Comedian Martijn Koning is een blind paard met oogkleppen, klinkt dat te hárd?

Het was een jaar met duizenden bedreigingen aan zijn adres nadat hij live op tv Thierry Baudet had afgefakkeld. Een jaar ook waarin zijn vader overleed. En toch is comedian Martijn Koning niet in mineur, dankzij een nieuwe voorstelling en toenemend zelfinzicht.

De comedian is afgevallen, een kilo of 7 al. ‘In de lockdown was ik 14 kilo aangekomen, onder meer door drank. Ik ben een podcast gaan maken, de Knorrepodcast, daar werd ook behoorlijk bij gedronken. En dan krijg ik zin in vet en dan ga ik een hamburger eten en dan krijg ik zin in snoep. Zo gaat het door.

‘Ik kan in een uur of twee 8.000 calorieën naar binnen werken. Als je al dat eten hier op tafel neer zou zetten, schrik je je de tyfus. Ik hou van drinken en eten, maar nu ben ik er dus weer mee gestopt.’

Alles of niets.

‘Zoals alles wat ik doe. Helaas.’

Plus een gebrek aan discipline, zoals je vader zei.

‘Ja, fuck me.’ Gelach.

Martijn Koning (43) ontvangt thuis, in Amsterdam. Hij praat snel en veel. ‘Ik ben enorm hyper vandaag.’

Hij kijkt terug op een jaar met twee intense dieptepunten. In maart werd hij het doelwit van een grootschalige haatcampagne nadat hij in de talkshow De strijd om de kiezer van Eva Jinek en RTL Nieuws in een gesproken, spectaculaire column een ter plekke aanwezige politicus onder vuur had genomen, Thierry Baudet van Forum voor Democratie. Vijf maanden later overleed zijn vader aan kanker, na een lange lijdensweg.

In zijn vijfde avondvullende voorstelling, Koning van de toekomst, knoopt Koning zijn omstreden optreden in De strijd om de kiezer en de dood van zijn vader aan elkaar. Op het podium spelen de vader en de zoon een schaakwedstrijd.

‘Ik ging na de zomer de try-outs in, lekker een beetje kutten. Na de euthanasie van mijn vader op 29 augustus ben ik opnieuw begonnen. Een dag voor de euthanasie hadden we voor het laatst een potje geschaakt. Een potje per dag kon hij nog spelen, meer niet. We spelen altijd met de klok. Op een gegeven moment raakte zijn tijd op. Ik zat midden in een metafoor voor het leven.

‘Het bord en de stukken waar we altijd mee speelden, heb ik meegenomen. Bas, mijn technicus, heb ik om een tafel en twee stoelen gevraagd. Dat zou de lijn van de show worden, het kon niet anders.’

Hoe kijk je terug op de dag dat je vader overleed?

‘Mooi, ja mooi. Het ging zoals hij het wilde. Twee van mijn broers en onze vriendinnen en mijn moeder waren erbij en mijn jongste broer was aanwezig via een videoverbinding. Mijn vader zat in zijn pyjama op bed. Hij was vrolijk, hij had weer zin in het leven omdat hij wist dat het niet lang meer ging duren. Hij heeft gestreden, maar er was geen beginnen aan. Er was niks meer van te maken.

‘Hij had al heel lang kanker, het bleef maar terugkomen, ondanks diverse operaties. Op het laatst had hij het ook in zijn mond. Een half uur voor de euthanasie moest hij nog spoelen, om al die shit uit zijn keel te krijgen. Schilfers, dode huidcellen. De tumoren waren een soort bloemkolen. Ik heb nooit goed in zijn mond durven kijken. Verschrikkelijk. Iets goorders en engers zal ik nooit meer zien.

‘Qua verwerking helpt dat, hij kon gewoon niet verder. Mijn echte vader is weggeslopen. De grote vent die graag grapjes maakte en veel praatte verdween steeds meer, met elke operatie. Hij kon niet praten, eten, niks. We namen afscheid van een andere man.’

Op 4 september 2020 waren de vader en de zoon samen geïnterviewd in het tv-programma De Vooravond. Bram Koning was al ernstig ziek. Hij vertelde dat hij en zijn zoon hetzelfde gevoel voor humor hadden, een ongebreideld doorzettingsvermogen, een makkelijk schrijvende hand en liefde voor sport. Hij noemde zijn zoon ook chaotisch en gemakzuchtig en zei dat hij soms moeite had met zijn grove taalgebruik.

