Agnes Kant: een onverschrokken doorbijtster

Dit artikel stond op 20 juni 2008 in de Volkskrant

De nummer 2 van de SP was weer eens flink op drift toen de minister plots constateerde: ‘Bij het woord markt wordt mevrouw Kant heel erg nerveus. Zij komt uit een politieke stroming die die altijd zeer anti-markt is geweest en in heel veel werelddelen heeft geleid tot staatswinkels met grove leverworst en wodka.’

Of de socialist Agnes Kant dat een leuk grapje vond tijdens een debat in 2004? ‘Nee, maar ik wel!’, memoreert oud-minister Hans Hoogervorst (VVD) proestend van de lach. Jarenlang ageerde de opposant tegen de liberale bewindsman die meer concurrentie in de zorg wilde. ‘Een zeer gedreven persoon die zeer hard werkt. Het is zeker geen naar mens, maar ze moet niet zo verbeten doen.’

Kant is een vrouw met een missie, een vrouw met oprechte verontwaardiging én op dit moment toch vooral de vrouw die fractieleider Jan Marijnissen moet opvolgen. Ze is een dossiervreetster, die volgens vriend en vijand altijd goed beslagen ten ijs komt. Maar het bureaucratische werk in Den Haag doet ze uit pure noodzaak. ‘Strontvervelend’, vindt ze het ‘trage’ Den Haag. Toch blijft ze ‘strijden, voor de misstanden in de zorg’, zei ze onlangs in de eigen SP-krant ZO toen ze vierde dat ze alweer 10 jaar voor de Socialistische Partij in de Tweede Kamer zat.

Dat vasthoudende (verbetene zoals buitenstaanders het noemen) heeft Kant niet overgehouden aan een slechte jeugd, zegt ze. Agnes Catharina Kant werd op 20 januari 1967 geboren in het Duitse Hessisch-Olderdorf waar haar ouders lesgaven op een basisschool op een NAVO-basis. De tijd bracht ze vooral door met sporten.

Op haar tiende verhuisde de familie naar Nederland. Kant had een rustig leventje, op wat puberstrubbelingen na (Ja, ook zij heeft het haar wel eens pikzwart geverfd en is wel eens te laat thuisgekomen). Thuis werd, op een opa in Oost-Groningen na die CPN stemde, nauwelijks over politiek gesproken. En Kant interesseerde het eigenlijk ook niet zo veel. Al is ze tijdens haar middelbare schoolperiode wel eens tegen een folder van de SP aangelopen.

Kant vindt dan ook dat kinderen niet politiek actief horen te zijn. Haar puberende dochters vertonen nog weinig politieke aspiratie, al is de oudste Anna (17) pas lid geworden van de SP. Een opgeluchte moeder in de clubkrant ZO (die gratis door heel het land werd verspreid) over haar dochters: ‘Ik zou het vreselijk vinden als ze zich zouden aansluiten bij een andere club. Dan is er toch iets misgegaan bij de opvoeding.’

Tijdens haar studie epidemiologie aan de Katholieke Universiteit Nijmegen ontdekt Kant het politieke beest in haarzelf. ‘Ze kon er niet tegen wanneer een onderzoek gewoon in een bureaula verdween’, zegt studievriendin en Kamermedewerker Ineke Palm. ‘Dat conclusies verdwenen zinde haar niet, ze wilde er iets mee doen. Agnes is een echte doener, zoals dat heet.’

Maar ze is ook een academicus. Staat Marijnissen bij het grote publiek bekend als worstendraaier of lasser, Kant heeft de titel doctor voor haar naam staan. Daar verdient ze alle credits voor, zegt PvdA-burgemeester Overweg van Doesburg die vier jaar met het fenomeen Kant te maken had. ‘Ze zat hier in de raad, was tegelijkertijd fractiemedewerker van Marijnissen in Den Haag, had twee kinderen en werd ook nog eens in diezelfde periode doctor in de geneeskunde. Doe dat maar eens!’

Ook SP-wethouder Willem Bouman roemt Kants werklust. Eind jaren zeventig richtte hij de afdeling op in Doesburg, en 10 jaar later (in 1989) stond daar ineens Kant. Ze werd omarmd door de club, en kreeg Bouman als mentor. Die schrok wel even, moet hij nu bekennen, toen hij vernam dat ze zwanger was. ‘We hadden iemand nodig die er 100 procent voor zou gaan, we móesten de buurten in.’ Kant stelde niet teleur. ‘Ze ging gewoon aan de slag. Hupsakee, met een dikke buik de buurten in. Hupsakee, actievoeren.’

