AIVD bracht misdaadjournalist Bas Van Hout door grote fouten in levensgevaar

De AIVD heeft grote fouten gemaakt, waardoor journalist Bas van Hout, een bron van de dienst, in levensgevaar is gebracht. Doordat informatie over hem onvoldoende werd afgeschermd, lekte naar de onderwereld uit dat Van Hout met de inlichtingendienst had gesproken. Hoewel de AIVD wist dat hij gevaar liep, verzuimde de dienst hem jarenlang te waarschuwen.

Dat blijkt uit een geheim onderzoek van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten (CTIVD), onder leiding van oud-voorzitter van het College van procureurs-generaal Harm Brouwer. De Volkskrant heeft de tekst van dit rapport ingezien. Conclusie van de toezichthouder is dat de staat ‘onrechtmatig’ en ‘onbehoorlijk’ heeft gehandeld.

Vanwege de fouten heeft de rijksoverheid in alle stilte een schadevergoeding betaald aan Van Hout. Daarop heeft de journalist recht omdat hij door het uitlekken van zijn rol zijn werk niet goed kon doen, zo is bevestigd door het gerechtshof Amsterdam, op 11 december 2018. Die uitspraak staat gecensureerd, geanonimiseerd en ingekort op Rechtspraak.nl.

Uit onderzoek van de Volkskrant blijkt dat Van Hout 865.000 euro bruto kreeg voor gederfde inkomsten, inclusief rente. Daar komt een onbekende immateriële schadevergoeding bovenop. De misdaadjournalist wil niets kwijt over deze bedragen: ‘Dat is privé. En het gaat me niet om geld, maar om het principe.’

Van Hout sprak tussen 1997 en 2002 met de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de voorganger van de AIVD. De BVD deed destijds onderzoek naar corruptie en banden tussen de onderwereld, wapenhandelaars en terroristische organisaties. Dat hij informatie deelde met de dienst, komt voor het eerst in de openbaarheid.

De Volkskrant kwam de kwestie vorig jaar op het spoor en benaderde hem voor wederhoor. Van Hout besloot na enige nadenken opening van zaken te geven, omdat een gedetailleerde uitleg zijn risico’s beter beheersbaar maakt. ‘Als dit dan toch naar buiten komt, dan liever het hele verhaal, met nuances.’

Boek op komst

In overleg met hem heeft de Volkskrant ruim vijf maanden gewacht met publicatie. Die tijd gebruikte de misdaadverslaggever onder meer om journalistieke contacten uit het criminele milieu op hoofdlijnen te vertellen wat er is gebeurd, om misverstanden en represailles te voorkomen. Hij deed ook aanvullend onderzoek voor een boek waaraan hij werkt.

In een uitvoerig interview beklemtoont Van Hout dat hij de inlichtingendienst alleen tipte als hij wist dat iemand in levensgevaar was, om liquidaties te verhinderen. Criminelen waren zich ervan bewust dat ze spraken met een journalist en dat wat ze zeiden openbaar kon worden, stelt hij.

Volgens hem stopte de BVD met de gesprekken omdat hij geen namen noemde van misdadigers, niet sprak over ernstige delicten waarvan hij kennis had en nooit operationele informatie prijsgaf. ‘De samenwerking heeft zich niet in de door ons gewenste richting ontwikkeld’, staat in een zogeheten exit-document van de dienst, opgesteld in 1999.

De Volkskrant heeft diverse vragen gesteld over de kwestie, die door het ministerie van Binnenlandse Zaken zijn doorgestuurd naar de AIVD. De dienst volstaat met korte antwoorden – meer zou op wettelijke gronden niet mogelijk zijn. ‘We zullen nooit bevestigen of ontkennen dat iemand bron is (geweest). Ook niet als iemand daarover in de openbaarheid verklaart. Mensen met wie we te maken hebben, moeten erop kunnen vertrouwen dat wij hun identiteit (blijven) beschermen. Geheimhouding is een wettelijk vereiste, we hebben een zorgplicht.’

De AIVD geeft wel een reactie op de uitspraak van het hof uit december 2018. ‘Daaruit blijkt dat in het verleden een bron – het hof noemt hem X – schade heeft geleden door ons toedoen. De CTIVD heeft dat beoordeeld als onrechtmatig. Een schadevergoeding is in dergelijke gevallen gebruikelijk. Die is na de uitspraak van het hof betaald. Dat er schade is geleden door een bron, hebben we ons zeer aangetrokken. Bronnen moeten kunnen vertrouwen op ons, onze professionaliteit en onze bescherming. Er zijn natuurlijk maatregelen getroffen om herhaling van gemaakte fouten te voor­komen.’

Reeks fouten

Volgens toezichthouder CTIVD heeft de inlichtingendienst tussen 1997 en 2014 een ‘reeks van fouten’ gemaakt. In het rapport staat dat de dienst Van Hout pas tien maanden na zijn eerste gesprek met een AIVD’er een codenaam gaf, voor intern gebruik. Hij werd genoemd naar de rivier die in de Griekse mythologie de grens vormde tussen de onder en bovenwereld: Acheron. Eerder stond zijn echte naam boven gespreksverslagen, opgesteld bij de dienst. Zijn naam is op een onbekend moment doorgekrast en vervangen door Operatie Acheron. ‘Klagers naam was echter nog leesbaar’, aldus de CTIVD. Ook stond informatie in een uitgelekt stuk die ‘direct herleidbaar is tot klager (Van Hout, red.)’.

Al in 2006 had de AIVD volgens de commissie aanleiding om Van Hout te waarschuwen dat hij gevaar liep. Hij verkeerde meerdere keren in bedreigende situaties. De CTIVD noemt het onbehoorlijk dat hij niet is gealarmeerd en dat zijn identiteit onvoldoende is afgeschermd. Van Hout had al sinds 2010 sterke aanwijzingen dat zijn rol was uitgelekt, maar dat werd steeds ontkend. Hij weet het pas zeker sinds het onderzoek van de CTIVD.

De conclusies en aanbevelingen in het rapport zijn in 2014 onderschreven door minister van Binnenlands Zaken Ronald Plasterk. Hij verklaarde een door Van Hout tegen de AIVD ingediende klacht ‘volledig gegrond’.

Nadat de staat had erkend dat er fouten zijn gemaakt, is lang gestreden over de hoogte van de schadevergoeding. Omdat Van Hout in beroep ging bij het hof, werd het uiteindelijk een openbare rechtszaak.

Een ander vak

Als informatie over zijn dubbelrol niet was uitgelekt, had hij tussen 2003 en medio 2009 ‘ruwweg gemiddeld 70 duizend euro per jaar meer kunnen verdienen dan hij daadwerkelijk heeft verdiend’, zo staat in de uitspraak. Zijn werk werd bemoeilijkt doordat veel criminelen niet meer met hem wilden praten. Voor de jaren 2009 tot 2015 krijgt hij een bedrag dat stapsgewijs lager wordt. Dat komt doordat de AIVD hem in 2009 in bedekte termen waarschuwde voor een mogelijk lek. Daarna had Van Hout volgens onafhankelijke arbiters een ander vak kunnen kiezen.