Af en toe heb ik uitschieters, was de reactie van Martijn Koning. Zijn vader destijds: ‘Het siert hem ook, het komt uit zijn hart. Hij maakt zich soms kwaad en hij is heel betrokken.’

Zou je jezelf willen veranderen?

‘Ik weet niet of dat kan. Ik heb meer ervaring, dus ik word wijzer. Ik leer. Ik probeer langer na te denken. Ik weet nu ook dat ik dingen beter moet voorbereiden, in plaats van tien dingen uit te proberen en dan maar zien wat er boven komt drijven. Maar tegelijkertijd heb ik spontaniteit nodig, en spanning. Dat zorgt ervoor dat ik geconcentreerd raak. Ik wil niet dat alles is voorgekauwd. Ik heb risico’s nodig.’

Op 11 maart nam Martijn Koning in een talkshow van Eva Jinek, De strijd om de kiezer, een van de meest omstreden tv-fragmenten van het jaar voor zijn rekening. Nadat Jinek en Floor Bremer van RTL Nieuws Farid Azarkan van Denk en Thierry Baudet van Forum voor Democratie hadden geïnterviewd, sloot Koning de uitzending af met een column.

Baudet werd met zijn eigen antisemitische en racistische denkbeelden en uitspraken geconfronteerd en Forum voor Democratie werd weggezet als een marginale partij zonder toekomst. Baudet stapte nog voor het einde van de column op. Bij het schrijven van de column was Koning geholpen door een bevriende comedian en tekstschrijver, Raoul Heertje.

Koning werd kwalijk genomen dat hij iets had gezegd over de kinderen van Baudet – die overigens niet bestaan – en diens joodse vriendin had opgevoerd. Hij refereerde aan ‘antisemitische opmerkingen van u en uw vrienden’ en het ‘komende vaderschap van Menachim of Sara Baudet. Dan voel je je als antisemitische kiezer toch behoorlijk in je bruine hemd gezet.’

Voorts: ‘Als ik een racist was, zou ik ook niet op u stemmen. U bent zelf behoorlijk homeopatisch verdund met allerlei Indonesisch dna.’

RTL nam in een persverklaring de volgende dag ‘volledig’ afstand van de column van de huiscabaretier en beklaagde zich erover dat Koning ‘ondanks herhaalde verzoeken’ geen inzage had willen geven in de tekst. Jinek nam nog dezelfde avond contact op met Baudet om excuses aan te bieden. Een dag later zei ze in haar programma dat ze ‘flabbergasted’ was geweest, ‘alleen maar nare dingen’ had gehoord en dat Baudet in het telefoongesprek ‘heel aardig’ was geweest.

De verontwaardiging was groot. Koning werd verweten dat hij, na het interview met Baudet van Jinek en Bremer, had nagetrapt en grenzen had overschreden door de vriendin en kinderen op te voeren. Op Twitter had Bremer van RTL Nieuws na de uitzending al meteen laten weten dat ze zich ‘totaal’ distantieerde van de tekst.

Steun kreeg Koning maar mondjesmaat, van Freek de Jonge, Dolf Jansen, Paul Haenen, blogger Sylvia Witte en Volkskrant-columnist Sander Schimmelpenninck onder anderen. ‘De cabaretier hield bij Jinek FvD-leider Thierry Baudet, en eigenlijk het hele land, een ongenadige spiegel voor, door hem te confronteren met zijn eigen, verdorven logica’, schreef Schimmelpenninck. Koning kreeg honderden doodsbedreigingen.

Heb je het fragment weleens teruggekeken?

‘Ja, leuk hè. Kostelijk toch. Laatst zat ik in een podcast van radiomaker Mischa Blok, toen hoorde ik mezelf voor het eerst terug. Ik klonk veel rustiger dan ik dacht. Goed gedaan, dacht ik. Ik vond het echt leuk. Ook tijdens het voorlezen van de column al, ja.

‘Erik van Muiswinkel omschreef het mooi. Ik keek het beest in de bek, op dat moment. Dat is niet zo makkelijk hoor. Je weet wat je gaat doen. Je weet dat je daar niet de clown gaat uithangen. Het is geen comedy. Ineens was ik een vuile laffe kutcabaretier. Laf? Hij zat daar, ik stond hier. Hoezo laf?

