RAPPEN TEGEN SARKOZY

Maandagavond in Olympia, de concerttempel aan de Boulevard de Capucines, hartje Parijs. Joey Starr, op 39-jarige leeftijd tot de vader van de Franse rap uitgegroeid, brengt meer dan duizend, bij voorbaat dolenthousiaste fans in vervoering. Hij spuwt met zijn zware, rauwe stem de woorden: ‘Quand Sarko veut nous karsheriser, c’est hot-hot’ (Wanneer Sarko ons wil karcheriseren, is het oorlog).

Voor buitenstaanders is dat geheimtaal. Maar de twintigers en dertigers in Olympia, een behoorlijk getrouwe afspiegeling van een samenleving die zich ‘black-blanc-beur’ (zwart, wit, bruin) noemt, weten precies waarop Starr doelt. Hun idool hekelt de minister van Binnenlandse Zaken, Nicolas Sarkozy, de man die volgend jaar president van Frankrijk wil worden.

‘Sarko’, zo noemen zijn talrijke vijanden hem en Starr is een van hen. Zijn taalvondst ‘karsheriser’ is een bewerking van een uitspraak van Sarkozy, die vorig jaar uitriep dat hij de banlieues met ‘Kärcher’ (een Duitse hogedrukspuit) wilde schoonmaken.

Nog meer omstreden was Sarkozy’s uitval dat hij het ‘tuig’ in de voorsteden wilde aanpakken. Dat zei hij bij het begin van de rellen in de banlieues, precies een jaar geleden. Hij doelde op de relschoppers, maar die nuance ging verloren in de kakofonie die op zijn uitspraak volgde.

Alle politici, ook in zijn eigen kamp, verweten hem olie op het vuur te gooien. De jongens in de banlieues voelden zich collectief als ‘tuig’ weggezet. Sindsdien geldt ‘Sarko’, toch al niet geliefd als baas van de politie, voor hen als vijand nummer één.

En dus richt Joey Starr zijn pijlen al een jaar lang op de man die hij in een interview omschreef als ‘de megalomaan met een opgeblazen ego, die onrust in de banlieues stookt, beledigt, politieagenten ophitst en geen spoor van excuses aanbiedt’. Zijn fans zijn het roerend met hem mee eens, zo blijkt tijdens zijn concert.

Wanneer Starr oproept tot solidariteit met de ‘sans-papiers’, de illegalen, volgt er bescheiden applaus. Maar iedere rondje Sarko-bashing verhoogt het aantal decibellen, ongetwijfeld tot plezier van de socialist Jack Lang, die onder applaus te laat in de zaal plaatsneemt.

‘Tiens la femme et tu tiendras la France’, (Hou de vrouw en je zult Frankrijk houden’), zingt de macho Starr pesterig tot Sarkozy naar aanleiding van diens huwelijksperikelen.

De rapper, geboren in het roemruchte departement ‘neuf trois’ (93, oftewel Seine Saint-Denis, waar de rellen vorig jaar begonnen), is niet de enige bekende Fransman, die een eventueel presidentschap van Sarkozy als een groot gevaar bestempelt.

Sinds de herfst van 2005 is er een front ontstaan van ‘uit de immigratie afkomstige’ Fransen (zoals allochtonen plegen te worden aangeduid), gericht tegen de man die zelf een tweede generatie-allochtoon is, zij het van welvarende, Hongaarse komaf.

Acteurs, musici en sporthelden die in de banlieues zijn opgegroeid, doen mee aan de diabolisering van Sarkozy. De bekendsten zijn Jamel Debouzz (komiek en knuffelallochtoon), Yannick Noah (de tennisheld van de Fransen), Diam’s (vrouwelijke rapper) en Lilian Thuram (geëngageerd voetbalinternational).

Kenmerkend voor de succesvolle ‘nieuwe’ Fransen is dat zij zich in hun strijd beroepen op de grondwaarden van de Franse Republiek. De leuze van vrijheid, gelijkheid, broederschap is er bij hen van jongsaf ingestampt. Die moet nu dan maar eens worden waargemaakt, vinden zij, dus ook in de banlieues. ‘Wij zijn Frans, het is de Republikeinse logica en de geschiedenis die ons zo heeft gemaakt’, rapt Joey Starr.

Samen met Jamel toont hij zich het meest actief. Na de rellen hebben zij een collectief opgericht, dat jongeren aanspoort zich als kiezers in te schrijven. ‘Als jij je niet met de politiek bezighoudt, doet de politiek dat wel met jou’, houdt Starr ze voor. Hun stemadvies is negatief: alles is goed, behalve Sarkozy en Jean-Marie Le Pen, de leider van het extreemrechtse Front National.

Jamel trok in september alle aandacht van de media dankzij zijn hoofdrol in de film Indigènes. Daarin wordt voor het eerst aandacht besteed aan de bijdrage van (Noord-)Afrikaanse soldaten aan de bevrijding van Frankrijk in 1944. Tijdens voorvertoningen in de banlieues legde Jamel zijn jeugdige publiek uit, hoezeer hun voorgeschiedenis met die van Frankrijk is verknoopt. ‘We horen bij dit land, we zijn hier volkomen legitiem.’

