Nieuws
Aanhangers Lula vieren feest na nipte verkiezingszege: ‘We hebben Bolsonaro verslagen, maar niet het bolsonarisme’
De linkse Lula da Silva keert terug als president van Brazilië. Zondag versloeg hij tijdens ongekend spannende verkiezingen nipt zijn rechtse tegenstander, de zittende president Jair Bolsonaro. Vanaf januari treedt de oud-president aan voor een derde termijn.
Lula, die Brazilië al regeerde van 2003 tot 2010, versloeg de zittende president door 50,9 procent van de stemmen binnen te halen, tegenover 49,1 procent voor Bolsonaro. Het verschil in absolute aantallen was zo’n 2 miljoen stemmen. Wel kreeg Bolsonaro meer stemmen dan in 2018. Dat laat zien dat zijn conservatief-nationalistische project verre van dood is.
In de eerste ronde begin oktober behaalde geen van de presidentskandidaten meer dan de helft van de stemmen. De peilingen gaven Lula destijds een comfortabele voorsprong, maar het verschil met Bolsonaro was slechts zo'n vijf procentpunten. Bovendien deden aan hem gelieerde kandidaten het goed bij de verkiezingen voor gouverneurs en het congres.
‘Bolsonarisme niet verslagen’
Bij het horen van de uitslag tijdens een Lula-campagnefeest in São Paulo zet de 55-jarige Marisa Vilarino het op een huilen. Minutenlang vloeit de spanning met de tranen uit haar lichaam terwijl feestmuziek door de oude fabriekshal schalt. Er is geen twijfel meer mogelijk; Lula’s voorsprong, zij het een kleine, is een definitieve.
Dan wrijft ze haar ogen droog en begint te dansen. Ze denkt aan 1985, vertelt ze, toen Brazilië het einde vierde van twee decennia militaire dictatuur. ‘Toen meenden we dat de democratie was gered, maar we waren er nog niet.’ Nu wel? Ze haalt de schouders op. ‘We hebben Bolsonaro verslagen, maar niet het bolsonarisme.’
Op de Avenida Paulista, de meerbaanse verkeersader door het hart van de miljoenenstad, wacht ontwerper Caio Torres (33) met zijn vriend tussen tienduizenden mensen op de winnaar. Op zijn shirt met jungleprint plakken twee Lula-stickers. Hij voelt grote opluchting na ‘uitputtende’ jaren. ‘Onze democratie liep groot gevaar, maar heeft stand gehouden.’ Om hem heen zingt de massa: ‘Het is tijd, Jair. Já ir embora, tijd om te gaan.’
Terwijl de straten van São Paulo zich vullen met feestvierders, is die andere helft van Brazilië zondagavond onzichtbaar. Ook de man die de verkiezingen verloor met een paar honderdduizend stemmen meer dan het aantal waarmee hij in 2018 won, laat zich niet zien. Even na tienen melden Braziliaanse media dat het licht in de presidentiële ambtswoning uit is. Hij is gaan slapen, stellen ingewijden.
Het is een scherp contrast met de luidruchtige frontale manier waarop de president de afgelopen jaren regeerde. Bolsonaro versoepelde wapenwetten, moedigde politieagenten aan om criminelen te doden en vulde zijn kabinet met militairen en fanatiek-christelijke pastors. De Amazone werd verklaard tot wingewest en de machtige landbouwsector kreeg vrij baan. Hij bezigde homofobe en racistische teksten. Hij verzette zich tegen coronamaatregelen en traineerde de aankoop van vaccins. 700 duizend Brazilianen stierven aan het coronavirus.
Vijanden
In januari begint Lula aan zijn derde en moeilijkste termijn. Het land stemde zondag in krappe meerderheid voor hem, maar gaf het parlement in de eerste ronde van de verkiezingen eerder deze maand een duw naar rechts. In het Planalto-paleis in hoofdstad Brasília treft hij een bureau met dossiers tot aan het plafond en daarnaast een klein stapeltje resterende bankbiljetten. Even verderop zetelt een hem deels vijandig congres. De verwachtingen vanuit binnen- en buitenland zijn hoog. Andere wereldleiders keken al reikhalzend uit naar zijn overwinning en waren er zondag snel bij hem te feliciteren.
De Europese Unie (tevens groot soja-afnemer) zal hameren op de snelle ‘redding’ van de Amazone en op stellingname in de Oekraïne-oorlog (waaraan volgens Lula ook de Navo schuld heeft). In de eigen regio voltooit hij een recente linkse golf met eerdere linkse overwinningen in onder andere Mexico, Argentinië, Peru, Chili en Colombia. Lula, de grootste, zal moeten manoeuvreren tussen de geïsoleerde socialistische leiders van Venezuela en Cuba en zijn nieuwe progressief-linkse buren.
De acute vraag is hoe Brazilië de komende twee maanden doorkomt, nu de strijd is beslecht op punten, maar de damp nog van het opgehitste publiek slaat. Bolsonaro volgde de afgelopen maanden met fraude-insinuaties het Donald Trump-script, maar hield zich zondagnacht op de vlakte.
Parlementsvoorzitter Arthur Lira, een belangrijk bondgenoot van de president, sprak alvast sussende woorden. De meerderheid had gesproken, stelde hij. De verkiezingsdag en de daaropvolgende avond verliepen zonder grote incidenten. Het biedt voorzichtige hoop voor een geweldloze machtsoverdracht in januari.
Einde aan honger
Zijn eerste prioriteit, zei Lula zondagavond in een volle perszaal, ‘is een einde maken aan honger’. Als een van de grootste voedselproducenten ter wereld moet Brazilië zijn eigen inwoners een ‘ontbijt, lunch en avondmaal’ kunnen garanderen. Hij beloofde economische groei, werkgelegenheid, een hoger minimumloon, betere zorg en onderwijs. ‘Goed leven, goed eten, goed wonen.’ En hij beloofde vrede: ‘Dit volk wil niet meer ruziën.’
Zo komt een van de grootste wensen van Lula’s kiezers een stap dichterbij: een terugkeer naar ‘normaal’, naar die vrolijke, zachtaardige samenleving die Brazilië ook is. ‘Make Brazil 2002 again’, prijkte dit weekend op een petje van een Lula-aanhanger.
Miljoenen Brazilianen stemden in een poging de tijd twee decennia terug te draaien, naar het moment dat de linkse politicus voor het eerst won en alles in hun ogen beter werd. De kans is klein dat dat gaat lukken: Lula stapt een podium op dat in zijn afwezigheid ingrijpend is veranderd.