Het was de periode dat de SP in Doesburg de wortels legde voor het latere succes (al jaren leveren de socialisten in Doesburg wethouders voor het college). En in die periode, toen de SP nog relatief klein was, viel Kant al op. ‘Nee, ze was niet zo gemakkelijk’, aldus burgemeester Overweg. ‘Ze was erg gedreven. Daardoor kan ze iets minder goed relativeren. Iets meer humor zou haar niet misstaan.’

Maar talent heeft ze zeker, erkent hij ruiterlijk. Toen Kant in 1998 als Kamerlid naar Den Haag trok, meldde de burgervader van Doesburg dat hij in Kant wel een staatssecretaris van Gezondheidszorg zag. Dat neemt hij nu terug. ‘Ze gaat verder naar de top, ze wordt nog minister.’

In 1998 trad Kant tot de Kamer toe, de fractie telde toen nog maar vijf leden. Meteen maakt Kant furore als ‘doorbijtertje’. Zowel buiten de fractie als binnen. Typisch Kant, noemt SP-leider Marijnissen haar eerste optreden. Meteen nadat Kant is benoemd, dus op dag één in de Kamer, voert ze al het woord in de grote vergaderzaal van het parlement.

En dat is bij alle partijen zeer uitzonderlijk. Kamerleden houden meestal een eerste toespraak, de maidenspeech, pas maanden nadat ze zijn benoemd in het parlement. Kant kroop echter meteen al achter het spreekgestoelte om haar gal te spuien over de verkiezingen van de nieuwe voorzitter van de Tweede Kamer.

Tegen haar fractiegenoten (ook die met meer ervaring) zei ze botweg: ‘Wij hebben de ondemocratische en geheimzinnige gang van zaken bij die verkiezing aan de kaak gesteld, en ik doe de portefeuille Binnenlandse Zaken. Dus, 1 en 1 = 2, ik doe dat debat.’ Marijnissen over haar opmerkelijke entree in de Kamer: ‘Het illustreert haar onverschrokkenheid’.

Daar kreeg de rest van de Kamer dus al snel mee te maken. Senator Hans Hillen (CDA) kan zich het nodige herinneren. Hij had met haar te maken als Kamerlid, en later als voorzitter van het College voor Zorgverzekeringen (Kant heeft zich de afgelopen jaren flink geprofileerd op de zorgportefeuille). ‘Ze is zo overtuigd van haar eigen gelijk, dat ze weinig ruimte open laat voor ideeën van anderen. Ze gelooft in haar eigen werkelijkheid. En nee, die bestaat niet uit marktwerking.’

Kant brak al snel records in de Kamer. Zoals het record Kamervragen stellen, dat moest ze onlangs inleveren bij PVV’ ster Fleur Agema (‘in de wandelgangen ook wel de rechtse Agnes Kant genoemd’). De SP’ster maakte snel naam in de zorgwereld, en onlangs shockeerde ze een gedeelte van Nederland met een commercial waarin een bejaarde vrouw zich uitkleed. Het was een protest tegen de ‘uitholling’ van de thuiszorg.

Na de verkiezingszege in 2006 (25 Kamerzetels) ging Kant zich steeds meer met interne partijaangelegenheden bezig houden. Maanden verving ze Marijnissen die met rugklachten gedwongen thuiszat en in de fractie kreeg ze daarvoor alle lof. Al werd haar optreden bij een belangrijk debat (in 2007) niet als briljant ervaren.

Ook blijven de beelden van een documentaire uit 2003 haar achtervolgen. Ze is lippenstiftend in beeld, en wordt op haar nummer gezet door De Grote Leider Marijnissen. ‘Flauw’, noemt Hoogervorst dat. ‘In elke organisatie is wel eens irritatie.’ Toch worden ook andere optredens van Kant bekritiseerd. Ze zou te arrogant overkomen. ‘Humor is niet Kants sterkste kant’, aldus de oud-minister. ‘Relativeren überhaupt niet.’

Toch, zeggen haar vertrouwelingen, kan Kant wel degelijk relativeren. Als ze ontspant, dan ontspant ze ook écht. Met hardlopen kan ze dat, even een kilometertje of 13 rennen over de Veluwe. Of ze vliegt eens naar de zon, aldus SP’er Bouman. Ook gaat ze geregeld kijken naar de band Original R & B Soulshow van haar man die doordeweeks voor de kinderen zorgt.

Volgens senator Hillen heeft de SP een goede leider gekozen. Hij wijst erop dat D66 altijd op zoek was naar ‘een kloontje’ van oprichter Van Mierlo. ‘Dat doet de SP anders. Kant lijkt totaal niet op Marijnissen. Hij heeft de uitstraling van een gezellige dorpspastor. Zij van een fanatieke opbouwwerkster.’