' De veelplegers komen hier tot rust'

Gijsen is een van de 45 langdurig heroïneverslaafden die drie maal daags in de kliniek aan de Kaatstraat in Utrecht hun heroïne krijgen verstrekt en het er gebruiken onder medisch toezicht. De ‘schone’ heroïne, sterker en niet zo versneden als die welke op straat te koop is, zit verpakt in sachets, in een medicijndoosje.

Gijsen oogt ontspannen, maakt geintjes met de medewerkers van de kliniek. Wat is zijn leven veranderd, in de ruim acht jaar dat hij in het heroïneproject zit, verzucht hij. Gijsen gebruikte voor het eerst heroïne toen hij 13 jaar was. Hij was weggelopen uit een internaat en kreeg het van ‘hippies’ die hij had ontmoet. Jarenlang was hij dakloos, stal hij fietsen om zijn drugs te bekostigen en hing hij rond op Hoog Catharijne.

Nu heeft hij een dak boven zijn hoofd en heeft hij weer contact met zijn familie en kinderen. En hij steelt niet meer zegt hij. Hij vult zijn tijd met vrijwilligerswerk, in onder meer de cliëntenraad van de verslavingszorg.

Het heroïneproject heeft hem rust gegeven, de stress van geld verzamelen en drugs scoren is voorbij. ‘Ik heb mijn leven weer een beetje op de rails gezet. Ik draai weer een beetje mee met sociale contacten. Dit project is een uitkomst. Anders was ik dood geweest, of had ik een hele lange gevangenisstraf uitgezeten.’

De gemiddelde leeftijd van heroïneverslaafden stijgt, er is weinig nieuwe aanwas. ‘Wij zijn een uitstervend ras’, grijnst Gijsen. ‘Er zijn er al zoveel om me heen doodgevallen. Jongeren vinden coke en speed interessanter. Als deze verstrekking weg zou vallen, krijg je weer een hoop ellende op straat. Dan komen er weer dealers op ons af.’

Afkicken is voor Gijsen niet mogelijk, zegt hij. ‘Dat kan mijn lichaam niet meer aan, zegt zelfs mijn dokter. Dit is de menselijkste manier om te overleven voor ons.’ En voor een baas werken zal hem niet lukken, hij kan het tempo niet meer aan, vervolgt hij. Maar met bijvoorbeeld voorlichting op scholen maakt hij zich ook nuttig. ‘Je moet mensen voorlichten over de consequenties van drugsgebruik. Ik zag vroeger zoveel narigheid om me heen, mensen die werden beroofd, een overdosis namen, en nu niet meer. En ik heb ook geen gedoe meer met justitie. Ik voel me oké, ik krijg zelfs nieuwe tanden.’

Verslavingsarts Gera Helling en verslavingsverpleegkundige Tinka Hille staan nog dagelijks versteld van het effect van het project op de cliënten. ‘Als je ziet wat er in tien jaar is bereikt, is dat reden voor een feest. De mensen zijn er heel erg op vooruit gegaan. Veel veelplegers zijn hier tot rust gekomen. Dat betekent minder criminaliteit en overlast. Kortom: iedereen heeft hier baat bij.’

Nadat in 2002 uit het wetenschappelijke onderzoek was gebleken dat de verstrekking van heroïne een beter effect had op het welzijn van de verslaafden dan methadon alleen, is het programma in 2006 uitgebreid met een psychosociale behandeling, wat wil zeggen: zorgen dat de mensen ook bijvoorbeeld een dagbesteding krijgen en weer contacten aanknopen met hun familie. De jongste heroïneverslaafde in het project is 35, Gijsen is de oudste met zijn 56 jaar. Ze krijgen maximaal 1 gram per dag. Slechts één van hen spuit zijn drugs, de rest rookt de heroïne, zoals Gijsen.

Tegenstanders van de verstrekking van heroïne zeggen: kunnen deze mensen niet beter afkicken? Helling: ‘Je komt niet zo maar in dit project. Je moet jarenlang verslaafd zijn, ernstige problemen hebben en niet vatbaar zijn voor therapieën. Als mensen na een jaar niet vooruit zijn gegaan, dan moeten ze uit het project. En er zijn er een paar die door deze verstrekking zijn gestopt met gebruiken, juist door de rust die het hun bracht.’

Tinka Hille zegt trots te zijn op haar werk. ‘Zoveel buitenlandse delegaties zijn hier komen kijken. Door de duidelijke regels is hier nauwelijks agressie. En je bouwt echt een band op met de mensen.’

Verstrekking van heroïne is ook kosteneffectief
De kosten van de verstrekking van heroïne onder medisch toezicht per verslaafde per jaar bedragen ongeveer 17 duizend euro. Dat bedrag wordt betaald door het rijk en de gemeenten. De heroïne kost jaarlijks iets meer dan 600 euro per persoon, de rest gaat op aan personeel en het beheer van de polikliniek. De heroïne wordt geleverd door een een speciaal bedrijf.

Volgens directeur onderzoek Wim van den Brink van de Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden (CCBH) blijkt uit onderzoek dat de behandeling kosteneffectief is. ‘Je kunt stellen dat per persoon per jaar ruim 29 duizend wordt ‘terugverdiend’: 4.000 aan justitiële kosten en 25 duizend aan schade door criminaliteit, die de verslaafde zonder verstrekking gemiddeld zou hebben veroorzaakt. Per saldo levert de behandeling met heroïne de maatschappij bijna 13 duizend per behandelde patiënt per jaar op.’

Ook in landen als Duitsland en Denemarken wordt inmiddels aan verslaafden heroïne verstrekt onder medisch toezicht.

Utrecht gaat in september het tienjarig bestaan vieren van de kliniek waar onder medisch toezicht heroïne wordt verstrekt aan langdurig verslaafden. Er komt een symposium, een boekje, een receptie voor de buurt en geïnteresseerden kunnen zich door verslaafden laten rondleiden door de kliniek.

De Utrechtse wethouder Victor Everhardt (D66) spreekt van een ‘zeer goed project waartegen in de beginperiode veel weerstand bestond, maar waarvan het nut voor de stad en de doelgroep inmiddels wetenschappelijk is bewezen’.