DE FAMILIE VAN STAAT

Druppelsgewijs posteert een groot deel van de Oranje-clan zich op devoor hen gereserveerde stoelen in het stadhuis van Naarden. Het laatstehuwelijk van het Koninklijk Huis in deze generatie voltrekt zich.Troonopvolgers genoeg, dus heeft prins Floris geen toestemming aan hetparlement laten vragen voor zijn huwelijk met Aimée Söhngen.

Koningin Beatrix zit op de tweede rij, met naast zich prinses Máxima.Minister-president Jan Peter Balkenende heeft eveneens op de tweede rijplaatsgenomen, maar hij is door een gangpad gescheiden van de familie. Overeen half uur, bij zijn vertrek, zal Balkenende gemurmureer en boegeroep vande vijfhonderd wachtenden ten deel vallen.

Prinses Irene zit op de derde rij, met naast zich haar zoon Jaime. Dedrie broers van Floris met hun vrouwen hebben prominente plaatsen. PrinsJohan Friso en prinses Mabel zijn er. Prins Constantijn en prinsesLaurentien. Kroonprins Willem-Alexander heeft afgezegd: hij is net niet optijd terug door zijn bezoek aan Vietnam en China.

Naardens burgemeester Peter Rehwinkel trouwt prins Floris en de vrouwdie zich straks prinses Aimée mag laten noemen. Rehwinkel wijst erop datFloris iets heeft gewonnen, namelijk zijn vrouw. Maar hij heeft ook ietsverloren. 'Ik doel op uw lidmaatschap van het Koninklijk Huis. U blijftdeel uitmaken van de koninklijke familie en weet dat zo veel meer danstaatsrecht in het leven telt.'

Als Beatrix met Rehwinkel de trouwzaal verlaat, complimenteert ze hemmet zijn toespraak: 'Geweldig gedaan', fluistert ze hem toe.

Net voordat het paar in de blauwe Mercedes Benz 380 SEL cabriolet stapt,wordt het traditionele rondje langs het wachtende publiek gemaakt omhandenschuddend felicitaties in ontvangst te nemen.

Het wordt in sommige kringen wel eens vergeten, maar de belangstellingvoor het wel en wee van de Oranjes is enorm. Vanochtend zetten naarverwachting ruim een miljoen Nederlanders de televisie aan om te zien hoedominee Anne van der Meijden het huwelijk van de laatste prins van dezegeneratie kerkelijk inzegent. 'We zijn uitverkocht!', riep Pieter vanVollenhoven dan ook door paleis Het Loo kort voor de zomer bij depresentatie van zijn twee aanstaande schoondochters.

Sprookjes

'Er is een onverzadigbare honger naar sprookjes in het egalitaireNederland', constateert voormalig vice-premier Thom de Graaf. 'Dieinteresse geldt ook voor prinsen die ver verwijderd zijn van de troon engewoon met aardige meisjes trouwen.' Het illustreert, zegt hij, de positiedie de koninklijke familie ook in het nieuwe millennium inneemt.

'De geboorte en groei van zeven prinsjes' () gaat een groot probleemworden', schreef NRC Handelsblad-columnist J.L. Heldring een kwarteeuwgeleden. 'Als we de statistiek als maatstaf nemen, is het zeker dat tenminste een van de prinsen óf met de justitie in aanraking zal komen, ófeen meisje zwanger maakt, óf een drugsprobleem krijgt.'

De vier dochters van koningin Juliana leken dan wel veilig onder depannen, maar de geboorte van veertien kleinkinderen, van wie zeven prinsenals lid van het Koninklijk Huis, was een tikkende tijdbom onder demonarchie. 'De vruchtbaarheid van onze prinsessen, die het voortbestaan vanhet koningschap scheen te waarborgen, zou wel eens het einde kunnenbespoedigen', taxeerde Heldring in 1980. De Oranjes zouden, vrij vertaald,op termijn ten prooi vallen aan primaire instincten in de sfeer van seks,drugs en rock and roll. Kortom: de republiek stond voor de deur.

'Die zinnen van Heldring zijn mij altijd bijgebleven', zegt Thom deGraaf. Coos Huijsen, historicus, oud-Kamerlid en auteur van twee boekenover de monarchie: 'Heldring schreef wat velen dachten, maar niemand hardopdurfde te zeggen.'

