De slag om
de cementfabriek
van Bachmoet

De opmars van de Russen bij Bachmoet begint bij de afslag van de E40. In augustus en september schiet de Russische artillerie vanaf de oostkant continu op de stad. De beschietingen schuiven steeds een stukje verder op, tot een heel gebied is uitgekamd met granaten.

Details over de slag om Bachmoet komen maar mondjesmaat naar buiten. Op basis van berichten en beelden – vooral op Telegram – van zowel Russische als Oekraïense zijde publiceren diverse amateurspeurders kaarten over de trage opmars van het Russische leger. Ook Russische kaartenmakers publiceren gegevens. Door alle kaarten te combineren, valt te schetsen hoe de opmars verloopt. Op basis van beelden en berichten van de belangrijkste toegangsweg naar Bachmoet heeft de Volkskrant deze opmars zo veel mogelijk gereconstrueerd.

Deze oostelijke toegangsweg is vernoemd naar Patrice Lumumba, de eerste gekozen premier van de Democratische Republiek Congo. De straat loopt vanaf de E40 drie kilometer langs grasland en enkele bedrijfsgebouwen naar de rand van Bachmoet. Vanaf de afslag is het normaal gesproken tien minuten rijden naar het centrum van Bachmoet, waar het Vrijheidsplein ligt. De Patrice Lumumbastraat zelf eindigt bij de grens van de bebouwing. In de eerste twee maanden van de aanval op Bachmoet is het Russische leger de straat vooral aan het bombarderen en vertonen soldaten zich er nog zelden.

Het is een bekende tactiek van het Russische leger: eerst een stad bestoken met artillerie, in de hoop dat vijandelijke troepen de stad verlaten, zegt kolonel Han Bouwmeester, universitair hoofddocent militaire strategie en landoptreden aan de Nederlandse Defensie Academie in Breda. ‘Van grote afstand, om te voorkomen dat het een man-tegen-mangevecht in de stad zelf wordt.’

Het gevecht om Bachmoet is de langste slag in deze oorlog en kostte tot nog toe de levens van zeker duizenden Russische en Oekraïense soldaten. In de slag is de stad ‘volledig verwoest’, zei de Oekraïense president Volodymyr Zelensky begin december. Aan het eind van die maand bracht hij een verrassingsbezoek aan Bachmoet en prees hij de moed van de ‘bovenmenselijke’ soldaten die verdedigen wat er nog van de stad over is.

Lange tijd strijden de Russen en Oekraïners om een cementfabriek, zo’n 500 meter verwijderd van de bebouwde kom. In oktober komt de fabriek al eventjes in handen van de Russen, maar het Oekraïense leger slaat terug. In een video die op 24 oktober op sociale media rondgaat, is goed te zien hoe artilleriebeschietingen het gebouw hebben toegetakeld. De Oekraïners claimen in deze video dat soldaten van het Russische huurlingenleger Wagner de fabriek slechts 48 uur in handen hadden voordat zij het complex weer konden innemen.

Een week nadat de Oekraïners de video van de heroverde cementfabriek hadden verspreid, duikt een video van de Russen op. Soldaten lopen het gebouw op nummer 91 binnen, 500 meter ten oosten van de fabriek. De schade is goed zichtbaar: delen van het gebouw zijn ingestort en vrijwel alle ruiten zijn gesprongen, maar op de achtergrond zijn geen schoten te horen. De boodschap: de Russen hebben het gebied in handen.

Anderhalve maand later – op 13 december – claimen de Russen nogmaals de cementfabriek te hebben veroverd. Beelden van deze verovering zijn er niet, maar van Oekraïense zijde zijn er ook geen tegenwerpingen gekomen op deze claim. In de fabriek van Siniat op nummer 84 maakten in vredestijd honderden inwoners van Bachmoet gipsplaten, metalen profielen en platen van vezelcement. Nu ligt het zandkleurige complex grotendeels in puin: wandplaten liggen als herfstbladeren op de grond, daken zijn weggerukt en lege ruimtes gapen via zwarte gaten in de dakbedekking naar de hemel. Overal is verwrongen staal te zien.

‘Een stad binnentrekken is een van de gevaarlijkste manieren van oorlog voeren, zegt kolonel Bouwmeester. ‘Je moet gebouw voor gebouw, verdieping voor verdieping en kamer voor kamer af om er zeker van te zijn dat er geen tegenstanders achtergebleven zijn. Een enkele vijandige scherpschutter of een soldaat met een antitankwapen kan veel slachtoffers maken. En een stad, zeker zo’n fabriekscomplex, heeft nogal wat kamers, schuurtjes en hoekjes waar de tegenstander zich kan ophouden.’

Voor de troepen die de stad binnentrekken, speelt nog iets mee, zegt luitenant-kolonel Carel Sellmeijer, genieofficier bij de Nederlandse landmacht en collega-docent van Bouwmeester in Breda: in een stadse omgeving is communicatie veel moeilijker. Je ziet niet zomaar waar je collega’s zich bevinden. ‘Bovendien heb je voor het gevecht in steden goede onderofficieren nodig die ervaring hebben met vechten in dit soort omgevingen en op kleine schaal de activiteiten aansturen. Die ervaring doe je niet op door een cursus te volgen, maar door jarenlang te werken in de krijgsmacht.’

‘De afgelopen twaalf jaar heeft Rusland geprobeerd een groep ervaren en deskundige onderofficieren op te bouwen, maar het kost heel veel inspanning om dat te doen’, zegt Sellmeijer. ‘Daarom kiest Rusland er vaak voor om een stad hevig te bestoken met artillerie.’

