REPORTAGE Kramatorsk
Een schokgolf gaat door de lucht, gevolgd door een knal.
‘Zoek dekking!’
Een alledaagse beslissing betekent in Oekraïne het verschil tussen leven en dood, zien verslaggever Tom Vennink en fotograaf Daniel Rosenthal in Kramatorsk, waar een nieuw Russisch offensief burgerslachtoffers maakt. ‘Ik dacht dat we die man nog konden redden.’
Plots ligt Konstantin Borodavkin volledig klem onder brokken beton. Terwijl de veiligheidsadviseur van de metaalfabriek een ogenblik eerder nog in zijn flat was met Hanna, zijn vrouw. Het is woensdagavond kwart voor 10, de sneeuwvlokken dwarrelen door de Maratstraat in het centrum van Kramatorsk.
Konstantin en Hanna kwamen niet vaak in de flat, zo vertellen buren later. Ze woonden al een tijdje in een buitenwijk. Maar aangezien Hanna een bijeenkomst had in het centrum, besloten ze langs hun oude flat te gaan.
Een alledaagse beslissing, die net als elke alledaagse beslissing het verschil kan betekenen tussen leven en dood voor Oekraïners. Want net nu stort een Russische raket, een Iskander-K volgens de Oekraïense politie, neer op het vier verdiepingen hoge flatgebouw in de Maratstraat. Zonder waarschuwing. Het luchtalarm begint pas enkele seconden na de inslag te loeien.
Hanna, 47 jaar en directeur van school nummer 24, wordt door de schokgolf meteen het flatgebouw uit geblazen. Ze is het eerste dodelijke slachtoffer dat gevonden zal worden.
Voor Konstantin (50) is er nog een overlevingskans. Dan moeten de toegesnelde mensen hem wel snel bevrijden uit zijn benarde positie. Het probleem daarbij: hij is niet te zien voor de mensen die zich bij de puinhoop verzameld hebben, hij is alleen te horen.
Rusland heeft een nieuw groot offensief in gang gezet, zegt Oekraïne. Een poging om verloren gebied te heroveren voordat het Oekraïense leger beschikt over de zware wapens die beloofd zijn door westerse regeringen. Een offensief dat Oekraïne pas over een paar weken verwachtte. ‘Ik denk dat het begonnen is’, zei president Volodymyr Zelensky woensdag.
Het aantal Russische soldaten in Oekraïne is volgens Kyiv opgelopen tot 326 duizend, tweemaal zoveel als in de beginweken van de invasie. Het aantal artilleriebeschietingen is toegenomen. Een stormloop op de stad Bachmoet heeft het Oekraïense leger in de verdediging gedrukt.
De verheviging van de Russische aanvallen is te merken in Kramatorsk, een belangrijk militair knooppunt voor de Oekraïense strijdkrachten op 30 kilometer van Bachmoet. Woensdag en donderdag slaan er zeker zes raketten in. Waarvan drie midden in het centrum.
‘Praat, zeg iets’, schreeuwt de leider van de reddingswerkers bovenop de smeulende berg puin aan de Maratstraat. Meer dan honderd reddingswerkers houden hun adem in en spitsen hun oren. En dan komt er een stem onder het puin vandaan.
‘Hoe heet u?’, schreeuwt de leider van de reddingswerkers.
‘…stantin.’
‘Valentin, zegt u? Verroer u niet, we komen eraan!’ Dan tegen de reddingswerkers: ‘Hier graven jongens, breng de scheppen. Kom op, hierheen met de kraan. Deze betonplaten moeten weg!’
Schijnwerpers van een brandweerwagen flitsen aan en de zware motor van een hijskraan begint te bulderen. Brandweerlieden, soldaten en politieagenten klauteren de wankele resten van het gebouw op – iedereen is reddingswerker nu, ook als je geen helm, handschoenen hebt, of een mondmasker tegen de dikke wolken van rook, stof en asbest.
Uren tikken voorbij, met ieder kwartier een moment van totale stilte waarop de leider van de reddingswerkers contact zoekt met de man onder het puin om diens locatie te ontdekken. ‘Zeg iets’, schreeuwt hij even na middernacht weer. Maar het blijft stil.
