De Chinese ijzeren slang trekt dwars door Nairobi National Park

Het in 1946 geopende Nairobi National Park beslaat 117 vierkante kilometer en is bijzonder door zijn ligging pal naast een hoofdstad. Nairobi is ’s werelds ‘wildlife capital’, verkondigt een zeildoek bij het openluchtrestaurant in het reservaat. Natuurbeschermers en wetenschappers vrezen voor de gevolgen van het Chinese spoor.

Patita is van de bevolkingsgroep de Masai. Haar voorouders dreven hun vee over de ongerepte ­savanne toen eind 19de eeuw de Britten al een spoorlijn kwamen neerleggen, van de Indische Oceaan naar het Victoriameer. De Masai noemden de wonderlijke verbinding ‘ijzeren slang’. Koloniale nederzettingen volgden: de spoorbouwers sloegen hun kamp op bij wat de Masai ‘plek van het koude water’ noemden, enairobe – dat werd Nairobi.

In de jaren veertig van de 20ste eeuw moesten de Masai opnieuw land prijsgeven, toen juist voor de natuur­bescherming die volgens de Britse bestuurders onderhand nodig was. Zo ontstond Nairobi National Park. Patita draagt ondanks deze voorgeschiedenis het park een warm hart toe. Een reservaat is het ­beste dat ze in de gegeven omstandigheden kan wensen voor het gebied. Maar nu loopt er dus een Chinees spoor doorheen.

‘De Britse ijzeren slang bracht geen goed nieuws en de Chinese ijzeren slang brengt geen goed nieuws’, aldus Patita. Haar kleding illustreert de veranderde tijden. Ze draagt niet de traditionele omslagdoek van de Masai maar, als lid van de organisatie Friends of Nairobi National Park, een rood-wit T-shirt met de leus ‘Don’t rape the park’.

De Keniaanse regering presenteert infrastructurele megaprojecten als wegbereiders van economische voorspoed, en de weg naar de welvaart mag best door een wildpark. Het spoor is een verlengstuk van de 470 kilometer rails die China al neerlegde tussen de Keniaanse havenstad Mombasa en Nairobi. ‘Fase 1’ is operationeel sinds 2017 en loopt door Tsavo – dat is een wildpark.

Fase 2, met het tracé door Nairobi National Park, moet uiteindelijk reiken tot aan Kenia’s westelijke uiteinde, een afstand van 490 kilometer. Daarvan is 100 kilometer klaar, en vorige week heeft president Uhuru Ken­yatta dit gedeelte alvast feestelijk geopend. De locomotieven, met het rood en geel van China, rijden op diesel en stoten dikke zwarte rook uit in het park.

De regering zegt dat ze de route in het park liet bouwen omdat dit financieel voordelig was. De route is korter dan een boog om het park heen en er hoefden geen landeigenaren te worden uitgekocht. Wat betreft de dieren voorspelt de milieueffectrapportage van de overheid dat de gevolgen zullen meevallen.

Onzin, zegt John Musingi. Volgens de milieuwetenschapper van de universiteit van Nairobi zijn al negatieve effecten merkbaar sinds de aanleg. De betonnen draagconstructie van het spoor biedt dieren in principe een onderdoorgang, ‘maar giraffes bijvoorbeeld zijn schuw en denken dat hun leefgebied stopt bij het spoor’, zegt Musingi door de telefoon. ‘In feite zitten we nu met twee kleine parken.’

Zoiets speelt zich ook af bij fase 1 van het Chinese spoor, in wildpark Tsavo. Parkwachters van Kenya Wildlife Service – een overheidsinstantie – observeren daar grilliger migratiebewegingen van dieren.

Toen de rapportage voor Nairobi National Park in 2016 uitkwam, was de spoorbouw in dit park trouwens al aan de gang. Musingi, de wetenschapper, ziet dit als bewijs dat de route al vaststond en dat de milieueffectrapportage slechts gemaakt werd voor de vorm, hetgeen de overheid ontkent.

Tijdens de spoorbouw kregen dieren te maken met explosies bij het breken van rotsgronden. Graafmachines verspreidden schadelijk onkruid. Gazelles snuffelen nu tussen de schijnambrosia bij de pilaren onder de spoorlijn.

Nkamunu Patita vertelt tijdens de rit door het park dat dieren wegtrekken. Patita woont net buiten het natuurgebied, bij die huisjes met daken van blauwe golfplaat. Ze pakt haar telefoon en zegt: ‘Op Whatsapp lees ik over vluchtende zebra’s en antilopen en over roofdieren die er achteraangaan. Leeuwen eten nu ook de koeien van mijn buren op.’

Even later stopt Patita haar vingers in haar oren. Vliegtuigen scheren langs richting beide luchthavens vlak bij Nairobi National Park. Het natuurgebied staat dus van meer kanten onder druk. Rondom rukt woningbouw op. En een strook land net binnen het park werd omgetoverd tot een snelweg, ook met behulp van de Chinezen.

Na de aankondiging van het spoor­tracé stapten natuurbeschermers naar de rechter. De Keniaanse regering wachtte de uitspraken niet af en creeerde met constructiebedrijf CCCC een voldongen feit van bielzen en beton.

Nkamunu Patita vestigt haar laatste hoop ironisch genoeg ook op China. Peking leent geen geld meer uit om het spoor door te trekken naar het beoogde eindpunt in Kenia’s westen. Wat blijkt: het allang operationele gedeelte tussen Mombasa en Nairobi, een investering van 3,5 miljard dollar, is verlieslijdend. China wordt volgens analisten voorzichtiger met uitgaven voor de internationale, infrastructurele ‘Zijderoute’, nu het met tegenvallende economische groei kampt.

Fase 2 van het spoor eindigt voorlopig bij een halte ‘in de wildernis’, zoals de Keniaanse krant Daily Nation schrijft. Voor de regering dreigt een strop, zij moet ook de leningen voor de 1,5 miljard dollar kostende, incomplete fase 2 terugbetalen aan China. Patita ziet een geluk bij een ongeluk: het spoor in Nairobi National Park zal misschien minder intensief gebruikt gaan worden dan gedacht. ‘Dat is het beste waar we nog aan kunnen denken.’

Schertsend stelt ze vast dat het park in dat geval een nieuwe diersoort krijgt. Het park heeft geen olifanten, en laat een niet-geslaagd megaproject nou bekendstaan als ‘white elephant’.