaafden zelf als voor andere daklozen en onze medewerkers.’

Jansen wijst erop dat daklozen in de nachtopvang bij elkaar op slaapzalen slapen. Ghb-verslaafden moeten elke drie uur een shot: waar laten ze het spul? En steken ze ook andere daklozen niet aan? ‘We zijn hierover in gesprek met gemeente en verslavingszorg’, aldus Jansen. ‘Ieder mens heeft recht op opvang, maar bij een specifieke groep als ghb-verslaafden kan dat alleen als het verantwoord is om ze op te vangen. Daarvoor hebben we toch echt de expertise van de verslavingszorg nodig.’ Novadic-Kentron zegt in een reactie daarop in overleg te zijn met de SMO en wijst geen enkele vorm van samenwerking bij voorbaat uit.

Overleden

Zonder de nachtopvang als laatste toevlucht zijn ghb-verslaafden in Breda op zichzelf aangewezen. Mark kent nog wel een stel dat elders in een tent bivakkeert. Of ze slapen op bankjes in het park of in kraakpanden. Ghb-verslaafden doen ook aan ‘sofa-hopping’, zeggen welzijnswerkers.

Hoeveel Marks en Diannes er zijn in de West-Brabantse stad, is niet bekend. Verslavingszorgmedewerker Van Dongen schat minstens tien tot vijftien. Het is een mensonwaardig bestaan, vindt hij. Kamperen is met dit warme weer misschien nog wel geinig, maar straks met regen, onweer of sneeuw niet meer.

‘We proberen er maar het beste van te maken’, zegt Mark, terwijl hij pogingen doet om wat takjes op de geblakerde barbecue aan te steken. De saucijzen van de Jumbo liggen al klaar. Ze eten ook vaak bij de Coop-supermarkt in de stad. ‘Daar staat een magnetron’, zegt Dianne bijna opgetogen. ‘Daar kopen we een maaltijd die we meteen warm kunnen maken. Lekker handig toch?’

Tot enkele weken geleden zaten ze nog met z’n drieën in de tent. Maar Ronald, de vriend van Mark met wie hij al 6,5 jaar een geregistreerd partnerschap had, leeft niet meer. ‘Ronald ging verderop bloemkes plukken’, vertelt hij. ‘Hij wilde het hier altijd mooi maken en stak dan bloemkes in de takken. Daarna stapte hij op de fiets, lette niet op en kwam verderop bij de spoorwegovergang onder een trein.’

Het was eind mei een kort bericht in de lokale media, zoals je wel vaker leest: ‘Een fietser is maandagmiddag om het leven gekomen bij een aanrijding met een trein aan de Gageldonkseweg in Breda. De politie gaat uit van een noodlottig ongeval.’

Mark en Dianne weten wel beter. Ronald was onder invloed van ghb. ‘Een typische Ronald-actie’, zegt Mark op de plek des onheils. ‘Niet om je heen kijken en denken dat je sneller bent.’ Dianne: ‘Hij had ook wel van die wegvalmomentjes.’ Ronald werd 43 jaar.

Ze hadden een foto van Ronald en wat bloemen opgehangen tegen het hek bij de spoorwegovergang. Maar dat ‘herdenkingsmonument’ is inmiddels weggehaald door de NS en spoorwegbeheerder ProRail. ‘Uit oogpunt van uw veiligheid en uit zorg voor ons rijdend personeel’, staat op een geplastificeerde mededeling aan het hek. ‘Rouwbezoek op en langs het spoor kan een gevaarlijke situatie opleveren.’

Media-aandacht

Het is bekend dat ghb emoties beïnvloedt en meestal afvlakt. Maar Mark en Dianne zijn duidelijk onder de indruk en lopen gearmd weg van de spoorwegovergang. Mark kende Ronald al twaalf jaar. Ze zaten drie jaar geleden samen in de nachtopvang, totdat ze eruit werden gegooid omdat Ronald op de wc ‘out’ was gegaan. Sindsdien verbleef het verslaafde mannenstel in tentjes, met een korte tussenperiode in een gehuurde kamer in een drugspand.

‘Ronald heeft altijd gezegd: we moeten een keer naar de media stappen om te laten zien hoe wij leven’, merkt Dianne op bij de koepeltent. Zij heeft zich pas later bij het stel gevoegd, nadat ze van iemand anders zwanger was geraakt en een baby had gekregen die ze heeft moeten afstaan aan jeugdzorg.

‘We worden als een hond behandeld’, smaalt ze. Mark zegt sussend: ‘Nou ja, de nachtopvang was ook drie keer niks, nul komma nul. Met z’n achten op een slaapzaal en schimmel in de douche. Dan zit ik hier beter.’

Ze zijn beiden wel blij met de media-aandacht voor hun leefsituatie. Dianne is het zat dat ze door politieagenten steeds wordt aangesproken: ‘Is het geen tijd om te gaan detoxen?’

Ze heeft net nog even haar bewustzijn verloren door de ghb, vertelt ze met bezweet en rood hoofd nadat ze haar fiets heeft weggezet tegen een boom. ‘Ik ging out voor de McDonald’s’, zegt ze. ‘De ambulance was gebeld, ze wilden me meenemen. Maar ik zei: nee, ik heb een afspraak met de krant in het bos. Toen zeiden ze: zullen we je dan brengen? Dat hoefde niet, maar was wel lief.’

Detoxprogramma

Ze missen Ronald wel. Hij was het manusje-van-alles, de ‘bezige bij’ die de tenten opzette, de afdekzeilen bevestigde en een schuttinkje van takken bouwde. Met zijn bloemkes probeerde hij ook ‘een beetje sfeer te creëren’. Mark: ‘Anders lijkt het echt alsof hier zwervers zitten.’

Gemeentelijk handhaver Loes komt bijna elke dag kijken ‘of het er nog netjes uitziet’ – en ook of het nog wel goed gaat met de verslaafde wildkampeerders. De boa (buitengewoon opsporingsambtenaar) is Mark en Ronald op meer plekken tegengekomen in hun tentje. ‘Loes heeft een goed hart’, zegt Mark. ‘Als ze eraan kwam, zei ze altijd: verstop je goed, anders moet ik je weer wegsturen.’

Loes is blij dat het Veiligheidshuis begin mei heeft besloten dat het ‘opjaagbeleid’ niet werkt en het beter is de kampeerplek in het berkenbos voorlopig te gedogen. Mark en Dianne hebben zich inmiddels aangemeld voor het ‘detoxprogramma’ van Novadic-Kentron. Ook Ronald had zich daarvoor aangemeld; drie dagen na zijn intake werd hij geschept door de trein.

Of het afkicken echt gaat werken, is nog maar de vraag. Ghb-verslaving is hardnekkig. Het terugvalpercentage na afkicken is schrikbarend hoog (60 procent), het hoogste van alle harddrugs. ‘Eigenlijk is de nazorg het belangrijkst’, zegt verslavingszorgmedewerker Van Dongen. ‘Het belangrijkst is dat verslaafden uit hun oude omgeving worden losgemaakt, anders vallen ze zo weer terug in hun oude gewoonte. Het wachten is nu op een beschermde woonplek, anders heeft afkicken geen zin. We kunnen Mark en Dianne na de detox niet terugsturen naar hun tent.’