‘Ik wilde hem raken. Dat was het. Ik wilde hem raken en confronteren met zijn eigen uitspraken. Wanneer krijg je nou de kans om zo’n man aan te pakken? Achteraf deed het waarschijnlijk het meeste pijn dat ik zei dat FvD een klein clubje was dat niet zoveel voorstelt. Het was fijn om te zeggen. Het was geen stukje achteraf of een gevatte column in de krant of op de radio. Ik zei het recht in zijn gezicht. Doe dat maar eens, zet maar eens alles op het spel.’

Wat ook veel boze mensen zeiden: ja, maar het was niet gráppig!

‘Toen Raoul en ik met de tekst bezig waren, kwamen we tot de conclusie dat het punt van grapjes maken over een man als Baudet voorbij is. Toch was het heel grappig, ook zonder punchlines. Het is toch hilarisch als iemand met zijn eigen woorden wordt geconfronteerd en boos wegloopt?

‘Ik zag hem opstaan en verdwijnen. Ik wist dat hij dat zou gaan doen. Hij loopt zo vaak weg. Het enige waar ik van baalde is dat ik niks zei toen hij wegliep. Raoul had gezegd dat ik iets achter de hand moest hebben als hij weg zou lopen, maar daarvoor was de spanning toch te groot. En ik wilde mijn verhaal afmaken, dat laatste stuk vond ik belangrijk.

‘De sfeer was totaal weird. Wat ook scheelde, was dat er geen publiek was. Waarom zou je het grappig maken als er toch geen publiek zit? Floor Bremer gaat echt niet keihard zitten lachen. En Farid Azarkan ook niet, die snapt sowieso de helft niet.

‘In het begin vond ik Baudet een interessante gast. Oké, ik vind hem behoorlijk rechts, maar wat zeggen begrippen als links en rechts nog? In 2017 zat ik in hotel Americain in het programma Pauw & Jinek aan tafel. Baudet was er ook. Dolf Jansen deed een stukje. Hij was heel hard tegen Baudet en totaal niet grappig.

‘Ik leerde daar twee dingen van. Het eerste was dat ik er helemaal niet zo veel waarde aan hoefde te hechten als een grap niet valt. Ik wil altijd maar grappen maken, paf paf paf, tien in een minuut. Dolf had een langer stuk en maakte maar twee grappen in een minuut. En hij was zó hard. Ik dacht zelfs: nou Dolf, zó erg hoef je het ook niet te benadrukken.

‘Later dacht ik: Dolf had Baudet al veel eerder door. Hij was hard en vervelend tegen Baudet, en daarmee een inspiratiebron.’

Heb je ooit stilgestaan bij de mogelijke gevolgen?

‘Ik wist dat de kans bestond dat het na die column niet meer zo lekker zou lopen met mij en RTL en Eva Jinek. Maar ik heb er geen moment rekening mee gehouden dat ik overal op sociale media zou worden geframed. Er werden stukjes uit de column uitgehaald en die werden verspreid. Hij heeft het over zijn kinderen! Heel veel mensen, domme mensen, namen daar aanstoot aan. Zijn kinderen! Hij heeft niet eens kinderen.

‘En zijn vriendin, o o o. Fidan Ekiz zei dat je dan wel in de slaapkamer van iemand komt. Jongens, hallo, Baudet zegt steeds dat hij niet antisemitisch kan zijn omdat zijn vriendin joods is. We hebben zijn woorden gebruikt, zijn argumenten. Nergens zeg ik dat hij een antisemiet is, of een racist. Alleen: als ik een antisemiet zou zijn, dan... Het was briljant gedaan. Raoul is briljant.

‘Dat framen is heel effectief. In één keer was ik de verrader, de NSB’er, de motherfucker. Daarvan ben ik geschrokken. En toen kwamen de bedreigingen. Foto’s van mijn huis op internet, voicemails. Echt enge shit, echt enge mensen. En niet eens anoniem. Met naam en toenaam, mensen die zeggen dat ze je dood willen schieten en je keel willen doorsnijden.

‘Ik was bang. Zulke reacties had ik niet verwacht. Daar ben je vantevoren ook niet mee bezig, of je een held wordt of juist door de mangel wordt gehaald. Je maakt gewoon een stukje.’

Is de angst verdwenen?

‘Ik loop nog steeds anders over straat dan voorheen. Als er plotseling een jogger langskomt, schrik ik. Het doet meer met me dan ik ooit had kunnen denken. Ik heb honderden bedreigingen gekregen. Als je het heel breed neemt en ‘ik sla je tanden uit je bek’ meetelt, zijn het er nog veel meer. Met Instagram, Twitter, alle mails en de voicemails zijn het er wel een paar duizend.’

