Hoe het vertrouwde normaal
stil normaal
werd
Een reconstructie van het jaar waarin alles veranderde.
‘Voor veel mensen is 2020 een jaar geworden van rouw, verlies en verdriet.’ Zo vatte premier Mark Rutte het jaar in december samen tijdens zijn tweede toespraak aan het Nederlandse volk. Het land ging op slot, wederom. Kerstmis vond plaats in lockdown. Een maand later voerde het kabinet een avondklok in, de meest ingrijpende maatregel tot dusver. De Volkskrant reconstrueert hoe het leven – ons normale leven – in twaalf maanden tijd op zijn kop werd gezet.
Nederland knalt het nieuwe decennium in met een recordbedrag van 77 miljoen euro aan vuurwerk. 2020 belooft een goed jaar te worden: de economische groei valt wat terug, maar de koopkracht stijgt en Nederland heeft opnieuw een begrotingsoverschot. De werkloosheid blijft historisch laag. Bovendien viert Nederland 75 jaar vrijheid en wacht er een zinderende sportzomer.
zondag 12 januari
Het virus wordt ontdekt
De eerste weken van het nieuwe jaar is er nauwelijks aandacht voor een ‘nieuw, gevaarlijk virus’, dat in de Chinese stad Wuhan ‘geheimzinnige longontstekingen’ veroorzaakt. Slechts een enkeling luidt de noodklok. De 34-jarige oogarts Li Wenliang deelt al eind december 2019 informatie met collega's over een onbekende ziekte die veel weg heeft van sars, dat in 2003 bijna achthonderd mensen doodde.
De herinnering aan sars ligt in China gevoelig. De politie berispt Li wegens ‘het ernstig verstoren van de sociale orde’. Niet veel later raakt de arts zelf besmet. Op 12 januari wordt hij opgenomen. Nog geen vier weken later overlijdt hij.
Wuhan wordt afgesloten en daarmee gaat China van totale ontkenning naar totale onderwerping. Eerder mocht er niet eens over het virus gesproken worden, nu wordt geen enkele maatregel geschuwd om de verspreiding van dit nieuwe coronavirus te stoppen.
In Nederland is dan nog niets aan de hand. Wel krijgt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) op Twitter steeds meer vragen over het ‘Chinese virus’, zoals het in de volksmond wordt genoemd.
Niet vanwege de dreiging van covid-19, maar vanwege rukwinden en regen wordt op meerdere plekken de carnavalsoptocht afgelast. Het virus zou in de ontwerpen van de praalwagens ‘zeker een thema zijn geweest’, zegt de voorzitter van de optochtcommissie in Klompengat (Best).
donderdag 27 februari
Het virus bereikt Nederland
Tijdens een live-uitzending op televisie krijgt minister Bruno Bruins voor Medische Zorg een briefje in zijn handen gestopt. Met horten en stoten maakt de minister de inhoud bekend. De eerste covid-19-patiënt in Nederland is een man uit Loon op Zand die in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg is opgenomen.
Italië is de grip op het virus helemaal kwijt. Lombardije gaat in lockdown, een dag later volgt de rest van het land. Tussen de eerste besmette Italiaan en de overbelasting van de gehele zorg zitten slechts enkele weken. Sommige steden hebben noch voor hun zieken, noch voor hun doden plek.
donderdag 12 maart
Nederland valt stil
Steviger ingrijpen is niet meer te voorkomen. Precies twee weken na de eerste Nederlandse besmetting trekt het kabinet aan de noodrem. Musea, concertzalen en theaters moeten dicht. Sportverenigingen staken hun activiteiten. Iedereen wordt dringend verzocht thuis te werken.
Uit angst voor tekorten slaan mensen aan het hamsteren in de supermarkt. Karretjes worden volgeladen met pasta, blikvoer en toiletpapier. Laatkomers treffen de schappen leeg aan. Rutte noemt het ‘ongelooflijk niet sociaal’ en bovendien onnodig, want van een werkelijk tekort is geen sprake.
Op zondagmiddag maakt het kabinet bekend dat de horeca diezelfde avond nog dicht moet. Enkele minuten na de bekendmaking ontstaan lange rijen voor de coffeeshop.
