Acrobatiek met een zuurstofapparaat: circusartiesten met een beperking vertellen

Tussen topacrobaten in het circus tref je zelden mensen met een beperking. Maar het kán wel. Twee artiesten aan het woord.

Jongleur en acrobaat Maartje Bonarius (31) heeft een chronische pijnaandoening en regisseert vanuit haar rolstoel de eerste circusbewerking van cultklassieker A Clockwork Orange. Vanaf woensdag toert Tall Tales Company hiermee langs de Nederlandse theaters.

Maartje Bonarius, telg uit een Nijmeegse circusfamilie, raakte als kind verslingerd aan jongleren en eenwieleren. ’s Zomers parkeerden haar ouders hun oude brandweerwagen op campings om met Circus Bonarius vakantiegangers uit de tent te lokken. Hun specialiteit: clownerie, jongleeracts en een tango met hun hond, die bizar lang stil kon zitten.

Op de internationale circusacademie van Codarts in Rotterdam ontmoette ze collega-jongleur en acrobaat Harm van der Laan, met wie ze het collectief Tall Tales Company oprichtte. Behalve een stel werden ze ook het langste acrobatenduo ter wereld: ‘Harm is met 1,91 meter een grote base maar ik ben met mijn 1,78 meter helemaal een lange flyer. Voor zover bekend bestaat er geen grotere flyer.’ Het Fonds Podiumkunsten ondersteunt hun artistieke talent om via modern circustheater existentiële verhalen te vertellen, met een meerjarige subsidie voor Tall Tales Company.

‘Vier jaar geleden ging ik tijdens een zomeroptreden door mijn enkel, gevolgd door reguliere pijnklachten. Die werden echter snel erger. Ze doken plots ook op in mijn andere enkel, daarna in mijn handen en armen. Mijn zenuwstelsel is totaal ontregeld. Het slaat op alles aan, weeromstandigheden, stress, motoriek, menstruatie. Ik heb het Complex regionaal pijnsyndroom.’

Door het onvoorspelbare verloop van CRPS moet ze haar acts continu aanpassen. ‘Heb je niet gezien dat we onze mathematische en beeldende jongleervoorstelling Square Two volledig vanaf een kruk doen? Die keuze kwam door mijn CRPS.’

Waar jongleren zittend nog ging, moest Bonarius haar acrobatiek- en tissue-acts loslaten. Klimmen in doeken, springen op schouders en vliegen door de lucht zijn verleden tijd. ‘Dat was heftig. Nog zwaarder was de fase waarin ik niet meer zelf kon eten. Zonder Harm had ik het nooit gered.’

Inmiddels kan Bonarius haar armen weer gebruiken, mits minimaal belast. Ze zit in een elektrische rolstoel. ‘Het voelt niet makkelijk om daarin een theater, studio of circustent binnen te rijden. Maar ik doe het bewust. Gelukkig reageert de circuswereld heel verwelkomend. Ik identificeer mij nog altijd met mijn beroep van circusartiest. Ik hou van het vak, van maken, ook al moet dat nu vanuit een rolstoel.’

Samen met Van der Laan regisseert Bonarius nu A Clockwork Orange. Zes acrobaten balanceren op de grens tussen circus en geweld. ‘Grappig is dat ik normaal intuïtief creëer en Harm de analyticus is. Maar nu moet ik mijn hoofd gebruiken en laat ik Harm alles uitproberen. Hierdoor ontwikkel ik mijn artistieke denken.’ Het helpt, benadrukt Bonarius, dat ze al professioneel circuskunstenaar was, voor CRPS toesloeg. ‘Ik weet wat acrobaten nodig hebben om een verhaal met circustechnieken te kunnen vertellen.’ Makkelijk vindt ze het nog steeds niet: ‘Het is botte pech. Maar ik hoop dat mensen zien dat een circusleven ook met beperking nog steeds tot de mogelijkheden behoort.’

Chinesepaalspecialist Jesse Huygh (30) is door o.a. taaislijmziekte afhankelijk van een zuurstofmachine. Toch klimt hij tijdens À 2 mètres hoog de mast in, mét zuurstofslang, draagbaar zuurstofapparaat en met hulp van collega-acrobaat Rocio Garrote. Zijn groep ADM (lees: adem) reist met een bestelwagenversie van À 2 mètres nu door België langs theaters en sanatoria. In mei komen beide gezelschappen naar Rotterdam, op uitnodiging van Circusstad Festival.

Huygh sukkelde als kind altijd met zijn longen. Astmatisch en hoog-allergisch, oordeelden artsen in Vlaanderen. Het bleek het erfelijke en ongeneeslijke mucoviscidose (taaislijmziekte), dat de organen steeds meer aantast. ‘Toen ik op mijn 12de hoorde dat ik niet ouder zou worden dan 25 jaar en nooit kinderen zou kunnen krijgen, ben ik wel even depressief geweest. De circusschool in Antwerpen bood uitkomst. Ik had altijd veel geturnd en gejudood en hing vaak als menselijke vlag aan een sportraam of lantaarnpaal. Daar leerde ik de Chinese paaltechniek beheersen.’

Bij zijn auditie voor de toonaangevende Hogeschool voor Circuskunsten in Brussel rezen even twijfels, maar Huyghs talent aan de Chinese paal gaf de doorslag. Elf jaar toerde Huygh als professioneel circusacrobaat over de wereld, zoals met het veelgeroemde Canadese Cirque Éloïze. Overal hield hij duizenden toeschouwers in spanning door meters hoge masten te bedwingen en zich op te trekken aan aerial straps. In Guinee trainde hij 45 circusartiesten. ‘Als mijn leven dan kort is, laat het bruisend en goed gevuld zijn.’

Huyghs longinhoud vermeerderde tot 61 procent. Zijn levensverwachting steeg, mede door nieuw onderzoek en betere medicatie. Maar toen kwam corona. ‘Ik moet altijd al twee meter afstand houden om geen schimmel-, bacterie- of virusinfectie op te lopen. Maar ik ben ook een mens. Thuis bij mijn vader heb ik toch corona opgelopen.’

Zeven longontstekingen volgden, waarvan één covid-gerelateerd. Het dieptepunt: een longinhoud van 34 procent. ‘Ik heb altijd zelf voorstellingen gemaakt en wilde dolgraag weer creëren. Een vriendin waarschuwde me dat dit nooit zou lukken zonder zuurstofapparaat. Toen heb ik die machine, slang en die vriendin onderdeel van À 2 mètres gemaakt. Rocio draagt mijn lucht.’

Lang zochten ze hoe niet in de knoop te raken. En het plastic van de zuurstoflang bleek weerbarstig materiaal. ‘Maar nu zou ik niet anders meer willen. Er zit zo veel symboliek in. Over verbondenheid, afstand houden, mantelzorgen en veerkracht.’ Inmiddels heeft hij ook de mobiele versie klaar. Een omgebouwde camionette kan met 5 meter lengte en 5 meter breedte een paal van 6 meter hoog dragen. ‘In Brussel is zaterdag de voorpremière, de première volgt bij het Zeepreventorium aan de Belgische kust, met een optreden voor revalidanten van chronische aandoeningen zoals mucoviscidose. We toeren langs theaters én sanatoria.’

Ziet hij zichzelf als rolmodel? ‘De professionele circuswereld is open en toegankelijk. Alleen weten mensen met een beperking niet dat ze welkom zijn. Ze denken dat optreden als circusartiest niet voor hen is weggelegd. Nou, kom maar kijken.’