Nieuwe WTO-baas (kwalificaties: eerlijk, briljant, spijkerhard) was volgens Trump ‘te onervaren’

Om haar cv af te maken: Okonjo-Iweala werkte in totaal 25 jaar voor de Wereldbank, waar ze tussen 2007 en 2011 vicepresident was. Ze was ooit de eerste vrouwelijke minister van Buitenlandse zaken van Nigeria én de eerste vrouwelijke minister van Financiën van Nigeria, de grootste economie van Afrika. Ze zit in de Raden van Bestuur van Twitter, de Standard Chartered Bank en was tot voor kort voorzitter van Gavi, het internationale samenwerkingsverband dat zich inspant om vaccins toegankelijk te maken in ontwikkelingslanden. Ondertussen voedde ze samen met haar man, die hersenchirurg is in Washington, vier kinderen op die alle vier, net als zijzelf, magna cum laude afstudeerden aan Harvard.

Ondanks die indrukwekkende lijst werd haar benoeming bij de WTO eind vorig jaar toch door de Amerikanen geblokkeerd vanwege ‘te weinig ervaring’. Althans, dat was de formele reden die de regering van toenmalig president Trump gaf. De daadwerkelijke reden was waarschijnlijk Trumps aversie tegen de WTO, een club die staat voor ongeveer alles waar hij als protectionist tegen was en die volgens hem bovendien veel te veel naar China neigt, de grote handelsrivaal van de VS.

Niet voor niets blokkeerde de VS al in 2016 de benoeming van een rechter in de geschillencommissie, de hoogste instantie bij handelsconflicten, uit onvrede over diens China-visie. Omdat de VS sindsdien ook alle andere benoemingen in diezelfde geschillencommissie tegengehouden, is de WTO sindsdien in feite machteloos. Het is immers onmogelijk op te treden als scheidsrechter van de wereldhandel, als een van de spelers voorkomt dat er scheidsrechters op het veld staan.

Uit het slop

Maar met het vertrek van Trump, verdween ook het veto tegen de benoeming van Okonjo-Iweala, waardoor de econoom maandag officieel kan worden aangesteld als directeur-generaal. Aan haar de taak het gehavende instituut de komende jaren weer uit het slop te trekken.

Dat lijkt een lastige opgave omdat de WTO eigenlijk altijd al een moeizaam bestaansrecht heeft gehad vanwege de vrijwel onmogelijke opgave de handelsbelangen van alle 164 leden tegelijk te behartigen. Daar komt nog bij dat veel landen vanwege de coronacrisis geneigd zullen zijn de komende jaren een veel protectionistischer beleid te voeren.

Het is voor Okonjo-Iweala echter niet de eerste keer dat ze aan een schier onmogelijke opdracht begint. In een interview met The Financial Times uit 2015 zei ze over haar eerste termijn als minister van Financiën in Nigeria: ‘de eerste dag dat ik in mijn nieuwe kantoor zat, zei ik tegen mezelf: ‘Mijn God, dit is gekkenwerk, je hebt een enorme fout gemaakt.’ Ik moest mezelf toen echt herpakken en zeggen: ‘De enige manier om al deze problemen op te lossen is door ze te rangschikken en vervolgens te beginnen met het grootste probleem.”

Dankzij een reeks strenge hervormingen en scherpe onderhandelingen lukte dat wonderwel. Onder haar bewind werd bijvoorbeeld 18 miljard euro van de Nigeriaanse staatsschuld kwijtgescholden, zodat het land weer wat financiële speelruimte had. Ze koppelde de landsbegroting los van de jaarlijkse olie-inkomsten, waardoor er in goede jaren wat extra gespaard kon worden en de economie zowaar de crisis van 2008 overleefde. Ook verplichtte ze lokale overheden transparanter te werk te gaan, waardoor het voor corrupte politici beduidend moeilijker werd geld weg te sluizen.

Vooral die strijd tegen corruptie maakte haar in sommige kringen gehaat. Toen ze tijdens haar tweede termijn als minister een overheidssubsidie op brandstof wilde afschaffen, werd haar 82-jarige moeder ontvoerd in een poging haar beleid om te draaien; de gijzelaars eisten haar aftreden. Dat weigerde ze, net als, naar eigen zeggen, het betalen van losgeld, waarna haar moeder na vijf dagen weer werd vrijgelaten.

Het is niet de enige traumatische gebeurtenis die Okonjo-Iweala meemaakte. Tijdens de Biafra-oorlog eind jaren zestig moest haar familie noodgedwongen vluchten en voelde haar vader zich verplicht mee te vechten in het rebellenleger. ‘We hadden in die periode meestal een maaltijd per dag, we moesten soms op de vloer slapen, soms in een bunker’, zei ze ooit over die periode tegen de BBC. ‘Ik zag kinderen om mij heen sterven.’

Die ervaring - die haar haar zowel heeft gehard als gemotiveerd - wil ze vanaf nu inzetten voor de Wereldhandelsorganisatie. ‘Ze hebben bij de WTO iets anders nodig’, zei ze afgelopen juli tegen BCC. ‘Het kan daar niet langer business as usual zijn. Ze hebben iemand nodig die bereid is te hervormen. Iemand die bereid is de leiding te nemen.’

In haar in 2018 uitgekomen boek Fighting Corruption is Dangerous beschrijft Okonjo-Iweala hoe haar 82-jarige moeder, vlak nadat zijzelf als minister een controversiële subsidie had stopgezet, door onbekende mannen werd geslagen en in een auto werd gesleurd. Een dag later ontving ze een bericht: stop als minister of het loopt slecht met je moeder af.

Het laatste boek van Okonjo-Iweala verscheen in 2020 en heet Women and Leadership. Daarin spreekt Okonjo-Iweala met onder andere Hillary Clinton, Christine Lagarde en Jacinda Ardern over het belang van vrouwelijk leiderschap. Een van de lessen uit dat boek wil ze vanaf maandag in de praktijk brengen. In haar sollicitatiebrief aan de WTO schreef ze: ‘De WTO moet de rol van vrouwen in de internationale handel proberen te vergroten, vooral in ontwikkelingslanden.’

Okonjo-Iweala is niet de enige schrijver in de familie. Een van haar vier kinderen, Uzodinma Iweala, publiceerde op 23-jarige leeftijd het boek Beasts of no Nation, een roman over een groep kindsoldaten in West-Afrika die in 2015 door Netflix werd verfilmd.