Op maandag blijven alle scholen in Nederland gesloten. Premier Rutte richt zich vanuit het Torentje tot het Nederlandse volk: ‘De realiteit is dat het coronavirus onder ons is en voorlopig onder ons zal blijven.’
Op maandag blijven alle scholen in Nederland gesloten. Premier Rutte richt zich vanuit het Torentje tot het Nederlandse volk: ‘De realiteit is dat het coronavirus onder ons is en voorlopig onder ons zal blijven.’
In afwachting van een vaccin luidt het toverwoord ‘groepsimmuniteit’. Door het virus ‘gecontroleerd rond te laten gaan’, licht RIVM-directeur Jaap van Dissel toe in Nieuwsuur, bouwen we een muur om mensen uit de risicogroep. Niet het zo laag mogelijk houden van het aantal besmettingen, maar het beheersbaar houden van de druk op de zorg staat centraal.
Het beleid wankelt al snel en dat zal niet voor het laatst zijn in de coronacrisis.
De verantwoordelijkheid voor de Nederlandse aanpak drukt te zwaar op minister Bruno Bruins voor Medische Zorg. Tijdens een Tweede Kamerdebat over het coronavirus wordt hij onwel achter het spreekgestoelte.
Tegelijkertijd voltrekt zich in de verpleeghuizen een ramp. Ongeveer 120 duizend bewoners mogen geen bezoek meer ontvangen, met als doel om het virus koste wat kost buiten te houden. Maar het is al binnen. Twee weken na de sluiting is de sterfte er op haar hoogst: binnen een week overlijden 2.409 verpleeghuisbewoners, tweeënhalf keer zoveel als normaal. Veel mensen die overlijden, waren al besmet toen de verpleeghuizen op slot gingen.
Om de ziekenhuizen in Noord-Brabant te ontlasten, worden deze week honderden patiënten verplaatst naar ziekenhuizen in andere provincies. Ook in andere landen moet de druk op de ziekenhuizen verdeeld worden.
De vrije wereld van voor de pandemie is ver weg. De Schengenzone viert haar 25ste verjaardag, maar de grenzen gaan dicht. Eerst de Europese buitengrenzen, daarna worden ook de binnengrenzen streng gecontroleerd. Zo mogen Nederlanders bijna drie maanden lang België niet in.
Het zuiden van Nederland wordt het zwaarst getroffen. Tijdens de eerste golf sterven in Limburg en Noord-Brabant meer dan anderhalf keer zoveel mensen als normaal. Uitvaartondernemers vrezen even voor een tekort aan kisten, maar er blijkt genoeg voorraad. Vooral de beperking van het aantal aanwezigen bij de uitvaart maakt waardig afscheid nemen moeilijk.
De last op de schouders van het zorgpersoneel is in de eerste weken na de uitbraak immens. Op het hoogtepunt zijn 1.320 ic-bedden bezet. Wereldwijd strijden landen om beademingsapparaten.
Ondertussen draaien artsen en verpleegkundigen overuren – en nóg moet reguliere zorg uitgesteld worden.
De intensiteit van het werk op de covidafdelingen wordt op een indrukwekkende manier zichtbaar als zorgmedewerkers voor de camera van Volkskrant-fotograaf Jiri Büller hun maskers afdoen.
Langzaam wordt duidelijk hoe het ‘nieuwe normaal’ eruitziet.
Er moet een ‘anderhalvemetersamenleving’ worden ingericht. Buitengewoon opsporingsambtenaren zien erop toe dat iedereen afstand houdt en niemand samenschoolt. Wie de regels overtreedt, wacht een boete van 390 euro en een strafblad.
De impact van de coronamaatregelen op de culturele wereld is gigantisch. Bioscopen en theaters zien al hun voorstellingen van de agenda verdwijnen. Musea en galeries mogen geen bezoek ontvangen, muzikanten mogen niet meer optreden. En ook het nachtleven ligt al weken stil.
Nederlanders geven veel minder geld uit in de eerste maanden van de lockdown. Het CBS rapporteert de grootste consumptiekrimp aller tijden. In april zijn de uitgaven ruim 17 procent lager dan in 2019.
