Respect

Het ouderwets aandoende begrip 'respect' is terug van weggeweest. Sterker nog: het wordt zo vaak gebruikt, dat het onderhevig lijkt aan sterke inflatie.

In de jaren negentig heeft respect echter een heel ander karakter gekregen, zoals de socioloog Paul Schnabel stelt. Vroeger betoonde je respect aan anderen, nu eis je het op voor jezelf.

Het ouderwetse respect was het product van de standenmaatschappij. Respect werd vooral betoond aan 'meerderen': ouderen, gezagsdragers en mensen uit een 'hogere stand'. Die sociale hiërarchie is verdwenen en alle mensen zijn, althans in theorie, gelijkwaardig.

Daarmee is ook de status van respect veranderd. Het valt je niet meer vanzelfsprekend ten deel, op basis van afkomst of maatschappelijke positie. De erkenning door anderen moet je zelf verdienen.

Het 'je plaats kennen' van de standenmaatschappij is vervangen door het 'je deel krijgen' van de egalitaire samenleving.

Het is geen toeval dat aan de onderkant van de samenleving het meest over respect wordt gepraat. Vooral voor allochtonen liggen theorie en praktijk van de egalitaire samenleving het verst uit elkaar. Dat steekt des te meer voor jongens die opgroeien in een sterke machocultuur, zoals veel Surinamers, Antillianen en Marokkanen.

Inmiddels is duidelijk dat de idealen van maatschappelijke gelijkheid en status op basis van verdienste ook een keerzijde hebben. Onderlinge concurrentie om een plaatsje onder de zon en de druk tot 'scoren' leiden tot toenemende stress.

Gezag wordt minder gemakkelijk geaccepteerd. De vereiste assertiviteit slaat bij sommigen om in regelrechte agressie.

Geconfronteerd met deze schaduwzijde raakt het steeds meer in de mode om de emancipatiebeweging van de jaren zestig de schuld te geven. Dat is echter eenzijdig en simplistisch.

Ten eerste is de gemiddelde burger heel goed in staat voor zichzelf op te komen zonder anderen te kwetsen. En ten tweede had ook het ouderwetse respect een keerzijde, die nu vaak over het hoofd wordt gezien.

De hiërarchische samenleving van de jaren vijftig kende tal van praktijken die wij tegenwoordig als zeer kil en respectloos zouden beschouwen. Vrouwen en homo's werden onderdrukt en ongehuwde moeders verstoten. Op school werden domme middenstandskinderen bevoordeeld ten koste van slimme kinderen van arbeiders.

Het is ontegenzeggelijk waar dat de eis tot respect soms doorslaat. Dat neemt echter niet weg dat de samenleving belangrijke vooruitgang heeft geboekt, ook in morele zin, door rangen en standen op te ruimen.