Hoe reageerde je vriendin?

‘Zij is ook bedreigd. Haar voicemail werd ook volgepompt met dreigementen en scheldpartijen. En ze kreeg foto’s van NSB’ers waarop de hoofden van haar en haar vriendin waren geplakt. Dan zie je extreme domheid. Wij waren de NSB’ers. Dat is zo debiel.’

De satire werd niet begrepen.

‘Ja. Maar vooral: de satire werd opgeknipt en geserveerd als haat. Zo werd het uit zijn verband gerukt.’

Wat verwijt je Eva Jinek?

‘Haar hypocrisie. Ik ben nog steeds boos. Zij nodigt mij uit. Ze is niet alleen verantwoordelijk voor haar gasten aan tafel, maar ook voor mij. Zet me gerust bij het grofvuil, nodig me niet meer uit. Maar zij staken me in de fik en knalden me af.’

In het tweede deel van het conflict draaide het vooral om de vraag of Koning de redactie van Jinek had overvallen met zijn roast van Baudet. Volgens Eva Jinek en RTL stond dat vast. In september sprak Jinek zich opnieuw over de kwestie uit.

In Boerderij Van Dorst, een tv-programma waarin Raven van Dorst telkens twee gasten ontvangt, stelde ze weer dat Koning tijdens het spel de regels had veranderd en haar reputatie had ondermijnd. Koning maakte daarop WhatsApp-berichten openbaar van een conversatie die hij had gevoerd met een lid van de redactie. Hij bleek te hebben aangeboden dat Jinek de tekst kon inzien vóór de uitzending en liet weten dat de column over Baudet ‘scherp en kritisch’ zou zijn.

‘Natuurlijk was ik bereid om de tekst vooraf te laten lezen,’ zegt hij. ‘Wie denkt nou dat ik in dat programma zou bepalen wat er gebeurt? Zoveel macht heb ik echt niet. Het is haar programma, niet het mijne.’

‘Er werd steeds beweerd dat niemand bij RTL wist wat ik in die uitzending zou gaan doen. Dat ik een overval had gepleegd. Ik heb gezegd: het is het programma van Eva. Als Eva het wil lezen, mag dat. Dat is niet gebeurd. Het is haar niet verteld, of ze wilde het niet. De tekst heeft zelfs de hele tijd op de katheder gelegen, ze had het elk moment kunnen inzien.’

In je voorstelling noem je haar een onbetrouwbaar kutwijf.

‘Het was eerst ‘onbetrouwbare kuthoer’, maar dat vond ik toch te hard en te naar. Ik zeg dat er een incident was in haar programma, met Baudet en met haar; met Eefje of, zoals ik haar mag noemen, onbetrouwbaar kutwijf. Dat is ook grof, maar het kan nog net. Wil je nog koffie?’

Je noemt haar ook Eva Braun.

‘Dat doet mijn vader.’

Er zijn vast mensen die vinden dat je daarmee te ver gaat.

‘Dat kan. Het is niet niks wat er allemaal is gebeurd. Dat voortdurende gevoel van onveiligheid. Mensen die me bedreigen. Mijn carrière die een deuk krijgt. RTL Nieuws bracht als statement naar buiten, een officieel persbericht, dat ik niet te vertrouwen ben. Dat met mij niet kan worden gewerkt. Dat kreeg ik over me heen.

‘Dat het wordt gezegd, als het waar zou zijn: oké. Maar het tegenovergestelde is waar. Ik ben een moeilijke gast, absoluut, maar ik heb gewoon gedaan wat werd gevraagd: op mijn manier de uitzending afgesloten. Jinek en RTL kozen mij daarvoor uit.’

Heb je er met je vader over gesproken?

‘Heel vaak. Daar denk ik ook nog vaak aan, vooral omdat hij zei dat het in mijn aard zit om er met gestrekt been in te gaan; dat ik niet nadenk over de consequenties, zowel financieel als qua reputatie, en me ook niet realiseer wat de gevolgen zijn voor mijn familie. Hij was er ook trots op. Maar of het slim is? Daar twijfelde hij aan.’

Koning is comedian sinds 2004. Hij gaf er een studie rechten aan de Vrije Universiteit in Amsterdam voor op. De aanzet voor zijn loopbaan werd gegeven door Olaf Ephraim, een man die later als volgeling van Thierry Baudet een voorname rol zou spelen bij Forum voor Democratie – een curieuze toevalligheid. Momenteel maakt Ephraim deel uit van de Groep Van Haga.