Op de historische krimp volgt een historisch herstel: na de zomer is de consumptie nog maar een procent of 3 lager dan een jaar eerder.
Die opleving is is te danken aan de enorme steunpakketten van de overheid voor bedrijven en zelfstandigen. Om massaontslagen te voorkomen heeft minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken alleen al voor de eerste maanden 10 miljard euro vrijgemaakt.
Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog gaan de centrale eindexamens niet door. De middelbare scholieren die nu met enkel hun schoolexamencijfers slagen, wacht een wel heel rustige zomer zonder eindexamenfeestjes en eindexamenreizen.
maandag 1 juni
Vrijheid in het oog van de storm
Halverwege mei laat het kabinet al enkele coronamaatregelen los, maar vanaf ‘1 juno’ kan er echt versoepeld worden. Basisscholen, middelbare scholen, cafés, restaurants, theaters, bioscopen, concertzalen en musea – overal gaan de deuren weer open. Steeds meer verpleeghuizen laten weer bezoekers toe. Alleen nachtclubs moeten gesloten blijven.
Corona lijkt in juni ver weg in Europa. Op 26 juni begint in Nederland de langste aaneengesloten periode, zestien dagen om precies te zijn, met minder dan 100 besmettingsmeldingen per dag. De meeste Europese landen zijn in de zomer ‘geel’: reizen mag, maar het kabinet roept op voorzichtig te zijn.
Ondertussen slaat het virus hard toe in Zuid- en Midden-Amerika. In juni en juli zijn Chili en Peru de landen met omgerekend naar inwonertal de meeste sterfgevallen. Ook in Brazilië, Ecuador en Mexico stijgen de cijfers snel. Afrika blijft, op Oceanië na, ook in de zomer het continent waar de minste besmettingen worden gerapporteerd. Experts schatten in dat de lage cijfers vooral komen door een combinatie van strikte maatregelen en een jonge bevolking. In een aantal Afrikaanse landen zal er sprake zijn van een gebrekkige administratie, maar dat geldt zeker niet voor het hele werelddeel.
dinsdag 14 juli
De werkelijke start van de tweede golf
De zomer had zorgeloos moeten zijn, maar langzaam beginnen de besmettingsaantallen weer te stijgen. Op 14 juli rapporteert het RIVM voor het eerst weer over kleine, lokale uitbraken.
De strategie is een koorddansact: met zo min mogelijk maatregelen de zorgdruk beheersbaar houden. Later spreekt het kabinet van ‘de hamer’ en ‘de dans’.
In het voorjaar was er onvoldoende materiaal om grootschalig te testen. In juni kan wel iedereen met verkoudheidsklachten bij de GGD terecht. Maar het systeem hapert alweer: het kabinet stapt te laat over op commerciële labs en buitenlandse megalabs, waardoor wachttijden oplopen. Pas in december zullen de testproblemen echt voorbij zijn.
Terwijl in Nederland de besmettingsaantallen verder oplopen, glijdt het kabinet in een politieke crisis: minister Grapperhaus overtreedt op zijn eigen bruiloft de afstandsregels. Toch treedt hij niet af. Volgens premier Rutte zou het vertrek van Grapperhaus ‘heel schadelijk' zijn voor de aanpak van de coronacrisis.
De misstap van de minister leidt wel tot een versoepeling van het coronabeleid: overtreders krijgen lagere boetes en hoeven geen strafblad meer te vrezen.
Toeschouwers zijn verdwenen uit de voetbalstadions in Europa. In Portugal worden in twee weken tijd de laatste rondes van de Champions League afgewerkt. Bayern München wint de finale van Paris-Saint Germain met 1-0.
Het virus verspreidt zich na de zomer als een olievlek over het land. Waar de eerste golf vooral Noord-Brabant en Limburg trof, zijn de brandhaarden nu Amsterdam en Rotterdam. In een paar weken kleurt het hele land rood op de kaarten met gemelde besmettingen. De tweede golf is een feit.
