Stuurmanskunst Dehaene faalt in dioxinecrisis

De locomotief is in een wolk van stoom tot stilstand gekomen. De Belgische premier Jean-Luc Dehaene afficheerde zich in de campagneweken voor de verkiezingen op zondag 13 juni als de gangmaker van het land, en een gemoedelijk drafje leek voldoende om de positie als spil van de natie te kunnen handhaven. Maar de kippencrisis dreigt te ontaarden in een nachtmerrie voor de lijsttrekker van de CVP.

De beeldspraak kan bijna in letterlijke zin worden opgevat. De premier zweet zich een ongeluk in de schijnwerpers van de publiciteit, formuleert gejaagd en soms geagiteerd. Voor het eerst lijkt Dehaene als premier de controle over een affaire kwijt te zijn.

De eerste minister heeft toch crises van formaat doorstaan: Dutroux, de ontsnapping van Dutroux, de soms hoogoplopende twisten tussen de Frans- en Nederlandstaligen; de lijst kan moeiteloos worden aangevuld. Zijn bijnaam 'de loodgieter' dankt hij niet voor niets aan zijn vermogen strijdende partijen tot elkaar te brengen, of waar het moet de wat ruwe, maar immer onafhankelijke scheidsrechter te spelen.

Maar in het dioxineschandaal is Dehaene allerminst het vertrouwde toonbeeld van daadkracht. Het begon vorige week al met de val van de ministers Pinxten van Landbouw en Colla van Volksgezondheid. Maandag oordeelde hij dat de heren nog op tijd hadden ingegrepen, 24 uur later was hun ontslag onontkoombaar. Zondag, tijdens een lijsttrekkersdebat op de VRT, liet hij ze openlijk vallen: hij was 'verwonderd' dat hij zo laat was geïnformeerd over de ontdekking van dioxine.

Toen de opvolger van Colla, de SP-minister van Binnenlandse Zaken Van den Bossche, zich vorige week als crisismanager opwierp, vreesde de pr-machine van Dehaene kennelijk electorale schade. De premier keerde ijlings terug van de Eurotop in Keulen om de hoofdrol te kunnen spelen in het indammen van de uitdijende crisis. Maar de chaos bleef.

Voorbeelden genoeg. Dan weer is de zuivel verdacht, dan weer niet, maandagmorgen blijkt uiteindelijk de roomboter niet te vertrouwen. Een lijst met bedrijven die besmet voer afnamen is na een dikke week nog altijd niet compleet. Slachten is eerst niet toegestaan, dan alleen 'selectief', vervolgens weer niet tot maandag en later niet tot woensdag, maar als het te vol wordt mogen er wat kuikens aan geloven.

Dehaene lijkt stuurloos te schipperen tussen belangen van de kern van het CVP-electoraat, namelijk de toch al zwaar op de proef gestelde landbouwers, en de eisen van de Europese Commissie die na de trauma's rond de gekke-koeienziekte geen enkel risico meer wil nemen. Intussen snakt de consument naar duidelijkheid en een smetvrije hap.

Het slagveld is nauwelijks meer te overzien. Veestallen puilen uit, de haken in de slachterijen hangen stil, de vitrines van de middenstand vertonen leegtes, Belgen doen boodschappen over de grens. Zelfs een icoon van Belgisch ondernemerschap, IJsboerke, heeft de productie stilgezet.

Dat de suizebollende kiezer zondag in het stemhokje de crisis laat meewegen lijdt geen twijfel. Iedere campagnestrateeg weet het: zo'n affaire in de laatste week voor de stembusgang maakt alle voorgaande inspanningen het electoraat te paaien overbodig. Voor de hand ligt dat vooral de groene partijen zullen profiteren, Agalev in Vlaanderen en Ecolo in Wallonië.

Iets gewaagder is de veronderstelling dat ook het Vlaams Blok er baat bij heeft: de extreem-rechtse club trekt proteststemmen. De liberalen ruiken ook een kans: het was oppositieleider Guy Verhofstadt die zelf een bezwarend dossier over Colla bij Dehaene op tafel legde. De SP hoopt dat zwaargewicht Van den Bossche zijn blunderende voorganger snel zal doen vergeten.

Dehaene kan slechts hopen op kiezerstrouw. Hij herhaalt voortdurend dat het niet de regering is geweest die de dioxine in het veevoer heeft gemengd. En dat hij niet de enige speler op het toneel is: de Europese Unie doet ook mee. Maar dat zijn geen argumenten waarmee zijn tot dusver weinig overtuigende aandeel in het crisismanagement is te rechtvaardigen. Dehaene is ervaren genoeg om zelf verantwoordelijkheid op te kunnen eisen. Maar een kleine week is erg kort om de locomotief weer op kruissnelheid te krijgen .