Aftellen naar het Rijks (6)
Zaterdag gaat het Rijksmuseum weer open. Tot dat moment vertelt elke dag een conservator over dat ene werk waarmee hij een speciale band heeft. Aflevering 6: rakukommen van de Japanse theeceremonie.
'Het lastige van zo'n theekom is dat je hem in het museum niet kunt vasthouden of er heet water in kunt gieten. De kom is het middelpunt in een ceremonie die de Japanse elite sinds de 13de eeuw onderhoudt. Er hoort een hut omheen en een tuin, kalligrafie, poëzie, keramiek en conversatie. Het is deel van een grotere vorm, een kunstwerk waarbij ook de factor tijd is ingebouwd. Dat maakt de theeceremonie tot een van de vroegste soorten van time based art; performancekunst.
'Je komt binnen in een tuin, waar je de wereld achter je laat. Je rekeningen, je stress. Halverwege de tuin word je opgewacht door de gastheer. Het ontwerp is ingericht op verkleining van je blik, van vrij hoge bomen en struiken tot steeds lagere, tot je een lage deur van de hut ingaat. Die is eenvoudig als een berghut, er is geen overdreven luxe. Het gaat om concentratie en aandacht. In een nis aan de wand hangt kalligrafie, op jou afgestemd - de gastheer denkt na over zijn gasten. Er pruttelt water in een ketel en er staat één bloem binnen. Daarom zijn er in de tuin ook geen bloemen, dat zou de aandacht van die ene wegnemen.
'Dan wordt de thee bereid volgens een vaststaande serie handelingen, door de theemeester, de gastheer zelf. Hij moet verstand hebben van alles; bloemschikken, architectuur, tuinarchitectuur, literatuur, kalligrafie, ook het bamboespateltje voor het opkloppen van de thee maakt hij zelf. De ceremonie is een vorm van opvoeding. Je kunt dit een leven lang verfijnen, ontwikkelen, en doorgeven.
'Deze kommen zijn 17de-eeuws. In het Aziatisch Paviljoen zie je ook Chinese kommen, daar ligt de oorsprong. In de 12de eeuw ging men in China poederthee drinken, waarbij de theebladeren werden gedroogd en fijngemalen en in hun geheel in het hete water werden opgeklopt. Dat werd overgenomen door de hoogste klasse van Japan.
'De typisch Japanse toevoeging komt in de 16de eeuw. Lange tijd blijven de verfijnde kommen van China nog in de mode, maar dan zie je kommen van aardewerk uit Kyoto, raku, opkomen. Veel grover, sober en streng monochroom. Die onregelmatigheid is onderdeel van de schoonheid. Al in de 9de eeuw zie je dat in Japanse poëzie: schoonheid zit in imperfectie. Een volle maan is mooier met een klein wolkje ervoor. Dat Japanse idee van vergankelijkheid - in het boeddhisme is niets permanent - is de achtergrond waarbinnen je deze kommen moet zien.
'Ze zijn niet op een draaischijf gemaakt, maar met de hand uit klei opgebouwd. Een vrij poreuze klei met stukjes erin. Het lijkt 'poor men's aardewerk', maar het is perfecter dan je denkt. De ongekunsteldheid is bedacht. Want als je de kom krijgt aangereikt volgens het ritueel, moet je hem draaien en blijkt die precies in je handen te passen. Je legt je linkerhand eronder en je rechterhand langs de zij en dan draai je. Dat is zó'n magisch moment. Dat kleine puntje dat eruitsteekt (zie de pijl bij de foto), komt precies onder je wijsvinger. Zelfs waar je drinkt is een kleine uitsparing voor je mond. De kom is helemaal afgestemd op het tactiele van je hand en het vasthouden zelf.'
1 Rakukom, 1650-1750 (het goud is restauratie). 2 Rakukom, Ichinyu Raku IV, 1600-1699. De pijl wijst op een uitstekend puntje, waar de wijsvinger onder kan rusten (zie de tekst) 3 Rakuvlammenkom, 17de eeuw. De kommen, 7,5 - 10 cm hoog, zijn te zien in het Aziatisch Paviljoen.
Studeerde Japanse taal en cultuur aan de Universiteit Leiden en werkt sinds 1997 in het Rijksmuseum als conservator Oost-Aziatische Kunst. Hij is verantwoordelijk voor de inrichting van het Aziatisch Paviljoen.
undefined
