Polarisatie ondergraaft oorlog tegen terrorisme

De demonstratie kwam laat op gang. Het leek wel of de aanslagen in Istanbul op Britse doelen en de krijgshaftige reactie van premier Blair en president Bush de twijfelaars over de streep hadden getrokken. De tegenstanders van het ingrijpen in Irak zien in de aanslagen een bewijs dat de oorlog een averechts effect heeft gehad: het heeft het fanatisme en de strijdvaardigheid van Al Qa'ida en andere terreurgroepen gevoed. Bush, wiens standbeeld symbolisch op Trafalgar Square werd omgetrokken, achten zij daarom verantwoordelijk voor de dood van de Britse consul.

De Amerikaanse president en de Britse premier zijn een totaal andere mening toegedaan. 'Niet de president, of het Amerikaans/Britse pact zijn de oorzaak van de aanslagen, maar de terroristen', zei Blair donderdagmiddag. Bush en Blair zien in de nieuwe aanslagen juist een aansporing de oorlog tegen het terrorisme nog feller, nog fanatieker en met nog meer middelen te voeren. 'Er is geen terughoudendheid, geen compromis, geen twijfel mogelijk in het bestrijden van dit kwaad', zo riepen ze eensgezinder dan ooit. De oorlog zal niet eindigen tot het terrorisme met wortel en tak is uitgeroeid, aldus de beide leiders op de persconferentie in Londen.

Er is geen bewijs dat de oorlog tegen Irak de reeks van terreuraanslagen in de wereld heeft aangemoedigd. Al Qa'ida was ook vóór de inval in Irak al zeer actief. Maar er is evenmin een bewijs dat door de oorlogen in Afghanistan en Irak de terreurgroepen zijn ontmoedigd. Niettemin voelen beide kampen zich bevestigd in hun gelijk.

Terwijl verwacht was dat voor- en tegenstanders van de oorlog na de overwinning op Saddam Hussein voorzichtig uit de loopgraven zouden treden en met elkaar over de toekomst van dit land zouden gaan praten, hebben ze zich daardoor dieper in hun stellingen verschanst en zijn ze elkaar steeds harder gaan overschreeuwen. Na elke aanslag, na elk rapport en onderzoek en zelfs na elk verkrampt staatsbezoek lijkt het debat verder te polariseren.

Politici mogen geen twijfel tonen, maar naast zoveel vastbeslotenheid zou ook enige bescheidenheid Bush en Blair sieren. De beide leiders hebben sinds 11 september 2001 fout op fout gestapeld. Zo is er geen enkele voortgang gemaakt met het wegwerken van een van de oorzaken van de terreuraanslagen: het conflict tussen Israël en de Palestijnen. De routekaart voor vrede in het Midden-Oosten ligt er verkreukeld bij. En de verwachting is niet dat de Amerikaanse president die in zijn herverkiezingsjaar weer glad zal strijken uit angst daar zelf over uit te glijden.

Blair heeft op zijn beurt de Britten een valse voorstelling van zaken gegeven met zijn waarschuwing dat Saddam Hussein binnen 45 minuten chemische en biologische wapens zou kunnen inzetten - een bewering die meer dan tweehonderd dagen na de aanval ridicuul is geworden, maar toch wordt volgehouden.

De oorlogsstrategie die Bush en Blair aanhangen ('we zullen hen uitroeien voordat zij ons uitroeien'), lijkt tot nu toe niet erg succesvol te zijn. Ondanks het harde optreden in Afghanistan en Irak heeft de vijand zich niet teruggetrokken. Eerder lijken hierdoor gematigde krachten te worden geradicaliseerd, zodat makkelijker nieuwe rekruten voor zelfmoordcommando's kunnen worden geworven.

Het einddoel van de oorlog, het terrorisme met wortel en tak uitroeien, lijkt ook niet erg realistisch in een oorlog tegen een onzichtbare vijand die geen capitulatievoorwaarden kan worden gesteld. Slechts de geweldsspiraal wordt er door versterkt. Londen mag dan worden gebarricadeerd, ergens anders zijn altijd wel bressen in de verdediging te vinden.

Ook de verdergaande polarisatie bij de tegenstanders van de oorlog stemt tot somberheid. In de massademonstratie van donderdag uitten de betogers massaal hun haat tegen Blair en vooral Bush en klonk geen wanklank over Saddam Hussein, Al Qa'ida en Bin Laden. Dat is opvallend, omdat Bin Laden de oorlog aan Israël en het Brits/Amerikaanse pact heeft gepredikt en heeft gezegd niet te zullen rusten voordat de hele westerse beschaving is vernietigd.

Voor- en tegenstanders in de oorlog tegen het terrorisme bevechten nu elkaar, terwijl juist een intelligent debat en solidariteit nodig zijn om ervoor te zorgen dat de filosofieën van Bin Laden aanhang verliezen. Maar dat lijkt verder weg dan ooit.