Aantrekkingskracht van tabak op jongeren blijft onverminderd groot

Waar steeds meer volwassenen stoppen met roken, is dat voor jongeren moeilijker. In 2019 rookte een op de drie jongvolwassenen van 20 tot 24 jaar, blijkt uit nieuwe cijfers van het Trimbos-instituut. Verontrustend, vindt de onderzoeker.

De deadline voor het essay nadert en daarmee stijgt het stressniveau in het hoofd van Siem de Rode (22 jaar). Als de tijd verstrijkt en zijn concentratie afneemt, helpt een sigaret op het balkon hem over het dode punt heen. ‘Het verlicht mijn stress en geeft een voldaan gevoel’, zegt hij. ‘Ik stel mezelf een sigaret in het vooruitzicht als ik een studieproject moet afmaken. Dat beloningseffect werkt absoluut stimulerend.’

De Rode steekt niet elke dag een sigaret op, maar als hij onder druk iets moet afronden, kan hij de nicotine-verleiding maar moeilijk weerstaan. Meer van zijn leeftijdgenoten zijn rokers. Onder volwassenen daalde het percentage rokers tussen 2014 en 2019 van 25 naar 21. In diezelfde periode bleef het percentage rokende jongvolwassenen tot 24 jaar steken op 31 procent, blijkt uit een recente studie van het Trimbos-instituut. Trimbos-onderzoeker Marc Willemsen ziet daarin een gevaarlijke ontwikkeling: incidenteel roken kan leiden tot dagelijks gebruik op latere leeftijd. ‘Hoe langer ze roken, hoe moeilijker het is er vanaf te komen.’

Willemsen zegt dat veel jongeren denken dat een sigaret automatisch tot ontspanning leidt. Daarmee ligt verslaving op de loer bij de groep die de overheid wil ontmoedigen. ‘De door de coronapandemie dreigende economische recessie leidt vooral bij jongeren tot onzekerheid over de toekomst. Dat maakt hen extra vatbaar voor een tabaksverslaving.’

Stress

Hoe vaker jongeren roken, des te groter de behoefte aan nicotine. Zeker als ze te maken krijgen met stress en groepsdruk. ‘Er is een wetenschappelijk verband aangetoond tussen roken en stress’, zegt Arie Dijkstra, hoogleraar gedragswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het roken zelf speelt daarbij een belangrijke rol.

‘Het lichaam van zware rokers weet dat er op een bepaald moment nicotine aankomt. Daar bereidt het zich op voor in de vorm van ontwenningsverschijnselen: misselijkheid, minder concentratie. Bij het roken verdwijnen de misselijkheid en het concentratieverlies. Ruwweg 80 procent van de rokers is zijn ontwenningsverschijnselen aan het wegroken.’

Bij incidentele rokers gebeurt volgens Dijkstra iets vergelijkbaars. Ook van hen weet het lichaam dat ze gaan roken in stressvolle situaties. ‘Het lichaam vraagt op dat soort momenten om een sigaret’, aldus Dijkstra. ‘Nicotine kán ook tot een betere concentratie leiden, is uit een recent onderzoek gebleken. Zelfs bij niet-rokers. Voor een kleine groep is roken dan ook zelfmedicatie.’

Joint

Schrijver Joris Luyendijk onthulde ooit dat hij zijn boek makkelijker heeft kunnen afmaken nadat hij een joint had opgestoken. ‘Als je diep in een onderwerp zit en je rookt een joint, dan schakel je andere denkprocessen uit. Het is een heel effectief middel. Ik raad het echt iedereen aan’, zei Luyendijk in 2015 tegen de Groninger Studentenkrant.

Onduidelijk is of Luyendijk de studenten heeft aangespoord met zijn advies, maar het Trimbos merkt dat bekende figuren veel invloed kunnen hebben op het gedrag van jongeren. Door de tabaksindustrie betaalde filmpjes waarin influencers naar hartelust tabaksrook uitblazen in de camera, vormen voor veel jongeren een inspiratiebron.

‘De tabaksindustrie mag zich niet op minderjarigen richten. Daarom woedt nu een strijd om de twintigers op sociale media die tabaksproducten tonen en beoordelen’, legt Trimbos-onderzoeker Willemsen uit.

Zoektocht

Hoogleraar Dijkstra zegt dat jongeren makkelijk te beïnvloeden zijn in hun zoektocht naar identiteit. ‘Wie ben ik? Bij wie wil ik horen? Dat vragen jongeren zich af. Naast ontspanning is de sociale component een belangrijk motief om te roken’, zegt hij. ‘Ze zijn graag samen, hebben nog geen gezin en minder verantwoordelijkheid. Roken kan dan een activiteit van gezelligheid zijn. Identiteit is de crux bij jongeren.’

Het kabinet heeft dit jaar een veelzijdig ontmoedigingsbeleid opgetuigd: neutrale verpakkingen, verplichte rookvrije schoolpleinen, een verbod op het uitstallen van tabaksproducten in supermarkten en hogere prijzen voor sigaretten. Volgend jaar mogen fabrikanten geen gevelreclame meer tonen. In 2022 moeten horecagelegenheden hun rookruimten sluiten. Minister Blokhuis van Volksgezondheid wil een rookvrije generatie in 2040.

De cijfers van het Trimbos laten zien dat die politieke inspanningen vooral effect hebben bij oudere rokers, terwijl de aantrekking van tabak op jongeren onverminderd groot blijft. Toch denkt hoogleraar Dijkstra dat ontmoedigingsmaatregelen wel degelijk zullen aanslaan, ook bij de jeugd.

‘Angstaanjagende voorlichting schrikt mensen echt wel af. Het minder beschikbaar maken van sigaretten ook. Jongeren gaan niet meer kilometers fietsen voor een pakje sigaretten. Toch zal er altijd een groep blijven die zich defensief en obstinaat opstelt. Die blijven hun gang gaan en zullen niet veranderen.’

Verbetering: In een eerdere versie van dit artikel stond dat ook terrassen inmiddels rookvrij zijn verklaard. Dit is niet juist. Voor buitenterrassen geldt een uitzondering op het rookverbod.