Aanval op Tommel doet niet alleen hem onrecht

TOMMEL is als politicus niet het type dat massa's achter zich krijgt. Hij is - oneerbiedig gezegd - ongeveer even grauw als de vroegere Duitse Democratische Republiek. Maar dat Bolkestein hem als een onnozele hals afschildert, omdat hij (te lang) bestuurslid was van de vriendschapsvereniging Nederland-DRR, doet hem onrecht. En niet alleen hém.

Na de val van de Muur en na de andere 'zachte' revoluties in Oost-Europa, is een bepaald slag opinieleiders - niet zelden degenen die in de jaren zestig een fier idealisme uitdroegen - thans de opvatting toegedaan dat elkeen die een kameraadschappelijke verhouding onderhield met de gewone Oost-Europese bevolking en die bevolking sympathie toedroeg, als collaborateur moet worden aangemerkt.

CPN'er is een vloek geworden, en wie de actieve stellingname van de CPN in de oorlog of later - in de dagelijkse Nederlandse politiek - memoreert, wordt als een relikwie met foute standpunten afgeschilderd.

De situatie in de eerste decennia na de oorlog was er een van dreiging, van verhevigde bewapening. Alles stond in het teken van de confrontatie tussen de wereldmachten. De Verenigde Staten annexeerden hun achtertuin Zuid-Amerika door linkse leiders (zoals Allende in Chili) te helpen ombrengen, de Sovjet-Unie bezette Afghanistan.

In die Koude Oorlog - met talloze doodgezwegen slachtoffers, slachtoffers in fysieke en psychische zin - poogden sommigen het gesprek tussen Oost en West op gang te houden en de grimmige afstand te verkleinen. Niet op politiek, maar op menselijk niveau. En daar zit hem nu net de crux.

Bolkestein denkt dat Tommel politiek bedreef, doch daar ging het de vereniging Nederland-DDR niet om. Natuurlijk, de Oost-Duitse leiding moest permissie geven voor uitwisselingen, en iedereen die officieel naar Oost-Duitsland ging, werd belazerd en kreeg een beeld van een heilstaat voorgespiegeld dat heel eenvoudig kon worden doorgeprikt.

Maar binnen het kader van de alomtegenwoordige controle was het zeker mogelijk gewone en niet alleen voorgeselecteerde OostDuitsers te spreken. De hoogleraar die door een kritisch artikel tot pleewachter was gedegradeerd; de onderwijzer die in de klas zijn mond had voorbijgepraat en voortaan sigarettenpeuken kon rapen: iedereen die met enige nieuwsgierigheid naar de DDR kwam, kon hen te spreken krijgen. En de mensen in kwestie voelden zich kortstondig uit hun treurige isolement verlost.

Het gaat Bolkestein er natuurlijk om dat hij het communisme verfoeilijk vond, omdat het zich óók in een afstotelijke repressie manifesteerde. Daarin heeft hij volkomen gelijk.

In de DDR hielden 200 duizend mensen elkaar in de gaten. In Roemenië was het nog erger, daar hield de ene helft van de bevoling de andere helft in de smiezen.

De verlinkingscultuur leidde tot angst en - ook in de Sovjet-Unie - tot een complete 'tweede economie'. Een economie van ontduiking, stiekeme ruilhandel en ontduiking van verplichtingen.

Dat alles heeft, na 1989, in alle westerse analyses geleid tot de triomfantelijke conclusie dat het communistische ideaal definitief op zijn rug lag. De voormalige 'gevangenen' ervan stonden negen jaar geleden immers als overwinnaars aan de afbrokkelende grenzen van de volksrepublieken? Het gelijk van het Westen en het liberalisme was bewezen.

Dat mag zo zijn, maar de realiteit is óók dat thans een meerderheid van de bevolking in Oost-Europa zich het slachtoffer weet van de werking van de vrije markt. In de grootste Oost-Europese landen - Rusland en Oekraïne, waar ook de problemen het grootst zijn - is de armoede bedroevend. Een paar rijken rijden in kapitale auto's en exploiteren hyper-westerse modewinkels, waar geen klant is te zien.

Jarenlang werd in Oost-Europa de behoefte aan bezit en welvaart met schijn-ideologische motieven onderdrukt. Na de val van de Berlijnse Muur openden zich nieuwe perspectieven, maar zo gemakkelijk bleek het dus allemaal niet te zijn.

En nu valt Bolkestein Tommel aan. En vice versa. Het is een grauwe, platvoerse discussie. Bolkestein wíl die discussie. 'Als ik het woord ''onnozel'' gebruik, laten we er dan ook een nationaal debat van maken', zegt hij. Een nationaal debat is absoluut niet nodig. Een vakantie in Thüringen is voldoende.

Eens kijken hoe het daar valt als hij de lof van McCarthy zingt.

Hans van Wissen is redacteur van de Volkskrant.