‘Op een avond liep ik met mijn vriendin in Amsterdam op het Leidseplein, richting Paradiso. We waren op weg naar Holland Casino, het was Ladies Night, dan kregen de vrouwen gratis drankjes. We gingen onder een poortje door en kwamen op het Max Euweplein. Comedy café, las ik.

‘De eerste comedian die werd aangekondigd was Olaf Ephraim. Hij was nog geen tien seconden bezig toen ik dacht: als hij daar kan staan, kan ik het ook. Ik zat pal vooraan, hij hoorde me praten. Tijdens de show zei hij daar iets over. Weet je wel wat ik met deze microfoonstandaard kan doen, zei hij. Hij stond voorovergebogen. ‘Draai je maar om, dan zal ik het je laten zien’, zei ik.

‘Veel mensen vonden het grappig. Ik dacht: dit gaat het worden. Er ging die avond een wereld voor me open. Ik wilde comedian of cabaretier worden, maar ik dacht altijd dat die droom te groot was, en niet te verwezenlijken. Ik heb me ingeschreven en een week later trad ik voor de eerste keer op.’

Heb je Ephraim weleens teruggezien?

‘Ik kwam hem laatst nog tegen, hij stond op de brug bij de Breitnerstraat. Het was voorbestemd, daar geloof ik in. Ik wilde hem aanspreken en vertellen dat ik het in mijn voorstelling over hem heb, maar ik had geen tijd, ik zat tussen twee afspraken in. Hij was ontzettend oud geworden. De politieke jaren hebben er wel ingehakt.’

‘Als comedian heeft hij het een jaar of vijf volgehouden. Van hem was het een hobby, hij was absoluut niet goed. Wel een aardige man, hoor.’

Ben je ook comedian geworden omdat je behoefte aan opwinding hebt?

‘Misschien wel. Het is een motor. Ik weet alleen niet of het een goede motor is. Ik verkeer in een bevoorrechte positie. Als ik iets maak, wordt het opgepikt. Heel veel mensen kunnen zich alleen naar opwinden op de bank. Ik heb de middelen en de lijntjes om mijn onvrede naar buiten te kunnen brengen. En dat zorgt soms voor reuring.’

Sinds anderhalf laat hij zich bijstaan door een psycholoog. ‘Het bevalt heel goed, ik had er twintig jaar geleden al mee moeten beginnen. Allemaal kwakzalvers en oplichters, dacht ik altijd, maar de gesprekken zijn heel belangrijk voor me. Ik leer mezelf kennen.’

Wat was de aanleiding?

‘Zo veel. De ziekte van mijn vader. En mijn relatie. Veel van mijn acties raken ook mijn vriendin, ze heeft er moeite mee. Je hoeft niet alles te zeggen, vindt zij. Werk staat bij mij op één, heel erg. En daarna pas komen mijn vriendin en mijn gezondheid enzo. Dat moet ik op de een of andere manier zien om te draaien. Het klikt heel goed met de psycholoog. Het is erg fijn om de gesprekken te voeren. Ik leer wat ik fout doe, maar ook dat het niet altijd mijn schuld is.’

Ben je geschrokken van jezelf?

‘Heel erg. Omdat het zo confronterend is. Ik heb een aantal eigenschappen die ervoor zorgen dat andere mensen zich onveilig voelen. En dat begrijp ik niet. Zij reageren, en daar reageer ik dan weer op. Het eindigt ermee dat het uit de hand loopt. Ik heb vaak vantevoren al besloten wat ik vind. Ik heb gelijk. Dus luister ik niet meer. Dat moet anders.

‘Laatst kwam er een vriendje van school naar een voorstelling. Hij zei het ook, dat hij zich vroeger bij mij onveilig voelde. Een harde grap, iemand voor lul zetten of onderbreken als er iets wordt gezegd, ik was het gewend, zo ging het thuis ook. We maakten grappen over elkaars zwaktes. Wij wisten niet beter, maar andere mensen bleken er grote moeite mee te hebben.’

Je hebt de neiging om jezelf in de nesten te werken, heb je weleens gezegd. In je nieuwste voorstelling laat je je vader jou een op hol geslagen paard noemen.

‘Een op hol geslagen paard met af en toe oogkleppen op; iemand die niet nadenkt over de consequenties en ook nog eens niet weet wat zijn doel is.’

Maar?

‘Het is zo. Punt.’