Maar vijfentwintig jaar na de niet eens zo gewaagde voorspelling vanHeldring liggen de kaarten geheel anders. Er staat een generatieprofessionals klaar die overwegend onberispelijk gedrag heeft getoond enbereid is de rol te spelen die wordt verlangd. Namelijk door als de'familie van staat' met engagement een bindende rol te vervullen in eensamenleving die steeds verder fragmentariseert.

Ballonvaart

De vele huwelijken en de drie bijzettingen hebben de familiebanden deafgelopen vijf jaar verstevigd. Nu de laatste huwelijksfestiviteit vandaagwordt afgesloten, realiseren de Oranjes zich dat de banden kunnenverwateren als men niet als collectief iets organiseert. PrinsWillem-Alexander heeft het initiatief genomen voor een jaarlijkseontmoeting. Het aanstaande hoofd van de Oranje-dynastie heeft zijn familieter ballonvaart uitgenodigd, niet lang geleden.

De Oranjes hebben ook de onderlinge afspraak gemaakt dat ze elkaardesgewenst professioneel benaderen. De eigen netwerken kunnen zo dienstigworden gemaakt voor neven en nichten, schoonzussen en zwagers. PrinsesLaurentien zal bijvoorbeeld vanwege haar communicatie-achtergrond wordengeraadpleegd als een van de familieleden iets naar buiten wil brengen. Zohebben de Oranjes naast de Rijksvoorlichtingsdienst een second opinion inhuis.

Het engagement wordt zichtbaar in de meeste functies die defamilieleden bekleden. Het maakt voor hen onderling niet uit of erministeriële verantwoordelijkheid geldt. Zo doet prinses Mabel volop meein dat netwerk, maar ook de kinderen van prinses Irene. De kinderen vanprinses Christina vallen er buiten. Haar zonen komen alleen naar Nederlandals het moet. Ze waren dan ook afwezig bij het huwelijk van prins PieterChristiaan, waar hun zus Juliana (zelfstandig kunstenares) wel acte deprésence gaf.

Terugkijkend op zijn onheilspellende toekomstvisie zegt Heldring -inmiddels 87 jaar: 'Het is me tot mijn verbazing nogal meegevallen.'

Mettertijd ontwaart de NRC-columnist in de monarchie zelfs een zekerenoodzaak. 'De monarchie is een schoonheidsfout in de democratie, maar datis in dit specifieke geval niet zo erg. Het demos, het volk, wil hetkennelijk graag - dat is ook democratie. Alles wat ervoor in de plaatskomt, zou geen verbetering zijn. Het kan zelfs leiden tot vervreemding vande staat bij mensen die graag een monarchie willen.'

Vanzelf is het allemaal niet gegaan. Het auto-ongeluk van prinsWillem-Alexander op de Duitse Autobahn met zijn toenmalige vriendin EmilyBremers leek een prelude op de voorspelde rampspoed. Spanningen over dievriendschap tussen koningin Beatrix en haar opvolger wekten niet bijvoorbaat vertrouwen in de duurzame rol van de Oranjes in het staatsbestel.Maar de opvoeding en puberteit van de drie zonen van koningin Beatrix enprins Claus gaven geen aanleiding tot zware problemen. Het venijn bleek intwee van de drie huwelijken te zitten.

Burgermeisjes

Het hoofd van de familie, koningin Beatrix, heeft kort na demillenniumwisseling het toelatingsbeleid voor de huwelijkskandidaten vanhaar zonen bijgesteld. Hoewel zij aanvankelijk een voorkeur had vooradellijke partners, bleek de opmars van burgermeisjes aan het hofonstuitbaar. 'Maar vergeet niet', zegt Huijsen, 'dat Beatrix indertijd zelfhet belang van blauw bloed heeft gerelativeerd door met Claus te trouwen.Hij was van lage ambtelijke adel. In deze generatie was liefde het eerstecriterium, gevolgd door een kwaliteitstoets: intelligentie, culturelebagage, geschiktheid voor een rol binnen deze uitzonderlijke familie. Meerdan om Ebenburtigkeit ging het om, wat je zou kunnen noemen, adel van degeest.'