Bij een voorvertoning zat hij naast president Jacques Chirac. Die deed er in de afgelopen jaren ook alles aan om zijn rivaal Sarkozy beentje te lichten. De president en vooral diens vrouw Bernadette toonden zich na afloop van de film geëmotioneerd en trokken de portemonnee, althans die van de staat: de pensioentjes van de nog overlevenden veteranen uit Afrika worden op het niveau van hun Franse medestrijders gebracht. Dankzij de film, die er zonder de sterrenstatus van Jamel niet zou zijn gekomen.

De komiek, iets meer dan anderhalve meter hoog, bedankte Chirac en toog vervolgens naar andere Sarkozy-haters, de ‘krakers van Cachan’. Die groep illegalen beheerste wekenlang het nieuws, nadat Sarkozy het kraakpand dat zij al jaren bewoonden, plots had laten ontruimen. Een aantal ging in hongerstaking.

Jamel dook op in alle tv-journaals, terwijl hij de hongerstakers omhelsde en succes toewenste. Sarkozy bezweek onder de druk en zorgde voor vervangende huisvesting; een politieke salto die haaks op zijn imago van rechtlijnige strengheid staat.

Al die speldenprikken aan het adres van Sarkozy roepen de vraag op naar hun effect: verliest hij terrein of vergroot zijn diabolisering alleen maar zijn populariteit bij de gemiddelde Fransman? En slagen de allochtone artiesten er daadwerkelijk in jongeren naar de stembus te krijgen – hoe liggen ze eigenlijk in de banlieues?

‘Die jongens hebben het maar gemakkelijk, want zij zijn rijk geworden en wonen dus niet meer hier. Maar voor mensen die dagelijks aan het overleven zijn, is het niet eenvoudig om je met zoiets als stemmen bezig te houden’, meent de 38-jarige Sounou, staand voor zijn flat in een probleemwijk in Les Mureaux, ten westen van Parijs.

Even verderop, in Chanteloup-les-Vignes, begint een tiental jongens van (Noord-)Afrikaanse afkomst, voornamelijk tieners, bij het horen van de namen Starr en Jamel direct door elkaar te schreeuwen.

Grote lijn: Jamel deugt (‘Hij maakt ons altijd aan het lachen’), maar Starr niet, want hij is ‘een hoerenzoon’ en ‘te oud’, want al 39. ‘Hij rapt over zijn kind, dat zegt ons toch niks’, zegt een van hen. Maar dat Jamel en Starr oproepen te gaan stemmen, vindt iedereen prima, vooral omdat dat tegen Sarkozy is gericht. ‘Bij hem vergeleken is Le Pen nog beschaafd’, zegt Jacob, een zwarte jongen van 20 die een horecaopleiding volgt.

Maar meldt de banlieuejeugd zich ook echt aan als kiezer? Het collectief ‘Banlieues Respect’ stelt van wel op basis van onderzoek in 108 gemeenten. In januari, dus na de rellen, deden zich stijgingen voor die ‘variëren tussen tussen 7 en 32 procent, vooral onder jongeren tussen 18 en 35 jaar’. Voorsteden van Parijs, zoals Nanterre (25 procent) en Bobigny (26 procent) scoren hoog. Een andere actiegroep claimt dit jaar 53 duizend banlieusards tot inschrijving te hebben bewogen.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken, met Sarkozy aan het hoofd, sust de opwinding over die cijfers. In Seine Saint-Denis, waar de rellen begonnen, is een stijging met slechts 2 procent waargenomen, ‘die vooral het gevolg is van demografische ontwikkelingen’. Pas boven 3 procent is een stijging ‘betekenisvol’, meent het ministerie.

Bovendien is het de vraag, of het engagement van Jamel en Starr niet ook averechts kan werken. Ze moeten er vooral mee doorgaan Sarkozy van alles de schuld te geven, betoogt Ivan Rioufol, die columnist van de rechtse krant Le Figaro is.

‘Dat maakt Sarkozy alleen maar groter. De Fransen hebben heus wel door hoe het werkelijk zit: ze weten echt wel wie de werkelijke schoften zijn’, stelt hij, onder verwijzing naar de 115 auto’s die per dag in brand worden gestoken en de veertien agenten, die dagelijks gewond raken.

Maar opinieleider Jean-Daniel Lévy van onderzoeksbureau CSA gelooft niet in de stelling van Rioufol. ‘Niet alleen bij jongeren ligt Sarkozy slecht door zijn scherpe woordkeuze tijdens de banlieuecrisis, maar sindsdien valt er ook een zekere ongerustheid bij het grote publiek over hem waar te nemen.’ ‘Kan hij wel de president van alle Fransen zijn’, vraagt men zich af.

Dat kunstenaars, musici en sporters oproepen tot verzet tegen ‘Sarko’, acht de opiniepeiler van ‘tamelijk marginaal’ belang. ‘We hebben in dit land een lange traditie van geëngageerde kunstenaars. Maar hun stellingname interesseert de kiezers maar weinig. Ze laten zich bij hun keuze vooral leiden door wat ze zelf van de opvattingen van een politicus vinden’, zegt Lévy.

