Theaterproductie Amadeus: tweehonderd nieuwe outfits in een halfjaar
Couturier Mattijs van Bergen ontwierp de kostuums voor muziektheaterproductie Amadeus. Tweehonderd outfits in een halfjaar. En hij kan het nog navertellen.
Dit artikel bevat Augmented Reality-beelden. Daarmee kun je - wanneer je het leest op een mobiel of tablet - paspoppen met de kleding van Mattijs van Bergen in je eigen kamer plaatsen en er omheen lopen.
Het is zoals moeder-overste in The Sound of Music tegen postulante Maria zegt: ‘Als God een deur sluit, opent Hij een raam’. Dat is precies wat er gebeurde toen ontwerper Mattijs van Bergen met een kleine kater terugkwam uit Londen, waar hij veel eerder dan gepland was gestopt als hoofdontwerper van het Engelse designerlabel Osman. Hij kreeg een onverwacht en eervol verzoek: of hij de kostuums wilde verzorgen voor het toneelstuk Amadeus, een coproductie van de Theateralliantie en Het Nationale Theater. Een enorme klus waar hij dolgraag zijn tanden in wilde zetten – hij had immers alle tijd. Nu, een halfjaar later, hangen er tweehonderd kostuums klaar om op zaterdag 15 juni te schitteren voor het premièrepubliek.
Even in het kort, voor wie Van Bergen (39) nog niet kent: hij is behalve een zachtaardig en aimabel mens een begenadigd modeontwerper. Hij behaalde een bachelor aan Artez in Arnhem en een master in Fashion Design aan het prestigieuze Central Saint Martins College of Art and Design in London. Hij showde in Amsterdam en Londen, presenteerde in Parijs, won belangrijke prijzen en maakte furore met kleding die kunst en mode verenigt: knap geplisseerde jurken en rokken bijvoorbeeld, en bloezen en pantalons met foto- of schilderijprints. Zijn bekendste fan: koningin Máxima (‘de konigin’, zoals Van Bergen haar heel deftig noemt), die zes outfits van Van Bergens hand droeg.
Maar zoals dat gaat bij Nederlandse ontwerpers die kunstzinniger dan zakelijk zijn: geldgebrek werd een rode draad in zijn bestaan. Hij deed zijn stinkende best, daar niet van. Greep samenwerkingen aan en vond internationale verkooppunten, maar ging eind 2014 failliet. Een comeback volgde, een bruidskledinglijn, een pop-upwinkel en een webshop, maar het bleef sappelen. Toen hij begin 2018 de kans kreeg om hoofdontwerper te worden bij Osman, stopte hij met zijn eigen merk en verhuisde hij vol energie en goede moed naar Londen. Binnen het jaar was hij terug, want: ‘Het werkte niet, artistiek gezien. En ik miste mijn man. Niet dat Londen zo verschrikkelijk ver is, maar als je al niet op je plek zit wordt het gemis enkel sterker.’
Het is dankzij diezelfde man, theaterregisseur Marcus Azzini, dat Van Bergen al eerder had mogen ruiken aan het vak van theaterkostuumontwerper. Azzini is artistiek leider bij Theatergroep Oostpool uit Arnhem, en die link zorgde ervoor dat Van Bergen de kleding verzorgde voor producties als Romeo & Julia en Het proces. Zijn specialiteit en handigheid: een mix van historisch en moderne kleding, en het verhaal en de personages onderstrepen door wat ze dragen op de planken.
Het toeval wilde dat regisseur Theu Boermans voor zijn op stapel staande grootschalige productie Amadeus op zoek was naar een nieuwe visie op theaterkostuums. Toen hij hoorde over de outfits voor Romeo & Julia dacht hij: deze manier van aankleden past óók bij Amadeus. Van Bergen werd voorgesteld aan Boermans, het klikte, ze kregen samen de slappe lach en toen was de samenwerking snel beklonken. Van Bergen kreeg het script te lezen en hoorde dat hij tien acteurs, twaalf musici en vijftig koorleden mocht aankleden, en dat er een flink aantal kostuumwisselingen in het stuk zitten, wat het geheel op tweehonderd outfits brengt. Een huzarenklus. Komt nog bij dat het decor van scenograaf Bernhard Hammer heel ingetogen zou blijven en de kostuums voor het visuele spektakel mochten, nee: móésten zorgen.
