'Accent ligt wel erg op gevaar voor de privacy'

Deze maandagochtend heeft hij een spraakmakend advies uitgebracht over nieuwe bevoegdheden van de inlichtingendiensten, maar vanmiddag geeft Stan Dessens zijn kleindochter van zes maanden weer de fles. 'Maandagmiddag is maandagmiddag.'

Dessens, een oud-topambtenaar die nu bestuurslid is van een stuk of tien stichtingen, verenigingen en raden van toezicht, houdt de zaken graag in balans - zoals ook blijkt uit de ondertitel van het adviesrapport dat hij aan de ministers Plasterk van Binnenlandse Zaken en Hennis van Defensie heeft afgeleverd. 'Naar een nieuwe balans tussen bevoegdheden en waarborgen', is de crux. De diensten zouden meer moeten mogen, maar ook scherper gecontroleerd moeten worden.

Tasten uw voorstellen de privacy aan?

'Als je ervoor kiest veiligheidsdiensten te hebben, moeten ze hun werk kunnen doen. De democratische samenleving is kwetsbaar. We laten veel vrijheid aan onze burgers, maar juist in het belang van die vrijheid moet je die soms iets beknotten. Dus ja, onze voorstellen kunnen de privacy aantasten. Maar het accent wordt nu wel heel erg op dat aspect gelegd. Deze zomer hadden we die DDOS-aanvallen op de banken, waardoor het betalingsverkeer in de soep dreigde te lopen. Dat is een serieuze inbreuk op het functioneren van onze samenleving. Dan krijg je te horen: hoe kan dit gebeuren, wordt er wat aan gedaan? Daar hebben we dus onze diensten voor: om de kernwaarden van onze democratie te beschermen.'

Straks mogen onze diensten precies hetzelfde als wat de NSA nu doet: met sleepnetten ongericht naar data vissen.

'Wij zeggen dat je daar best toestemming voor kunt geven, als je het systeem maar goed inricht. Bij elke zoekactie moet het gaan om de nationale veiligheid en moet het middel proportioneel zijn met de dreiging. De minister moet toestemming geven, de toezichthouder kan ingrijpen. We gaan niet zomaar alles binnenhalen om het binnenhalen. Het gebeurt alleen op het moment dat het nodig is, voor het doel dat het nodig maakt.'

Stel: ik zoek op een tuinierforum naar een adres waar ik grote hoeveelheden kunstmest kan kopen, waarmee je in theorie een bom kunt maken. Kan ik dan in de netten van de AIVD verzeild raken?

'In principe is er niets mis met een tuinierforum . Dus er zal meer aan de hand moeten zijn dan een paar zakken kunstmest willen kopen. Als er een club is die zich tuinclub noemt maar waarvan de leden helemaal geen tuin hebben - ja, dan wordt het verdacht. Dus nee, de diensten gaan echt niet alle fora controleren, maar soms moeten we ergens gaan kijken. Die bevoegdheden zijn strak omschreven, ook in de toekomst. En daar wordt strak op toegezien.'

Sommige burgers en Kamerleden hebben er geen vertrouwen in.

'Ik heb de afgelopen maanden met veel Kamerleden gesproken. Bijna allemaal steken ze de loftrompet over de toezichthouder, de CTIVD. Die heeft de laatste jaren een stapel toezichtsrapporten geschreven over de activiteiten van de geheime diensten. Als die over de grens gaan, dan staat dat daarin; en dan kan de Tweede Kamer de minister daarop aanspreken. Dat toezicht werkt. Kijk, als je een onafhankelijke toetsingscommissie al niet vertrouwt, houdt het op. Wij pleiten voor zo veel mogelijk transparantie over de diensten, maar er blijft altijd iets geheim. Dan moet je op het systeem kunnen vertrouwen.'

Dat systeem van toezicht geldt voor Nederlandse diensten. Op het buitenland is geen controle.

'Als de Amerikanen en de Engelsen het anders zien, is dat hun werkelijkheid. Ik ga niet zeggen dat de Amerikanen het verkeerd doen. Ik vind wel dat de instrumenten van toetsing en controle in sommige landen sleets worden. Je hebt dwarsdenkers nodig om het systeem scherp te houden. Ik denk dat dat hier wel goed zit.'

U bent jurist en natuurkundige. Met welke ogen heeft u naar de inlichtingendiensten gekeken?

'De juridische werkelijkheid is niet de enige werkelijkheid. De echte werkelijkheid is soms gecompliceerder. Als de wet straks zegt: de diensten mogen op de kabel, zegt een jurist: jullie mogen op de kabel. Ik zeg dan: er moet een noodzaak zijn. Noodzaak is geen juridisch begrip. Dat zal naar tijd en plaats anders worden ingevuld.'

Ooit op een big-brotherachtige manier?

'Een eis in de wet, die er altijd in blijft staan, is dat het werk van de diensten proportioneel moet zijn. Alle tuinclubs onderzoeken is nooit proportioneel. Dat mogen we nooit doen.'

undefined