Konstantin is overleden.
Een burgerdode, alweer. Was de raket een afzwaaier? Eigenlijk bedoeld voor een militair doelwit in Kramatorsk? Of was de raketaanval gewoon wat het is, zoals zoveel aanvallen tijdens deze oorlog al waren: een Russische raketaanval op Oekraïense burgers?
Een uitgeputte brandweerman voelt zich verslagen, vertelt hij de volgende ochtend op straat. ‘Ik dacht dat we die man nog konden redden, maar het is niet gelukt.’
Hij wil nog iets zeggen, maar dan gaat er een schokgolf door de lucht. Meteen volgt de knal van vlak achter de puinresten. Een ogenblik blijft de uitgeputte brandweerman staan. En dan begint hij te rennen, net als de andere reddingswerkers. ‘Zoek dekking!’
Hij is nog geen tien passen onderweg of hij wordt alweer uit balans gebracht door een tweede schokgolf, deze nog heviger dan de vorige. 200 meter verderop in de straat is te zien hoe een vlam tientallen meters de lucht in torent. De dieporanje vlam van een ontploffende raket.
Nadezjda Oesjakovskaja, 76 jaar, heeft kort daarvoor een beslissing genomen waarvan ze de gevolgen niet kon vermoeden. Ze besloot een rol plastic te halen om de gebroken ruiten van haar flat mee dicht te plakken. Het glas was een avond eerder geknapt door de inslag van de eerste raket.
‘Ik dacht: ik kan net zo goed nu even gaan’, zegt Oesjakovskaja voor haar flatje. In haar woning staat nu niets meer overeind. De raket is naast haar flatgebouw ingeslagen, op een stuk asfalt. De andere raket is aan de overkant van de straat neergekomen, op een paar garageboxen tussen een grote woonflat en ziekenhuis nummer 3.
Marina Havrisj en haar zoon Oleksandr hadden vlak voor de inslag besloten om bij hun flat te gaan kijken. Ze zijn aan het begin van de invasie verhuisd naar een dorp 60 kilometer verderop. Veiliger, vonden ze. Maar vandaag wilden ze toch even zien of hun flat in Kramatorsk was beschadigd bij de raketinslag van een avond eerder. Ze hadden onderweg alleen een paar minuten vertraging opgelopen door een paspoortcontrole bij een van de militaire checkpoints rondom de stad.
En dus leven ze nog.
‘We gaan de ramen maar dichttimmeren, de boel opruimen en dan snel weer weg’, zegt Marina tussen de scherven, planken en stenen in haar verwoeste keuken.
Kramatorsk kolkt van woede. De aanvallen zijn de zwaarste sinds 8 april, toen het Russische leger het treinstation bombardeerde tijdens een evacuatie van burgers. Zestig mensen kwamen om.
Meteen na de raketten van donderdag staat een man te briesen in een kelder. ‘Die lui houden ervan om een plek nog een keer te bombarderen. Klootzakken.’ En dan rent hij weer naar buiten om te gaan helpen bij de geraakte plekken, ondanks het luchtalarm dat weer is gaan loeien.
Was het werkelijk een ‘double tap’? Een luchtaanval waarbij een geraakte plek nog een tweede keer wordt aangevallen om toegesnelde mensen te doden? In elk geval is de aanval wat de vorige ook al was: weer een Russische raketaanval op Oekraïense burgers.
Achttien mensen waren woensdag en donderdag door alledaagse beslissingen op de verkeerde plek in Kramatorsk. Vier mensen kwamen om, stelt de burgemeester vrijdag. Veertien mensen liggen in het ziekenhuis, van wie twee in ernstige toestand.
Van de overlevenden dankt alleen Joeri Koroljov, een werknemer van een nutsbedrijf dat de stad warmhoudt, zijn leven niet aan een alledaagse beslissing waardoor hij niet thuis was toen een raket insloeg 20 meter afstand van zijn huis. In de overblijfselen van zijn woonkamer pakt hij een lijst uit zijn kast. Achter het intact gebleven glas zit een icoon van een oosters-orthodoxe heilige. ‘Dit is het enige dat heel is gebleven in mijn huis’, zegt Koroljov. ‘Dit is wat mij heeft gered.’