Actiegroep Viruswaarheid demonstreert tegen de coronaregels. Een groep BN’ers sluit zich met de hashtag #ikdoenietmeermee aan bij groepsleider Willem Engel. Na kritiek nemen de meeste BN'ers binnen een paar dagen alweer afstand van de actie.
Amper een maand voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen wordt president Donald Trump in het ziekenhuis opgenomen vanwege een besmetting met het coronavirus. Hij is niet de eerste wereldleider die besmet raakt. De Britse premier Boris Johnson lag in april al vier dagen op de intensive care. Ook de Braziliaanse president Jair Bolsonaro testte positief: hij ging in de zomer enkele weken in quarantaine. In december raakt de Franse president Emmanuel Macron besmet.
‘We moeten streng zijn voor onszelf en strenger zijn op ons gedrag’, zegt premier Rutte. Daarmee doet hij nogmaals een beroep op de eigen verantwoordelijkheid van de burger – een patroon in het kabinetsbeleid. Voor het nemen van regionale maatregelen presenteert het kabinet een routekaart, waarop te zien is wat voor regels gelden bij een bepaald besmettingsniveau. Nog diezelfde dag bereikt Nederland het hoogste risiconiveau ‘zeer ernstig’.
Regionale regels zijn niet meer voldoende en de routekaart is eigenlijk al meteen achterhaald. De volgende dag moet heel Nederland wederom in lockdown.
woensdag 14 oktober
Opnieuw in lockdown, nu ‘gedeeltelijk’
Opnieuw moeten cafés en restaurants hun deuren sluiten. Evenementen worden geschrapt van de kalender. Groepsgroottes worden verder beperkt. Nieuw in deze ‘gedeeltelijke’ lockdown: alcoholverkoop is na 20.00 uur verboden.
Volgens Rutte is ‘vooral gekeken naar maatregelen die zorgen voor minder sociaal verkeer, zonder dat cruciale maatschappelijke sectoren in het gedrang komen’. Het onderwijs blijft daarom ongemoeid; het opnieuw sluiten van de scholen wil het kabinet zo lang mogelijk uitstellen.
De regel ‘reis zo min mogelijk’ blijkt in de tweede golf – meer dan in de eerste – tot interpretatieverschillen te leiden. Uit mobiliteitscijfers van Apple blijkt dat Nederland zich niet nog eens binnen laat opsluiten.
maandag 9 november
Er is een vaccin
Maandenlang werken farmaceuten wereldwijd aan de ontwikkeling van een effectief vaccin tegen het coronavirus. De Amerikaanse farmaceut Pfizer en het Duitse biotechbedrijf BioNTech boeken als eerste succes: negen op de tien proefpersonen is na inenting beschermd. Een week later komt het eveneens Amerikaanse Moderna met zijn vaccin. In januari komt met horten en stoten ook het vaccin van het Brits-Zweedse AstraZeneca op de markt.
Toch is het voor vrijheid nog te vroeg. Om ziekenhuizen niet extra te belasten verbiedt het kabinet de verkoop en het afsteken van consumentenvuurwerk. Vuurwerkliefhebbers vinden dat hen een feestje wordt afgepakt en uiten hun afkeer. In de weken die volgen verdubbelt het aantal meldingen van vuurwerkoverlast.
Meer dan eens lijkt het Nederlandse mondkapjesbeleid op een soap. Van ‘werkt averechts’ naar ‘heeft geen enkele zin’. Van ‘voegt niets toe’ naar ‘alleen in het openbaar vervoer’. En van ‘serieus te overwegen’ tot ‘dringend advies’. De koerswijziging wordt op 1 december bekrachtigd in de tijdelijke coronawet: het dragen van een niet-medisch mondneusmasker wordt in alle voor publiek toegankelijke ruimten verplicht.
Voor velen verandert Sinterklaas in Digiklaas: kinderen kunnen beeldbellen met de Sint en vriendengroepen lezen elkaar gedichten voor via Zoom.