De jongste zoon, prins Constantijn, had zijn moeder al voor eenvoldongen feit gesteld door met Laurentien Brinkhorst te gaan samenwonenin Brussel. Constantijn zei daarover: 'Zo probleemloos was het niet. Hetis onder geen enkele omstandigheid echt makkelijk onze familie binnen tekomen.'

De grote commotie ontstond rond de huwelijken van zijn twee broers.Waar het dubieus was Máxima het staatssecretariaat van haar vader in eenverkeerd regime aan te rekenen, ging de monarchie langs de rand van eencrisis, toen Willem-Alexander de Argentijnse zijn aanzoek deed - nog zonderdat duidelijk was of de vader bereid was weg te blijven bij het voorgenomenhuwelijk.

Het in-trouwende burgermeisje Mabel Wisse Smit was rechtstreeksaanspreekbaar op het verzwijgen van de intensiviteit van haar contacten metde vermoorde mafiabaas Klaas Bruinsma. Heldring: 'Dat is eigenlijk hetenige grote incident geweest dat viel onder de categorieën die ikindertijd beoogde. Het staatshoofd kan onmogelijk gelukkig zijn geweest metde manier waarop het kabinet deze zaak heeft behandeld.' Prins Johan Frisoen Mabel trokken schielijk hun voornemen in - bij de verloving nogonomwonden geuit - om parlementaire toestemming te vragen voor hunhuwelijk. Premier Balkenende gaf het paar publiekelijk een hoogstuitzonderlijke reprimande.

De partnerkeuzes van de Apeldoornse prinsen werden geen grote publiekeaffaires. De katholieke achtergrond van prinses Marilène leidde tot enigrumoer. En achter de schermen verzette Beatrix zich tegen het feit dat detweede zoon van prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven parlementairetoestemming wilde. Zij vond goedkeuring voor de oudste, prins Maurits,genoeg. Prins Bernhard junior kreeg overigens toch zijn zin.

'Vanaf het moment dat de oudste prins nare dingen kon gaan doen, isalles ongelooflijk keurig en netjes verlopen,' zegt Thom de Graaf. 'GeenMonaco-operette, geen prins Harry-gedoe. De visie van Heldring isgelogenstraft. De prinsen zijn zich buitengewoon bewust geweest van hunpositie in het geheel. Dat is sterk gemanaged door Beatrix en Claus. DeOranjes zijn nog altijd politiek porselein, waarmee heel voorzichtig wordtomgesprongen, maar de prinsen mogen blij zijn dat ze in deze generatie zijnopgegroeid. Er staan nu allerlei deuren open, die vroeger gesloten waren.'

GroenLinks-leider Femke Halsema heeft niet veel tijd nodig om eenantwoord te vinden op de vraag waarom ze er in het Britse koningshuis zo'nbende van hebben gemaakt en hier niet. Een kroonprins die het overspelstructureel verweefde in zijn huwelijk, zijn vrouw die ging rebelleren ener liefdes op na hield - en dan is nog maar één echtpaar genoemd.

Halsema: 'Ik denk dat het komt door de kracht van de familiebanden vande Oranjes. Hun ouders hebben aan deze nieuwe generatie het goede voorbeeldgegeven. In Engeland is een sterk gebrek aan liefde en vriendschap. Deroddel wordt niet zelden door de leden van de familie naar buiten gebracht.Het Britse koningshuis is slecht gemoderniseerd en maakt dikwijls eendecadente en enigszins asociale indruk. Neem nou prins Charles, die in eenerotisch gesprek met Camilla meldde dat hij haar tampon wilde zijn. Als deOranjes erotische gesprekken hebben, lijken die me een stuk poëtischer.Maar misschien is dat wel naïef'

Gunstig gesternte

Nu alle prinsen zijn getrouwd en op hun beurt kinderen krijgen, kanworden vastgesteld dat het gesternte voor de monarchie gunstig is.Nederland heeft een weliswaar actieve, maar ook kleine republikeinsebeweging. De politiek kent een legitimiteitscrisis, de monarchie niet. 'Weleven in een periode van renationalisatie', zegt Heldring. 'Kijk maar naarde discussie rond het referendum over de Europese Grondwet. Er is eenduidelijke hang naar vertrouwde kaders en dat versterkt de positie van demonarchie.'