Bouwmeester: ‘De toegangsweg is lang en smal, dus met een colonne voertuigen ben je kwetsbaar. Als het eerste voertuig kapotgeschoten wordt, staat de rest stil. Je moet gebouw voor gebouw zien te veroveren. Dat maakt het voor aanvallers intensief, en voor de tegenstander relatief eenvoudig te verdedigen. Hier in het Westen word je als militair opgevoed met het idee dat een stad intrekken het laatste is wat je wil. Het is te riskant, het kost te veel. En over de tactiek: we weten al sinds de Eerste Wereldoorlog dat elkaar bestrijden om een heel klein beetje terreinwinst vooral heel veel doden oplevert. Bachmoet lijkt het Verdun van de 21ste eeuw te worden.’

Na de verovering van de cementfabriek zet het Russische leger de aanval in op wijnmakerij Artwinery. De gebouwen liggen aan de rand van de bebouwde kom. De wijnmakerij, waar op 72 meter diepte in dennenhouten stellingen miljoenen flessen mousserende wijn lagen, ligt 450 meter voorbij de cementfabriek. Half januari verspreidt RIA FAN, het mediakanaal van Wagner-leider Jevgeni Prigozjin, een video om duidelijk te maken dat ze de gebouwen nagenoeg in bezit hebben. Op de video rennen twaalf Oekraïense soldaten een gebouw binnen waar rook uit kringelt. Een paar seconden nadat de mannen het pand binnen zijn gerend, verspringt het beeld en is een explosie te zien waardoor het gebouw gedeeltelijk instort. ‘Mislukking van Oekraïense tegenaanval’, staat vetgedrukt in beeld.

‘Bachmoet is puur prestige en symboliek’, zegt kolonel Bouwmeester. ‘Het is van geen enkel strategisch of militair belang: het is geen kruispunt van bevoorradingsroutes, er is geen belangrijke rivierovergang en het ligt niet hoger dan het omringende landschap, dus als uitkijkpost is het nutteloos.’

Integendeel: Bachmoet ligt in een dal; de hogere, omliggende gedeelten zijn makkelijker te verdedigen. Ook is de stad niet van doorslaggevend belang op weg naar de grotere, noordelijk gelegen steden Kramatorsk en Slovjansk. Of Soledar, dat in Russische handen is. De zoutmijnen van Soledar geven Rusland een plek op bijna 300 meter onder de grond om munitie op te slaan op veilige afstand van Oekraïense langeafstandsraketten, zegt Bouwmeester.

‘De Russen willen de stad in handen hebben om een overwinning te kunnen claimen. Dat geldt ook voor Prigozjin, die het Kremlin wil bewijzen dat zijn Wagner-huurlingenleger wel winst kan boeken. De Oekraïners willen de stad niet opgeven, en vinden het niet erg dat de belegering Rusland veel munitie en manschappen kost. Daarmee is Bachmoet om symbolische redenen strategisch.’

Overigens lijkt de belegering door Wagner-soldaten zo weinig resultaat op te leveren en zo veel mankracht te kosten dat het reguliere Russische leger de operatie overneemt. Dat kan ook de reden zijn dat Oekraïne de stad zo hevig verdedigt, zegt Bouwmeester: om het Russische leger op één plek te binden, waardoor het op een andere plek kwetsbaar wordt.

In januari heeft het Russische leger succes met een andere tactiek om de stad in bezit te krijgen. Het leger probeert Bachmoet in een klem te zetten. Half januari viel Soledar in handen van Wagner-huurlingen. Twee weken later zei Oekraïne alle militairen teruggetrokken te hebben uit het stadje, na maanden bloedvergieten. Met de verovering van Soledar staat Rusland in het noorden aan de grenzen van Bachmoet, en lijkt het leger voor te sorteren op een omsingeling van de stad. Vanaf het zuiden rukt het leger op naar de voorstad Ivanivske, die al in handen is van de Russen. Het Britse ministerie van Defensie waarschuwde zondag dat de uitvalswegen door de Russen beschoten kunnen worden en de stad steeds meer geïsoleerd raakt. Alleen in het westen kunnen militairen Bachmoet nog verlaten, of bevoorraad worden.

Daarmee lijkt Rusland ‘eindelijk’ te doen wat elke militair in het Westen leert over het innemen van een stad: je omtrekt haar om snel door te kunnen stoten naar dieper gelegen gebied. Dan laat je een beveiligende strijdmacht achter. ‘De voorraden munitie, brandstof en voedsel van de vijand drogen vanzelf op. Pas dan stuur je infanterietroepen de stad in’, zegt kolonel Bouwmeester.

Russische troepen hebben de buitenwijken van de stad bereikt. De Russen claimen het gebied rond de Artwinery in handen te hebben. Het onafhankelijke Institute of the Study of War bevestigde woensdag dat de Russische militairen in het oosten van Bachmoet een opmars hebben gemaakt. Het gevecht om de Patrice Lumumbastraat lijkt daarmee voorbij. Het strijdtoneel heeft zich van de industriële rand van de stad naar eerste woonwijken verplaatst.

Eigenlijk, zegt luitenant-kolonel Sellmeijer, heb je in een oorlog niet zoveel aan een stad, behalve dat de inname ervan van grote psychologische waarde is. ‘Denk aan de communistische vlag op het gebouw van de Rijksdag in Berlijn aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Het haalt allemaal strategisch niet veel uit en kost vooral manschappen. Maar het beeld van een Russische vlag in het centrum van de stad, mocht dat de komende weken of maanden lukken, is dan: Bachmoet is ook al gevallen.’