Zolang er corona is in Afrika, loopt de hele wereld gevaar

Het covid-19-nieuws van de afgelopen weken wordt gedomineerd door discussies over wie wanneer welk vaccin toegediend moet of zal krijgen. Het resulteert in getouwtrek tussen verschillende beroeps- en leeftijdsgroepen, in tal van onderhandelingen met minister Hugo de Jonge en in veel gepraat in talkshows.

De discussie zou over iets heel anders moeten gaan. We zouden het moeten hebben over Afrika. Iedereen heeft nu door dat de pandemie een wereldwijd probleem is. Dat los je niet met nationale programma’s op. Zolang er covid-19 in Afrika is, loopt de hele wereld gevaar.

Vele landen hebben het dubieuze voorbeeld van ‘America First’ gevolgd en kochten met groot geld vaccins in voor hun eigen burgers. Canada heeft bijna vijf keer zoveel vaccins gekocht als nodig, op de voet gevolgd door de VS, het VK, Australië en de EU. Voor Afrika is er bitter weinig over, ondanks de goede bedoelingen van het Covax-initiatief van de WHO en de EU om te voorkomen dat Afrika achter het net vist met vaccins.

Laten we de toekomst bekijken. Hoe ziet de wereld er eind 2021 uit? Als het een beetje meezit, zijn de westerse landen dan voor het merendeel voldoende gevaccineerd om groepsimmuniteit te bereiken en de pandemie te stoppen. Maar in Afrika zal slechts 20 procent, een op de vijf mensen dus, gevaccineerd zijn. Daar zal de pandemie veel langer gaan duren. Consequentie: in 2022 zal de ongelijkheid in de wereld verder aangewakkerd worden door een nieuw landenpredicaat ‘covid-vrij’ of ‘covid-geïnfecteerd’. Het laat zich raden welke landen onder die laatste categorie vallen en daarmee nog verder in sociaal en vooral ook economisch isolement raken.

Intussen duiken overal mutanten van het virus op. De Britse variant wordt gevreesd en leidt in Nederland nu tot een avondklok. Inmiddels weten we dat het Pfizervaccin tegen deze variant werkt. Maar dan zijn er weer de mutanten uit Zuid-Afrika en Brazilië en die lijken mogelijk te ontsnappen aan een vaccin. Er zijn al gevallen gemeld van deze varianten in Europa.

Waar komen al die mutanten vandaan? Normaliter duurt een covid-infectie slechts een aantal weken. Maar bij sommige mensen, vooral degenen die een onderdrukt immuunsysteem hebben, kan corona maandenlang aanwezig blijven. Bij die mensen heeft het virus meer tijd om mutaties te ontwikkelen. Daardoor kunnen varianten ontstaan.

In Afrika leven 25 miljoen hiv-patiënten. Met mijn organisatie, PharmAccess, stond ik in 2001 met wijlen Joep Lange in de frontlinie van aids-behandelingen in Afrika. Dat was geen do good, dat was in het belang van ons allemaal. Ondanks het jarenlang wegkijken van de wereld en het cynische gebrek aan vertrouwen dat Afrikanen pillen konden slikken, is er uiteindelijk grote vooruitgang geboekt.

Door het enorme success van aids-medicijnen kunnen circa vijftien miljoen Afrikanen geheel gezond met dat virus leven. Maar tien miljoen Afrikaanse patiënten dus nog niet. Deze mensen hebben een onderdrukt immuunsysteem. Al krijgt 10 procent van deze mensen corona, dan zijn er al gauw een miljoen Afrikanen met langer durende covid-19-infecties. Dat is een potentiële voedingsbodem voor mutaties. Is het toeval dat de Zuid-Afrikaanse coronavariant is aangetroffen in het land met de meeste hiv-patiënten in de wereld?

De wereld zal zich nooit veilig voelen zolang er nieuwe mutanten uit Afrika en andere arme gebieden blijven opkomen. Telkens weer zullen we geconfronteerd worden met nieuwe varianten en iedere keer opnieuw zullen we moeten testen of de vaccins tegen de nieuwe varianten werken.

Juist daarom zou het gekissebis in dit land rond onze vaccinatiecampagnes moeten stoppen. Natuurlijk, Nederlanders moeten zo spoedig mogelijk gevaccineerd worden.

Maar de werkelijke uitdaging voor massale vaccinatie is Afrika. Niet straks, maar nu. Nalatigheid van de Westerse wereld in het dempen van de pandemie in dat continent zal op termijn ons allen duur komen te staan. De Nederlandse economie is bij uitstek verweven met die van de wereld. Laten we daarom bij de aanstaande verkiezingen pleiten voor een verhoogde Nederlandse deelname in COVAX.

_{Tobias Rinke de Wit is onderzoeksdirecteur van Stichting PharmAccess en van het Joep Lange Instituut.}