Vooralsnog lijkt Sarkozy zich geen zorgen te hoeven maken, want hij ligt in de peilingen ver voor op zijn rechtse rivalen, zoals premier Dominique de Villepin. ‘Maar de verkiezingen kunnen op enkele honderdduizenden stemmen worden beslist. Dus die 2,5 miljoen kiezers in de banlieues kunnen wel degelijk het verschil maken’, oppert wetenschapper en veiligheidsexpert Sebastian Roché. Hij schreef een boek over wat hij als ‘de ergste rellen uit de naoorlogse geschiedenis’ van Frankrijk aanduidt.

‘Het bizarre is dat er aan die gebeurtenissen helemaal geen politieke consequenties verbonden zijn. Er is zelfs geen parlementaire enquête gehouden, iets wat in ieder ander Europees land zou zijn gebeurd’, zegt hij. Hij ontwaart daarachter de hand van Sarkozy, die ook nog voorzitter is van de UMP, de partij die over de absolute meerderheid in het parlement beschikt.

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
Vervolg van pagina 25

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
‘Sarkozy heeft geen enkel belang bij een echt debat over de banlieues. Want als het om veiligheid gaat, wil hij maar één boodschap kwijt, namelijk dat zijn resultaten positief zijn. Daartoe wijst hij op de criminaliteitscijfers, die omlaag zijn gegaan. Vooralsnog lijkt de publieke opinie hem daarin te volgen’, constateert Roché.

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
Hij betreurt Sarkozy’s eenzijdige nadruk op repressie. ‘Vóór de rellen had hij ook nog een ander discours: hij was niet alleen voorstander van law and order, maar ook van positieve discriminatie en van financiering van moskeeën door de staat. Daarmee probeerde hij de moslimstem te winnen. Maar in het afgelopen jaar zijn die ideeën geheel verdwenen en hoor je hem alleen nog maar over veiligheid.’

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
De politieke logica achter die ommezwaai is evident. In 2002 behaalde Le Pen bij de presidentsverkiezingen bijna 17 procent. Als kampioen van de veiligheid hoopt Sarkozy een deel van die circa vijf miljoen stemmers te lokken. Le Pen zelf zei deze week ervan overtuigd te zijn dat Sarkozy daarin niet gaat slagen: hij wees erop dat hij nu al op 11 procent in de peilingen staat, hoger dan in 2002 op zes maanden van de verkiezingen. Vergenoegd blikte hij al vooruit naar een volgende banlieuecrisis, die de veiligheidsdienst in een alarmerende notitie al min of meer heeft aangekondigd.

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
Le Pen staat daarin niet alleen. Premier Dominique de Villepin, die voorlopig ver achter ligt op de man die hij binnenskamers als ‘de dwerg’ pleegt aante duiden, betoogde onlangs, eveneens binnenskamers, dat een herhaling van de rellen ‘het bewijs zou zijn dat Sarkozy heeft gefaald’. De socialistische kandidaten voor het presidentschap, politica Ségolène Royal voorop, staan ook klaar om Sarkozy in dat geval de les te lezen.

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
Maar even goed kan het rustig blijven en kan het Franse volk op 6 mei 2007 ‘le petit Nicolas’, zoals Joey Starr hem aanduidt, tot president kiezen. Hoe zullen al die Sarkozy-haters in de banlieues dan reageren?

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
Op de trappen voor de zaal van Olympia zitten de fans van Joey Starr kalm bijeen. Maar hou ze de mogelijkheid voor dat Sarkozy straks echt president wordt en het is gedaan met de rust. De relaxte reggaezanger Jeff de Paris, geboren op Martinique, inmiddels 33, vertelt eerst breed glimlachend, hoe hij vroeger nog met Starr in dezelfde flat in Seine Saint-Denis woonde. Maar hij kapt het gesprek resoluut af bij de optie van een president Sarkozy. ‘Hij zal geen president worden’, herhaalt hij, een keer of vier, steeds harder en beslister. De glimlach is weg, hij wil niets meer zeggen.

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
Even verderop zit de 34-jarige Philippe, ook opgegroeid in de banlieue, maar nu woonachtig in de Franse Alpen, waar hij met succes in het hotelwezen werkt. ‘Ik ben blij dat ik er weg ben gekomen’, zegt deze Fransman van Antilliaanse komaf, vader van twee kleine kinderen, over de banlieue. Philippe ontpopt zich in de loop van het gesprek als een zachtaardige, bescheiden man. ‘Ik heb het gered dankzij hard werken, maar vooral geluk’, zegt hij. Des te frappanter is zijn antwoord op de vraag wat er gaat gebeuren als Sarkozy president wordt.

ALS SARKOZY MAAR GEEN PRESIDENT WORDT
‘Tja, dan moeten we Frankrijk als bezet gebied beschouwen’, zegt hij ernstig. ‘We zullen in verzet moeten komen. Ik vind het naar dat mijn kinderen dat moeten meemaken. Maar dan is een revolutie noodzakelijk.’