Koningshuis veel duurder dan Zalm stelt

Vrijwel altijd zijn officiële uitlatingen over het koningshuis uit het Haagse circuit ontwijkend, zalvend en vergoelijkend. Iedere ingewijde weet dat het monarchale stelsel boordevol ongerijmdheden zit, vooral als het om de financiële aspecten gaat, maar juist als men in de nabije omgeving van de Oranjes verkeert, is de neiging problemen te verbloemen niet te onderdrukken.

Nu het officiële rapport van oud-minister Zalm over de jaarlijkse kosten van het koningshuis is verschenen, blijkt dat opnieuw. Het stuk is schijnbaar een nuchtere objectieve optelsom van posten uit de verschillende departementale begrotingen teneinde de Kamer nauwgezet te informeren over de vraag wat de monarchie eigenlijk kost. Maar op de keper beschouwd is ook dit rapport een poging de lasten van het vorstenhuis onschuldiger voor te stellen dan ze zijn.

Zo komen volgens Zalm de kosten uit op in totaal ruim 39 miljoen euro. Dat is goedkoop, lijkt het, want de Britten zijn nog duurder uit (50,5 miljoen euro). Maar Elizabeth II betaalt weer wel belasting, terwijl onze betaalde koninklijke functionarissen al generaties lang geen inkomstenbelasting betalen, geen vermogensbelasting en geen successierechten; ook zijn zij vrijgesteld van schenkingsrecht, zodat de koningin haar zusters zonder kosten uitkeringen kan toekennen. Het is voor een buitenstaander moeilijk te becijferen – Zalm had het kunnen berekenen – hoeveel de staatskas hierdoor jaarlijks misloopt en de laatste twee eeuwen is misgelopen.

Ook laat Zalm opzettelijk bepaalde kostenposten – huisvesting en beveiliging – weg uit zijn becijfering op grond van een volstrekt ondeugdelijke redenering. De kosten van de paleizen zou de staat toch moeten dragen, is Zalms verklaring, en dus woont de koninklijke familie volgens dit rapport kennelijk gratis. Maar natuurlijk moeten die bedragen (voor verzekering, onderhoud et cetera) wel degelijk aan de monarchie worden toegerekend, want de gebouwen zouden anders verkocht of verhuurd kunnen worden of voor ander zinvol gebruik beschikbaar komen. Wat zou het Amsterdamse Paleis op de Dam, dat 362 dagen per jaar goeddeels leegstaat, niet (weer) schitterend kunnen functioneren als historisch museum binnen de Republiek der Nederlanden!

De verbouwingen die momenteel in en aan het voormalige Amsterdamse raadhuis op instigatie van Beatrix gaande zijn, komen niet alleen neer op verkrachting van een eeuwenoud monument, maar ook op kapitaalvernietiging (verspilling van belastinggeld). Na de afschaffing van de monarchie zullen ze immers weer ongedaan gemaakt moeten worden.

Voorts zijn ook de kosten voor beveiliging van de hele familie van Oranje weggelaten uit de berekening. Dit zijn wel (exorbitante) uitgaven voor de overheid (in de orde van 40 miljoen euro), maar ze zijn moeilijk traceerbaar weggeboekt in verschillende departementale begrotingen. Ook deze gelden horen volgens het rapport-Zalm niet tot de werkelijke kosten van het monarchale stelsel. Waarom niet? ‘Ze hebben geen relatie met het functioneren van het koningschap.’ Een doorzichtig gelegenheidsargument, want niets is typerender voor een koninklijk staatshoofd dan dat zijn hele familie continu moet worden beschermd.

Maar ook de kosten van het ‘watermanagement’ die Willem-Alexander maakt, worden door Zalm expliciet buiten het prijskaartje gehouden, want ook dat zijn ‘geen functionele kosten van de monarchie’. En dat leek mij nu juist de enige activiteit van werkelijke betekenis op de agenda van de kroonprins. Maar wat hij eraan uitgeeft, mogen we niet weten.

Ook de staatsbezoeken zijn door Zalm van de totale kosten uitgezonderd, omdat ze in departementale begrotingen worden toegelicht en verantwoord. Maar dat is een kromme redenering: het ging er immers juist om alle kosten helder in kaart te brengen en netjes bij elkaar op te tellen. Maar blijkbaar is ook Zalm teruggeschrokken van het schrikbarende totaal dat dan in beeld zou komen. En dat wordt vermeden door in bijlage 3 van het rapport eenvoudig te vermelden dat alle vliegkosten ‘door het staatshoofd en alle overige leden van het Koninklijk Huis ten laste komen van de Dienst Koninklijk Huis die de kosten zal declareren bij Algemene Zaken’. Wolliger kan het niet en bedragen krijgen we niet te zien.

Dat alle Oranjes voor hun privéreizen gratis kunnen vliegen, blijft in mijn ogen onaanvaardbaar, evenals het hun toevallen van alle mogelijke andere emolumenten (denk aan het niet sturen van rekeningen door bevriende relaties, door artsen en door hofleveranciers) waarvan we de ronde getallen uiteraard ook nooit onder ogen zullen krijgen.

Want de kern van de zaak blijft toch dat de Nederlandse koning(in) een salaris ontvangt dat zeventien maal hoger is dan dat van president Obama, terwijl het werkelijke belang van de functie toch bescheidener is. En dat de familie op geen enkel terrein van het dagelijks leven ooit eigen geld hoeft aan te spreken. Want dat alles valt onder ‘functionele lasten’ die naast het eigenlijke salaris met hoge bedragen op de begroting staan. Geen wonder dat ze grote kapitalen te beleggen overhouden; pijnlijk is dat de laatste tijd herhaaldelijk naar buiten is gekomen dat slinkse beleggingsconstructies vanuit het werkpaleis worden gecoördineerd om van heimelijke belastingparadijzen te profiteren.

Klip en klare eindoordelen zoals het rapport-Zalm beloofde te geven over de financiële consequenties van de Nederlandse monarchie, zijn al met al in onvoldoende mate aangedragen.