Advocaat Extinction Rebellion: ‘Mijn cliënt wordt het recht te demonstreren ontnomen’

De demonstratie is niet bij de gemeente aangemeld, waardoor goede afspraken voor een veilige demonstratie niet mogelijk zouden zijn.

‘De burgemeester weet ervan, het is in een vergadering van de commissie Bestuur van de gemeente Den Haag met hem besproken.’

De gemeente en het Openbaar Ministerie zeggen dat met Extinction Rebellion geen overleg mogelijk is over veiligheid. Waarom niet?

‘De groep heeft eerder op diezelfde plek vreedzaam gedemonstreerd, dus de burgemeester weet hoe dat vorm krijgt.’

Dat garandeert niet dat een demonstratie op dezelfde manier verloopt.

‘Alleen al het feit dat een demonstratie gaat plaatsvinden, betekent dat het Openbaar Ministerie en het lokale bestuur die zo goed mogelijk moeten faciliteren, zoals maatregelen treffen voor de veiligheid. Dat hebben het Europees Hof voor de Mensenrechten, de Nationale Ombudsman, Amnesty International en drie staatsrechtdeskundigen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken uitvoerig bepleit.

‘Het Europees Hof stelt expliciet dat een wegblokkade in beginsel vreedzaam is, en dat vreedzaamheid ook omvat dat met zo’n demonstratie derden kunnen worden gehinderd. Dat is ook logisch, anders zou iedereen bij elke actie kunnen zeggen: ‘Ik heb er last van.’ Dat zou een fundamentele aantasting van de vrijheid van meningsuiting zijn.’

Uw cliënten zijn opgepakt voor opruiing. Waarom is daarvan volgens u geen sprake?

‘Een rechter moet strafbaarheid van het opzet (het opzet is een juridisch begrip, red.) van mijn cliënten beoordelen. Hun oproepen zijn overduidelijk gericht op vreedzaam demonstreren, en niet op het plegen van strafbare feiten.’

Op hun oproep staat in grote roze letters: ‘Blokkade A12’. Een snelweg blokkeren is toch strafbaar?

‘Er is een verschil tussen oproepen tot een blokkade zonder meer, en tot een vreedzame demonstratie die ‘toevallig’ – tussen aanhalingstekens – tot gevolg heeft dat je een strafbaar feit pleegt. De rechter moet de oproep beoordelen op de intentie, en niet op de gevolgen. Je kunt niet zeggen: ik kon er niet meer langs, dus is die demonstratie niet vreedzaam. Als ik nu oproep om vanavond met z’n allen in een mars van het Museumplein in Amsterdam naar de Dam te lopen, overtreden we ook regels zoals lopen op de weg of door rood licht. Een strafrechter moet kijken naar de intentie, niet naar de mogelijke gevolgen.’

Op het demonstratierecht zijn uitzonderingen mogelijk, bijvoorbeeld als de veiligheid in het geding is.

‘Het openbaar bestuur is primair verantwoordelijk voor het faciliteren van een demonstratie, ook wat betreft de veiligheid. Niet mijn cliënt.’

De rechtbank in Den Haag ziet dat anders. Die legde twee weken geleden een werkstraf op aan een klimaatactivist voor het blokkeren van een deel van de A12, omdat dit had kunnen leiden tot gevaarlijke verkeerssituaties.

‘Ik ben ervan overtuigd dat die uitspraak in hoger beroep geen stand houdt. Als je niet wilt dat een demonstratie doorgaat, kun je bijvoorbeeld de plek ontoegankelijk maken met politie-inzet. Zo hebben we dat in Nederland met elkaar afgesproken. Het is werkelijk een stap te ver om mensen voor enkel de voorbereiding van een vreedzame demonstratie of het oproepen daartoe te gaan criminaliseren. Voor de arrestaties van deze zeven activisten bestond geen enkele noodzaak.’

Hadden uw cliënten niet gewoon een minder hinderlijke plek moeten kiezen voor de demonstratie?

‘Dat roepen officieren van justitie en burgemeesters ook altijd: kun je niet ergens in een weiland gaan demonstreren? Of gewoon een brief sturen? Nee. Extinction Rebellion wil dat deel van de A12 enige tijd blokkeren omdat het precies ligt tussen de Tweede Kamer en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het Europees Hof zegt daarover: de plek die de groep het meest relevant vindt om te demonstreren, moet door het openbaar bestuur worden gefaciliteerd. Vijf kilometer verderop in een weiland staan heeft volgens het Hof geen zin, omdat je dan niet wordt gehoord door degenen die je wilt bereiken. Mensen uiten hun stem immers niet alleen in het stemhokje, maar ook in het publieke debat.

‘Om die reden besloot bijvoorbeeld de burgemeester van Zaanstad afgelopen november dat anti-zwartepietdemonstranten op zicht- en gehoorsafstand van het Sinterklaasfeest mogen staan. En het gerechtshof in Amsterdam heeft vorig jaar maart iemand vrijgesproken van opruiing, omdat die opriep tot een vreedzame blokkade.’

U zegt dat er met twee maten wordt gemeten: klimaatactivisten zouden harder worden aangepakt dan de boeren die afgelopen zomer eveneens snelwegen blokkeerden. Maar er zijn ook boeren vervolgd en veroordeeld.

‘We hebben geen massa-arrestaties van boeren gezien. Op 26 november zijn bij een vergelijkbare actie wel 150 klimaatactivisten opgepakt.’

Die boerenacties waren onaangekondigd, daar kon de politie niet snel genoeg op anticiperen.

‘Op 27 juli, de dag met veel boerenacties tegelijk, heeft de politie in onderhandeling met de boeren gezegd: je mag hier demonstreren als het niet langer duurt dan twee uur. Als klimaatactivisten zonder die tolerantie worden bejegend, moet je toch echt spreken van een ongelijke behandeling.’

Dan moet er wel iemand zijn om mee te kunnen onderhandelen.

‘Je kunt maatregelen ook op andere manieren kenbaar maken dan via een persoon.’

Wat vindt u ervan dat donderdagochtend zes activisten thuis werden gearresteerd?

‘Die aanpak van het OM is heel teleurstellend. Ik heb de officier een paar dagen geleden namens Extinction Rebellion ingelicht dat als er nieuwe verdenkingen zijn, die personen bereid zijn zich op het bureau te komen verantwoorden. Dit was écht niet nodig.’

Vrijdagochtend is het kort geding van een van uw cliënten tegen het gebiedsverbod. Hoe groot acht u de kans dat het wordt opgeheven?

‘Het oordeel is uiteraard aan de rechter. Als die zuiver oordeelt, zou die moeten zeggen: ‘Dit is het pakkie-an van de burgemeester, niet van de officier van justitie.’ De burgemeester is de enige autoriteit die beperkingen mag stellen aan het demonstratierecht.

‘Het Openbaar Ministerie heeft mijn cliënt in feite het recht te demonstreren ontnomen. Ik denk dat het regime van Iran staat te juichen over het voorbeeld dat ons beschaafd westers land hiermee stelt: mensen die een vreedzame demonstratie voorbereiden krijgen werkstraffen, mensen die oproepen tot een vreedzame demonstratie worden van de straat geplukt en vervolgd. Dat moeten we toch echt niet accepteren.’