Adviesorganisaties willen dat Nederland zich sterk maakt voor een verbod op wapens die uit zichzelf doelen aanvallen

Volledig autonoom betekent dat een wapensysteem zonder de tussenkomst van een mens ‘besluit’ om een doel aan te vallen. De technologische mogelijkheden voor steeds autonomere wapens zijn er al. Zo vermoeden de Verenigde Naties dat er in maart vorig jaar autonome drones zijn ingezet in Syrië om te jagen op menselijke doelen. Aan de grens met Noord-Korea staan robotgeweren die autonoom doelwitten kunnen identificeren en vernietigen.

Het woensdag verschenen advies is geschreven door de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) en de Commissie van Advies inzake Volkenrechtelijke Vraagstukken (CAVV).

Het internationaal humanitair recht schrijft voor dat de beginselen van onderscheid, proportionaliteit en voorzorg gerespecteerd moeten worden bij de inzet van wapens. Simpel gezegd: wie of wat is het doelwit, welke mate van geweld is gerechtvaardigd en vallen er geen overbodige slachtoffers? Die afwegingen kan een machine die op zichzelf opereert niet maken, aldus het rapport.

Het pleidooi voor een verbod op volledig autonome wapens gaat verder dan het vorige advies, dat stamt uit 2015. Nederland heeft zich tot dusver internationaal niet uitgesproken voor een verbod op dit type wapens, omdat de bestaande regels zouden volstaan.

Juridisch gezien is er niets veranderd sinds 2015, zegt voorzitter van de CAVV, hoogleraar Larissa van den Herik, maar technologisch en geopolitiek wel. ‘De ontwikkelingen zijn in die zes jaar tijd enorm snel gegaan. Daarbij is de wereld een stuk dreigender geworden.’

Verenigde Naties

Volgende week praten de lidstaten van de Verenigde Naties over de inzet van autonome wapens tijdens de toetsingsconferentie conventionele wapens. Een aantal landen binnen de VN, waaronder de Verenigde Staten en Rusland, is tegen strengere regelgeving.

Op de agenda van de Tweede Kamer staat eveneens volgende week een gesprek over een nota van D66 die oproept tot het stoppen met volledig autonoom opererende wapensystemen en meer regulering voor gedeeltelijk autonome wapens.

Naast het verbod op volledig autonome wapens pleiten de AIV en de CAVV voor specifieke regels voor gedeeltelijk autonome wapensystemen, zoals de MQ-9 Reaper-drone en onbemande voer- en vaartuigen. Daarbij is het van belang dat er nog een ‘betekenisvolle menselijke controle’ plaatsvindt. Dat wil zeggen een garantie op menselijke invloed bij de ontwikkeling, aanschaf en inzet van dit type wapens in alle stadia van besluitvorming.

De twee organisaties vragen nadrukkelijk om betere regulering voor dit alternatief, omdat, schrijven ze, de regels rond gedeeltelijk autonome wapens niet voldoende specifiek genoeg zijn gedefinieerd in het huidige oorlogsrecht. Wie is bijvoorbeeld aansprakelijk als een wapensysteem schade aanricht door een technische storing, of een hack?

Naïef

Verder zou het naïef zou zijn om technologische ontwikkelingen in de civiele sector stil te leggen uit vrees dat legermachten er mee aan de haal gaan, aldus het advies. ‘Het liefst zouden wij een wereld zonder wapens hebben’, zegt Van den Herik, ‘maar we moeten wel de realiteit onder ogen zien. Op een inkomende hypersone raket kan geen mens bijtijds reageren.’

Daan Kayser, projectleider autonome wapens van vredesorganisatie Pax, is voorzichtig optimistisch over het advies. Maar, zegt hij, over de inzet van gedeeltelijk autonome wapens is het advies onnodig vaag. Over beperkingen voor de civiele toepassingen maakt hij zich geen zorgen. ‘We hebben ook een verdrag waarin veel landen afspreken geen chemische wapens te gebruiken, zonder dat de chemische industrie er voor stilgelegd moet worden.’