Huijsen: 'Naarmate de samenleving technocratischer wordt en verderonttoverd raakt, is de behoefte aan het Koningshuis groter. Gek genoeg pastzo'n premodern instituut heel goed in een multiculturele samenleving, diejuist uit premoderne gebieden mensen opneemt. Een monarchie, dieterugkoppelt aan ons vaderlandse ideaal van onafhankelijkheid, vrijheid enverdraagzaamheid heeft als verbindende schakel absoluut toekomst. DeOranjes laten zien daar oog voor te hebben.'

De grootste hobbel die het instituut nu moet nemen is de abdicatie vankoningin Beatrix, gevolgd door de inhuldiging van koning Willem IV, naarverwachting rond 2010. Heldring: 'De koning zal het moeilijk krijgen, omdathij een man is en iedereen sinds ruim honderd jaar aan vrouwen gewend isgeraakt. Een vrouw wil je beschermen, bij een man heb je die neiging niet - los van de persoon in kwestie. Al is prinses Máxima ontegenzeggelijk eensterke aanwinst, die dat gevaar kan neutraliseren.'

De commentator heeft een uitgesproken mening over Willem-Alexandersopmerking dat hij zich een koningschap voorstelt dat meer lijkt op dat vanzijn grootmoeder dan op dat van zijn moeder. 'Bedenkelijk. Juliana was eenzoekende, zwevende vrouw. Je moet er toch niet aan denken dat we nu eenzoekende, zwevende man zouden krijgen!'

Duobaan

Het valt alle waarnemers op dat Willem-Alexander op dit moment een laagprofiel heeft - mogelijk omdat zijn moeder in dit jaar van het zilverenregeringsjubileum centraal staat - en dat aan de verdere invulling van derol van Máxima juist hard wordt gewerkt. 'Sinds Juliana, en zeker sindsBeatrix en Claus, is het koningschap een duobaan', zegt Huijsen. 'Dus vooreen man op de troon ben ik niet zo bang. Bovendien is Willem-Alexander eenheel aaibare man.'

Hij ziet eerder een ander risico. 'Onder de zeven ingetrouwde dameszijn twee ministersdochters. Dat vind ik dubieus. De kracht van de Oranjesis altijd hun legitimatie door het volk geweest, en bij gevolg hunonafhankelijke positie ten opzichte van de regenten. De politieke elite ishet regentendom van nu, de bevolking ervaart dat ook zo en sinds Fortuynzelfs in verhoogde mate, dus de Oranjes hebben er alle belang bij daarmeeniet samen te vallen.' In zijn algemeenheid vindt hij de ontwikkeling ommet burgermeisjes te trouwen 'logisch'. Huijsen: 'Ik vind het passen inonze democratie dat in principe burgers de gelijken zijn vankoningskinderen.'

Een belangrijk bestanddeel van Heldrings vrees uit 1980 was de omvangvan het Koninklijk Huis. Na jarenlange discussies is in 2002 bepaald dathet lidmaatschap van dat Huis, en dus de ministeriële verantwoordelijkheidvoor de betreffende leden, wordt beperkt tot verwanten in de tweede graadvan de koning. Dat betekent dat de Apeldoornse prinsen Maurits en Bernhard,en hun echtgenotes, bij het aantreden van Willem-Alexander gewone burgerszullen worden. Hoewel de rel rond prinses Margarita, ook geen lid van hetHuis, heeft aangetoond dat zelfs ver van de troon de ministeriëleverantwoordelijkheid geactiveerd kan worden, geldt de inperking in bredekring als een goede ontwikkeling.

Heikel punt blijft dat koningschap onvermijdelijk erfopvolgingmeebrengt. 'Iets lelijks in onze democratie', aldus Femke Halsema. Zijdenkt dat het in de volgende generatie nog een graadje moeilijker zal zijnvoor de troonopvolger dan het voor Beatrix en Willem-Alexander al was omhet voorbestemde koningschap te aanvaarden. 'Prinses Amalia groeit op inhet besef dat zij straks koningin van Nederland wordt. Kinderen van nuaccepteren geen lotsbestemming en onvrijheid. Dat maakt de potentie vanonvrede met een vaststaand lot door prinses Amalia steeds groter.'