In het Verenigd Koninkrijk krijgt Margaret Keenan als eerste persoon ter wereld het Pfizer-vaccin toegediend. Rusland is met Spoetnik-V nog net iets eerder met inenten gestart, maar dat vaccin zit nog in de laatste testfase.
maandag 14 december
Nederland gaat op slot
Premier Rutte spreekt voor een tweede keer dit jaar vanuit het Torentje de bevolking toe. ‘Nederland gaat op slot.’ Niet-noodzakelijke winkels, zoals bouwmarkten en kledingwinkels, moeten dicht. Alle scholen sluiten tot zeker 19 januari. Niet-medische contactberoepen, zoals kappers en masseurs, leggen het werk neer.
Het dringende advies wordt om thuis niet meer dan twee gasten te ontvangen. Voor de kerstdagen maakt het kabinet een uitzondering: er is een extra gast welkom. Rutte biedt in zijn toespraak ook hoop. ‘Er komt een moment’, zegt hij, ‘dat we corona achter ons laten. Dat is niet meteen. Het is ook niet over een week of over een maand. Met het vaccin wordt 2021 wel een jaar van hoop en van licht aan het einde van de tunnel.’
woensdag 6 januari
Als laatste op weg naar de uitgang
In Veghel krijgt de 39-jarige verpleeghuismedewerker Sanna Elkadiri als eerste Nederlander het coronavaccin van Pfizer toegediend. Nog diezelfde dag beginnen ook de ziekenhuizen met het vaccineren van hun personeel.
Nederland is het laatste land in Europa dat met vaccineren begint. Aanvankelijk zou het vaccineren op 8 januari beginnen, maar na een oproep van Diederik Gommers en Ernst Kuipers nam de druk om eerder te beginnen toe en ging het kabinet overstag.
Het kabinet treedt af als gevolg van de toeslagenaffaire. Aanvankelijk wilde premier Rutte vanwege de coronacrisis aanblijven, maar andere coalitiepartijen gaan daar niet mee akkoord. Het kabinet zet de strijd tegen het virus demissionair voort.
De stad Manaus in de Braziliaanse Amazone gaat opnieuw door een coronahel. Ziekenhuizen komen zuurstof tekort voor hun patiënten. Wanhopige familieleden proberen bij commerciële aanbieders zuurstoftanks te bemachtigen.
zaterdag 23 januari
De avondklok
De dreiging van de Britse virusmutant hangt boven Nederland. Deskundigen waarschuwen voor een derde golf. ‘In feite hebben we nu twee uitbraken met coronavirussen’, aldus RIVM-directeur Jaap van Dissel.
Het demissionaire kabinet ziet zich genoodzaakt ‘nog één keer weer heel veel’ van mensen te vragen. Met meerderheidssteun van de Tweede Kamer voert het een avondklok in. Tussen 21.00 en 4.30 uur is het verboden om zonder geldige reden op straat te zijn.
Relschoppers zoeken de confrontatie met de politie. Eerst in Amsterdam, daarna ook in de rest van het land. In Urk gaat een testlocatie in vlammen op. In Eindhoven, Den Bosch en Rotterdam worden tijdens ‘de avondklokrellen’ winkels geplunderd.
De privégegevens van miljoenen Nederlanders worden uit de slecht beveiligde ict-systemen van de GGD gestolen en op internet verhandeld. Ondanks eerdere waarschuwingen van binnenuit en vanuit het ministerie, onderneemt de GGD pas actie wanneer het datalek wereldkundig gemaakt is.
Beeldredactie: Gabriel Eisenmeier
Code: Martijn Eerens
Coördinatie: Geart van der Pol
Data: Serena Frijters
Ontwerp: Titus Knegtel
Tekst: Pepijn de Lange
Eindredactie: Corinne van Duin, Janne Heling en Marije Randewijk
Foto's: Arie Kievit, Anna Moneymaker/The New York Times, Aurélie Geurts, Fabio Bucciarelli/The New York Times, Freek van den Bergh, Guus Dubbelman, Jiri Büller, Joris van Gennip, Laura van de Heuvel, Marcel van den Bergh, ANP, AFP, AP, EPA, Getty Images en Reuters.
Video: AP & Getty Images.
Bron kaart 20 maart: Johns Hopkins CSSE, RIVM en diverse buitenlandse overheidsinstanties.