'Een bewuste boerin zorgt voor een grotere oogst'

Mazoe Gondwe kijkt door de raam van het café in Amsterdam, waar ze is neergestreken voor het interview. Buiten giet het. Meteen moet ze denken aan Nchenachena, haar dorp in Malawi. ‘Als ik regen zie, wil ik naar huis. Om te planten.’ Ze draait zich om. ‘Je moet zelf komen kijken. Kun je zien hoe goed we het doen.’

Gondwe (60) heeft, met haar metalen brilletje, het uiterlijk van de lerares op internationale scholen die ze jaren is geweest. Maar nu is Gondwe studeerde, vooral boerin. In het geboortedorp van haar man, een gepensioneerde VN-functionaris, bestiert ze een boerderij van 30 hectare. Het paar verbouwt er maïs, bananen, macadamianoten, sojabonen, pinda’s en Spaanse pepers. ‘En tabak, natuurlijk, om geld te verdienen.’

Door haar grond optimaal te benutten, draagt Gondwe bij aan de voedselvoorziening in het nog altijd arme Malawi, en daarmee aan Millenniumdoel 1, het halveren van de honger. Maar Gondwe wilde meer doen. Vanuit de Coalitie van vrouwelijke boeren (Cowfa) in Malawi bedacht ze een plan om vrouwen op het platteland mondiger te maken – waarmee ze in één keer een bijdrage levert aan Millenniumdoel 1 en 3 (gelijke rechten voor vrouwen).

‘Cirkels van reflectie’, heet het op het project, dat steun krijgt van de Nederlandse regering en campagneorganisatie Niza/ActionAid. Vier keer per week komen plattelandsvrouwen enkele uren bijeen, in een schooltje of onder een boom, om te leren lezen en schrijven. In vier plattelandsdistricten zijn er al 91 cirkels, waar ruim tweeduizend vrouwen aan mee doen.

Dat het analfabetisme wordt aangepakt, in een land waar 40 procent van de vrouwen niet kan lezen en schrijven, is mooi, zegt Gondwe. Maar het andere doel van de cirkels vindt ze duidelijk belangrijker: bewustwording.

Gondwe: ‘In Malawi bepaalt de man, als hoofd van het gezin, nog altijd alles. Wanneer hij zegt: we verbouwen alleen tabak, omdat hij denkt daarmee geld te verdienen, gebeurt dat.

‘Vrouwen voelen zich vooral verantwoordelijk voor het brood op de plank. Ze zullen eerder maïs willen planten, wat voedsel verschaft en minder gevoelig is voor misoogsten. Het is dus goed voor de voedselvoorziening als vrouwen meer zeggenschap krijgen over het land. Toch is maar 4 procent van de landbouwgrond in handen van vrouwen, hoewel ze bijna al het werk doen.

‘Wij wijzen de vrouwen op de Grondwet, die bepaalt dat iedereen land mag bezitten. Vrouwen durven daardoor eerder af te stappen op de dorpshoofden, die nog altijd mogen bepalen wie een stuk gemeenschapsgrond mag verbouwen. Wat blijkt? De dorpshoofden zijn gemakkelijk te overtuigen en wijzen steeds vaker grond toe aan vrouwen. Ze beseffen dat als de vrouwen zeggenschap over de grond krijgen, dit de gezinnen en de gemeenschap ten goede komt.’

Een andere wet die de vrouwen onder de aandacht brengen, is de Testament- en Erfeniswet, die de regering in 2006 invoerde. ‘Het komt nog altijd voor dat als de man overlijdt, zijn familie het land wil afpakken van de weduwe. De nieuwe wet verbiedt dat. Maar veel vrouwen weten dat nog niet.’ Verder leren vrouwen compost te maken, zodat ze hun oogsten kunnen vergroten, en zijn ze begonnen met microkredieten. De vrouwen vinden het prachtig, zegt Gondwe. ‘De opkomst is altijd groot.’

Uit Gondwe’s verhalen stijgt een beeld op van Malawi dat afrekent met het heersende imago van straatarm en hulpverslaafd land. Auteur Paul Theroux, die als jonge idealist les gaf in het land, wordt wanhopig over de afhankelijkheid van ‘de makelaars in deugdzaamheid’ in hun hagelwitte landrovers, en de ruïne waarin ‘zijn’ school is veranderd, als hij Malawi na jaren weer bezoekt voor zijn Dark Star Safari (2002).

Internationale organisaties prijzen Malawi nu echter als een van de ontwikkelinglanden die goed op weg zijn naar Millenniumdoel 1: het halveren van de honger. Zo riep de regering in 2005 subsidies in het leven die arme boeren toegang verschaften tot kunstmest en zaden. In twee jaar verdubbelde de maïsproductie waardoor het land veranderde van voedselimporteur tot voedselexporteur.

Ook Gondwe prijst de regering van Bingu wa Mutharika, die nu zes jaar regeert. ‘De president heeft het vaak over de Millenniumdoelen. De lagere ambtenaren niet, hoor. Toch werken we goed met hen samen.’

Gondwe heeft haar eigen Millenniumdoel: het uitbreiden van de ‘cirkels van reflectie’ in 2015 tot alle plattelandsdistricten. Ze pakt de oorkonde van Unesco, die ze vorige week in Parijs in ontvangst nam voor haar project, en houdt hem glunderend omhoog. ‘Niemand kan meer zeggen dat we niet op de goede weg zijn.’