Van Bergen begon als een dolle te researchen, te googelen, te lezen, te speuren, moodboards te maken en te fantaseren. Hij had een halfjaar de tijd. Alle tweehonderd kostuums nieuw ontwerpen en laten maken in het professionele, maar kleine atelier van Het Nationale Toneel was ondoenlijk, maar gelukkig ook niet nodig. Voor een mix van rococo en hedendaagse kleding kon hij als basis putten uit het royale kledingarchief van de theatergroep. Hij ging naar legerdumps voor officiersuniformen, sloeg zijn slag op sample sales, tikte zowaar een puntgave witte lederhose op de kop en bestelde – geholpen door hoofd atelier Iris Elströdt – de uitzinnigste schoenen en accessoires via internet.
De twee belangrijkste rollen in het stuk zijn die van de 18de-eeuwse componisten Wolfgang Amadeus Mozart en Antonio Salieri. Amadeus is, net als de gelijknamige Oscarwinnende film van Milos Forman uit 1984, gebaseerd op een toneelstuk van Peter Schaffer. De ingetogen, vrome Salieri moet met lede ogen aanzien hoe hij wat betreft talent, roem en populariteit wordt ingehaald door de hupse, boertige Mozart. Hij begrijpt niet hoe God zo’n groot talent aan zo’n platte kinkel kan hebben gegeven. Hij besluit God af te zweren en er alles aan te doen Mozart kapot te maken. Grote vraag voor Van Bergen: hoe druk je dat uit in kleding?
De ontwerper besloot om Mozart, gespeeld door acteur en theatermaker Sander Plukaard, lekker vet aan te zetten. Hij maakte voor hij aan het tekenen sloeg een moodboard met foto’s van David Bowie, Mick Jagger, Jett Rebel, Harry Styles en Jared Leto. Sexy types met een androgyne look, knap balancerend op de grens tussen cool en kitsch. Dat resulteerde onder meer in een knalrode stierenvechtersbroek met gouden ornamenten, gedragen met een witte bloes en goudkleurige, nepkrokodillenleren boots met parels erop. Het leidde ook tot een nogal hysterisch groen gebloemd jacquardpak met een turquoise kanten bloes eronder, die aan het begin van het artikel te zien was.
‘Ik hou ervan om te spelen met het begrip goede smaak, en hoe dat kan kantelen. Rococo, de kunststroming uit de tijd van Mozart, was toentertijd het toppunt van chic, nu beschouwen we het als edelkitsch. En wat wij qua kleding vijf jaar geleden nog foeilelijk vonden, is dankzij Gucci nu weer volop mode’. Behalve op het piekfijne maatwerk van de speciaal gemaakte pakken is Van Bergen ook trots op een paar bijzonder geslaagde aankopen. Zo eindigt Mozart, als hij door toedoen van Salieri aan lager wal geraakt is, gekleed in een mottig bomberjack met daaronder een T-shirt van Falco’s Rock Me Amadeus-hit. ‘Ik kan me daar echt over verkneukelen, over zo’n metalaag.’
Dan is er dus ook nog Salieri, gespeeld door Mark Rietman, die begint als vrome man in een simpel zwart Mao-jasje. Naarmate zijn jaloezie op Mozart groeit en zijn moraal zakt, gaat zijn garderobe door de afgunst steeds meer op die van Amadeus lijken: goudkleurige schoenen, een opzichtig Toppers-pak, een glimmende jas. Aan het eind van zijn leven, als hij oud, kaal en volvet van de vele taartjes in zijn rolstoel zit, draagt hij een gebloemde satijnen kamerjas, Hugh Hefner waardig.
De derde grote rol is weggelegd voor sopraan Lucie Chartin, die een overambitieuze leerling van Salieri speelt, en gedurende het stuk transformeert van simpel gekleed meisje tot een diva met steeds groter wordende pruiken en jurken. In de ‘Koningin van de nacht’-scène is ze zelfs gehuld in een wolk van vierhonderd meter tule. Voor die jurk liet Van Bergen zich inspireren door de coutureshows die John Galliano voor Dior maakte. Voor een andere scène, waarin een surrealistisch bal wordt opgevoerd, haalde Van Bergen inspiratie uit foto's van het Parijse Diner de Têtes Surrealiste bij de Rothschilds in 1972. Chartin draagt in die scène een pluizige korsetjurk en staat op prachtige paarse plateauhakken, gevonden bij een sample sale van Dries van Noten. ‘Ik hoef niet te zingen in die scène’, zegt Chartin terwijl ze verliefd naar beneden blikt, ‘dus eigenlijk had ik er niet in gehoeven, maar deze schoenen verdienden het gewoon om het podium op te mogen.’
Ook de muzikanten en de koorleden wisselen per scène van uitdossing. Hier en daar hulde Van Bergen de mannen in jurken en glitters. Het o zo actuele spelen met de genderrollen bevalt hem wel, hij genoot zelf ook van de fatterige mannen en de stoere vrouwen in kostuumfilm The Favourite. Amadeus opnieuw bekijken wilde Van Bergen niet, bang om te veel beïnvloed te raken door de filmkleding.
Een week voor de première zijn alle kostuums zo goed als af, en is het tijd om te testen met de decors, de pruiken en de grime. Ook belangrijk: of Amadeus snel genoeg van tenue kan wisselen. Hij mag er veertig seconden over doen om van het groene pak naar de rode broek te switchen. Het kost hem nu vijftig seconden, als hij tenminste niet ook nog in de handgenaaide zoom blijft hangen. Dat zou nóg meer seconden kosten, dus laat Van Bergen de zoom machinaal verstevigen. Minder mooi, maar wel zo veilig. Er wordt klittenband aangebracht waar eerst knopen zaten, gefilosofeerd of de rode broek niet onder de groene gedragen kan worden – die in dat geval uitgelegd moet worden, terwijl die nu precies, als een Speedo zo strak, om Mozarts billen past. Kan het orkest niet tien seconden langer doen over het intermezzo? ‘Lastig’, zegt van Bergen. ‘Theu wil graag de vaart erin houden.’
Voor Van Bergen zit het er bijna op. Een halfjaar was hij dag en nacht – hij kreeg zelfs ideeën in zijn slaap – bezig met de voorstelling. Als het doek voor de première opgaat zal hij vanuit de zaal kijken of zijn schepping goed is. Wat hij zondag 16 juni gaat doen? Uitslapen, voor het eerst in tijden. Nadenken over nieuwe plannen. En vurig hopen dat er meer van dit soort ramen opengaan.
In elke outfit die Van Bergen maakte of samenstelde voor Amadeus zit wel een boodschap of een referentie. Zo zijn de fantasieloze nette pakken en dassen van de raadsleden die de kunstenaars tegenwerken geïnspireerd op de kleding van Halbe Zijlstra, is de look van Baron van Swieten geïnspireerd op die van Justin Trudeau en Jesse Klaver en heeft Orsini-Rosenberg trekjes van Beatrix Ruf en Marina Abramovic.
In elke outfit die Van Bergen maakte of samenstelde voor Amadeus zit wel een boodschap of een referentie. Zo zijn de fantasieloze nette pakken en dassen van de raadsleden die de kunstenaars tegenwerken geïnspireerd op de kleding van Halbe Zijlstra, is de look van Baron van Swieten geïnspireerd op die van Justin Trudeau en Jesse Klaver en heeft Orsini-Rosenberg trekjes van Beatrix Ruf en Marina Abramovic.